Bazylika św. Piotra na Watykanie (
wł.
San Pietro in Vaticano) – zbudowana w latach
1506
-
1626
rzymskokatolicka
bazylika
na
placu św. Piotra
na
Watykanie
.
To drugi co do wielkości
kościół
na świecie (powierzchnia: 23 000 m²; większą świątynią jest tylko
Bazylika Matki Boskiej Królowej Pokoju w Jamusukro
powierzchnia: 30000 m²) i jedno z najważniejszych świętych miejsc
chrześcijaństwa
.
Wedle tradycji bazylika stoi na miejscu
ukrzyżowania
i pochówku
św. Piotra
, uznawanego za pierwszego
papieża
– jego grób leży pod głównym ołtarzem. W bazylice i w jej podziemiach znajdują się także groby innych papieży, w tym
Jana Pawła II
.
Historia budowli
Figura św. Piotra we wnętrzu bazyliki
Wnętrze Bazyliki św. Piotra
Watykan – św. Jan na medalionie pod kopułą bazyliki
Kolumnada Berniniego na Placu św. Piotra
Detal attyki – Kolumnada Berniniego
Bazylika wczesnochrześcijańska
Bazylika została zbudowana przez
Konstantyna Wielkiego
ok.
324
r. jako świątynia memorialna nad grobem
świętego Piotra
. Była to duża (122,0 x 64,0 m),
pięcionawowa
bazylika
zakończona poprzeczną nawą –
transeptem
z przylegającą do niej
absydą
w osi nawy głównej. Od wschodu poprzedzało ją duże
atrium
z
fontanną
umieszczoną w jego części centralnej (z fontanny zachowała się rzeźba szyszki pinii umieszczona w niszy na dziedzińcu Szyszki na
Watykanie
).
Bazylika, położona poza murami
Rzymu
, stała się miejscem pielgrzymek dla wyznawców chrześcijaństwa. Po jej ograbieniu przez arabskich piratów (w
846
)
papież Leon IV
podjął decyzję o otoczeniu bazyliki i przylegających do niej budynków
murem obronnym
. W ten sposób powstało tzw. "miasto leonowe".
Nowa bazylika
Na początku
XVI wieku
,
papież Juliusz II
, podjął decyzję o zburzeniu grożącej zawaleniem bazyliki z czasów Konstantyna i zbudowaniu w tym miejscu nowej świątyni. Zadanie powierzył
Donato Bramantemu
, który zaprojektował świątynię na
planie centralnym
krzyża greckiego
z
kopułą
nad przecięciem naw. Budowę rozpoczęto w
1506
r. Po śmierci Bramantego (
1514
), budowę kontynuował
Rafael
wraz z pomocnikiem Bramantego – Guliano da Sangallo. Rafael zaproponował zmianę w projekcie z planu centralnego na bazylikę z podłużną nawą główną. Prace przerwała jego przedwczesna śmierć w 1516 r. Na jego miejsce pojawił się
Baldassare Peruzzi
, który ponownie zmienił koncepcję bazyliki, wracając do układu budowli centralnej. Musiał się również zmierzyć z innym problemem – układ kolumn pod kopułą okazał się być zbyt słabym i zaczął pękać. Peruzzi rozwiązał to przez pogrubienie kolumn i dostawienie dodatkowych filarów. Niestety i jego kariera, jako budowniczego bazyliki św. Piotra kończy się dość szybko, a dokładniej w 1527
Sacco di Roma
, gdy to fundusze przeznaczone na konstrukcje kościelne mocno ubożeją. Po kilku miesiącach budowniczym zostaje Antonio da Sangallo. Sangallo młodszy chce jednak zmienić koncepcję bazyliki, wydłużając całość w jedną stronę, oraz wprowadzeniem elewacji dwu-wieżowej.
Kolejną osobą odpowiedzialną za budowę bazyliki został
Michał Anioł
(
1546
), który stworzył nowy (i w znacznym stopniu ostateczny)
późnorenesansowy
projekt kościoła, mający najwięcej wspólnego z projektem Bramantego z 1505 r. W porównaniu z Bramantem projekt Michała Anioła cechuje większa zwartość i jednolitość planu oraz monumentalizm elewacji, zdradzający związki z architekturą starożytnego Rzymu. Po objęciu kierownictwa Michał Anioł rozpoczął budowę trzech absyd i kopuły. Prace prowadził do śmierci, czyli do
1564
r. W tym czasie ukończono budowę absydy z lewej strony bazyliki oraz
bęben
kopuły.
Dzieło Bramantego, Rafaela i Michała Anioła było kontynuowane przez architektów
Pirro Ligorio
,
Vignolę
,
Giacomo della Porta
(który w
1590
ukończył kopułę według projektu Michała Anioła),
Domenico Fontana
, Giovanni Fontana i
Carlo Maderno
(od
1605
). Ten ostatni na polecenie
papieża Pawła V
zmienił plan kościoła na
krzyż łaciński
dobudowując podłużną nawę od wschodu oraz zaprojektował obecną fasadę od strony placu św. Piotra, utrzymaną w duchu
baroku
.
Bazylika św. Piotra została
konsekrowana
18 listopada
1626
przez
papieża Urbana VIII
. Przez wiele lat był to największy kościół chrześcijański.
Wymiary bazyliki
- długość zewnętrzna - ponad 211,00 m;
- długość wewnętrzna - 186,00 m;
- długość
nawy poprzecznej
- 137,50 m;
- szerokość nawy głównej - 27,00 m
- wysokość nawy głównej - 46,00 m.
Wymiary kopuły
- ciężar całkowity - ok. 14000 ton;
- wysokość zewnętrzna (od poziomu ulicy do wierzchołka krzyża na kopule) - 133,30 m;
- wysokość wewnętrzna (od posadzki do brzegu latarni): 117,57 m;
- średnica zewnętrzna - 58,90 m;
- średnica wewnętrzna: m 41,50[1]
Wnętrze bazyliki
Przedsionek
Kościół poprzedza przedsionek, którego głębokość wynosi 13,0 m. Front kościoła to 13,0 m fasada przedsionka zaprojektowana przez
Carlo Maderno
. Nad wejściem znajduje się sala połączona z pałacem papieskim. Z środkowego balkonu tej sali nowo wybrany papież udziela błogosławieństwa
Urbi et Orbi
– Miastu i Światu. Fasadę wieńczą rzeźby przedstawiające 11 apostołów (brakuje tylko św. Piotra), Jana Chrzciciela oraz ustawiona w części centralnej, figura Chrystusa. Na sklepieniu przedsionka, w środkowej części, umieszczono
mozaikę
Giotta
Navicella pochodzącą z pierwszej bazyliki. Mozaika przedstawia Chrystusa ratującego łódź apostołów na wzburzonym morzu.
Z przedsionka do wnętrza bazyliki prowadzi pięcioro drzwi, z których środkowe ozdobione płaskorzeźbami z scenami z życia i śmierci św. Piotra zostały wykonane na polecenie
Eugeniusza IV
, w
XV wieku
przez Filarete do pierwszej bazyliki. Drzwi skrajne po prawej stronie to
Święta Brama
otwierana z okazji
roku świętego
. Zdobią je płaskorzeźby z scenami z Ewangelii oraz przedstawienie otwarcia Bramy w
1950
r. przez
papieża Piusa XII
. (Brama została wykonana przez Vico Consorti na zamówienie Piusa XII o otwarta po raz pierwszy
24 grudnia
1949
). Brama od strony bazyliki jest niewidoczna, zasłania ją mur, który zostanie zburzony a brama otwarta dopiero po ogłoszeniu kolejnego jubileuszu roku świętego. Drzwi skrajne po lewej stronie to Brama Śmierci, wykonana przez Giacomo Manzu w
1964
.
Część centralna
W centralnej części kościoła, pod kopułą, znajduje się ołtarz główny, tzw. papieski, nad nim wykonany z brązu
barokowy
baldachim
zaprojektowany przez
Berniniego
na polecenie
papieża Urbana VIII
. Brąz do wykonania
konfesji
św. Piotra pochodzi z
belkowania
przedsionka
rzymskiego Panteonu
. Cztery kolumny podtrzymujące baldachim o wysokości 28,0 m mają charakterystyczne dla baroku skręcone
trzony
. Ołtarz znajduje się ok. 7,0 m nad grobem św. Piotra (według badań archeologicznych przeprowadzonych w latach
1939
-
1950
). Od ołtarza prowadzi zejście do Krypty św. Piotra (niedostępne dla zwiedzających). Cztery masywne
filary
podtrzymują kopułę o średnicy 42 m. Jej wnętrze podzielone zostało na ułożone promieniście pola i ozdobione mozaikami Cavaliera d'Arpino. Z poziomu posadzki najwyraźniej widoczne są podobizny czterech ewangelistów znajdujące się na
pendentywach
. We wnętrzu
latarni
wieńczącej kopułę zbudowany został balkon dostępny dla zwiedzających.
Po prawej stronie ołtarza papieskiego znajduje się
XIII-wieczny
brązowy posąg Błogosławiącego św. Piotra, dzieło
Arnolfo di Cambio
. W niszach filarów podtrzymujących kopułę umieszczono figury świętych: Longina,
Heleny
(matki
Konstantyna Wielkiego
),
Weroniki
i
Andrzeja Apostoła
. Pod figurami św. Longina i św. Andrzeja znajdują się zejścia do Grot Watykańskich, w których znajdują się sarkofagi papieskie i kaplice. W krypcie konfesji św. Piotra widoczny jest grób św. Piotra.
W absydzie kończącej część
prezbiterialną
, w otoczeniu pomników
Pawła III
i Urbana VIII znajduje się ołtarz zwany Katedrą św. Piotra. W centralnej jego części umieszczono brązowy tron (katedrę), w którego wnętrzu umieszczono drewniany tron pochodzący z przełomu XII-XIII wieku (jak ustalono podczas badań wykonanych w
1974
r.). Według tradycji miał to być jednak tron używany przez samego św. Piotra. Katedrę otaczają rzeźby przedstawiające ojców kościoła:
św. Ambrożego
,
św. Augustyna
,
św. Atanazego
i
św. Jana Złotoustego
. Powyżej umieszczono witraż wyobrażający Ducha Świętego. Ołtarz został wykonany w
1665
przez Berniniego.
Nawę główną bazyliki przekrywa
sklepienie kolebkowe
ozdobione
kasetonami
. Na posadzce zaznaczono długość największych kościołów chrześcijańskich. W połowie długości nawy widnieje odległość 103,5 m odnosząca się do jedynego, uhonorowanego w ten sposób, polskiego kościoła –
Bazyliki Mariackiej Wniebowzięcia NMP w Gdańsku
.
Obejście
Ramiona transeptu z prezbiterium łączy obejście. Po lewej stronie umieszczony jest monumentalny pomnik modlącego się
Aleksandra VII
. Poniżej umieszczono symboliczne postacie uosabiające m.in.
śmierć
i
prawdę
. Jest to dzieło Berniniego.
W głębi obejścia, na prawo od nagrobka Aleksandra VII, znajduje się ołtarz pochodzący z pierwszej, konstantyńskiej bazyliki, z postacią Matki Boskiej, Matki Kościoła. Tytuł ten został nadany w
1964
r. przez
Pawła VI
. Dalej płaskorzeźba ołtarza z połowy
XVII wieku
przedstawiająca
Attylę
pod Rzymem. Jest to ołtarz
Leona Wielkiego
, pierwszego papieża pochowanego w bazylice konstantyńskiej.
Kaplice
Do naw bocznych przylegają liczne kaplice. W pierwszej od wejścia po prawej stronie kościoła jest umieszczona
Pietà watykańska
. Od czasu uszkodzenia rzeźby przez szaleńca osłania ją kuloodporna szyba. Rzeźba została wykonana w
1498
r. przez 24-letniego, nieznanego jeszcze wtedy
Michała Anioła
. Na szarfie widnieje ledwo widoczny napis: Michael Angelus Bonarotus Florentinus faciebat ("wykonał Michał Anioł Buonarroti Floreńczyk"). Napis został umieszczony przez samego mistrza, który zorientował się, że jego dzieło przypisywane jest innym twórcom a jego nazwiska nikt nie zna.
Za wnęką, w której umieszczona jest
Pietà
, znajduje kaplica Krucyfiksu, w której można zobaczyć średniowieczny
krucyfiks
, dzieło Pietro Cavalliniego. Naprzeciw tej kaplicy umieszczony jest pomnik królowej
Szwecji
–
Krystyny Wazy
, która pod koniec życia przeszła na wiarę katolicką, osiadła w Rzymie i po śmierci (
1689
) została pochowana w podziemiach bazyliki. Kolejne kaplice to: św. Sebastiana, Sakramentu (mająca połączenie z pałacem papieskim). Po stronie lewej, na wysokości pomnika królowej Krystyny znajduje się pomnik
Marii Klementyny Sobieskiej
, wnuczki
Jana III Sobieskiego
oraz pomnik jej męża
Jakuba Stuarta
i dwóch ich synów:
Karola Edwarda
i
Henryka Benedykta
, kardynała.
Archiprezbiterzy Bazyliki Watykańskiej
Pozostałe bazyliki papieskie w Rzymie
Oprócz bazyliki św. Piotra w Rzymie znajdują się jeszcze trzy inne kościoły mające tytuł bazyliki papieskiej (dawniej nazywane patriarchalnymi). Są to:
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Przypisy