Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie

Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie

Bazylika Prymasowska Wniebowzięcia NMP
nr rej. 2374/A z 4 marca 1931 r.[1]

Archikatedra Gnieźnieńska nocą
Zbudowano1342-1390
Data zniszczenia1945
Wyznanie rzymskokatolickie
Rodzaj kościół parafialny , archikatedra , bazylika mniejsza
Wezwanie Wniebowzięcia NMP
Budulec cegła
Obecnie archidiecezja gnieźnieńska

Archikatedra gnieźnieńska, bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Pannygotycki kościół katedralny na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie . Bazylika prymasowska i katedra koronacyjna królów Polski.

Spis treści

Historia

Widok archikatedry od strony wschodniej
Katedra od strony zachodniej

Początki gnieźnieńskiej katedry sięgają końca IX wieku[2], kiedy wybudowano prostokątne oratorium jednonawowe. Pod koniec X w. Mieszko I wybudował świątynię na planie krzyża, przebudowując jednonawowe oratorium. W 977 roku pochowano w świątyni księżną Dąbrówkę , żonę Mieszka I[2]. Przed przybyciem św. Wojciecha do Gniezna, Bolesław Chrobry przebudował świątynię wg planu prostokąta, wynosząc ją później do rangi katedry. W 999 roku odbył się pogrzeb św. Wojciecha oraz jego kanonizacja przez papieża Sylwestra II [3].

Między 7 a 15 marca 1000 do Gniezna przybył cesarz Otton III , aby pomodlić się przy grobie św. Wojciecha. Odbył się wtedy tzw. I zjazd gnieźnieński [2], na którym książę Polski Bolesław Chrobry i cesarz omawiali plany utworzenia wspólnego królestwa Niemiec, Francji, Rzymu, Anglii i Państw Słowiańskich. Utworzono archidiecezję gnieźnieńską i I metropolię kościelną w Polsce, podległą wyłącznie papieżowi. Pierwszym arcybiskupem został Radzim Gaudenty . W 1018 doszło do pożaru katedry, którą w ciągu siedmiu lat odbudowano[4].

W 1025 koronował się w niej na króla Bolesław Chrobry[5][6], a po jego śmierci syn Mieszko II Lambert [5]. W 1038 roku gród gnieźnieński zaatakował książę czeski Brzetysław I , niszcząc i ograbiając podgrodzia i katedrę. Po kilku latach odbudowano świątynię w stylu romańskim oraz konsekrowano ją. W 1076 na króla Polski koronował się Bolesław II Szczodry [5]. Pod koniec wieku XI miała miejsce katastrofa budowlana części wschodniej świątyni[4].

W latach 1103–1104 odbył się synod z udziałem legata papieskiego związany z odnalezieniem i umieszczeniem relikwii św. Wojciecha w katedrze[4]. Kilka lat później do grobu św. Wojciecha przybył książę Bolesław III Krzywousty . W 1127 w katedrze odbyły się uroczystości odnalezienia i umieszczenia w niej głowy św. Wojciecha[4]. Ok. 1175 roku ufundowano brązowe ( spiżowe ) Drzwi Gnieźnieńskie [2]. W 1177 odbył się wielki zjazd, na którym książę Wielkopolski Mieszko III Stary wystąpił jako "dux totius Poloniae".

Po 219 latach, w 1295 odbyła się przedostatnia koronacja królewska w katedrze gnieźnieńskiej. Na króla koronował się książę Przemysł II [5][7]. Pięć lat później do Gniezna zbrojnie wkroczył Wacław II Czeski i również koronował się na króla. Była to ostatnia koronacja w Gnieźnie[5]. W 1331 do I stolicy Polski wkroczyli Krzyżacy , niszcząc świątynię. 10 lat później na miejscu katedry wybudowano świątynię gotycką pod nadzorem arcybiskupa Jarosława Bogorię Skotnickiego . Ten sam arcybiskup przyjął w 1358 roku wraz z całą kapitułą archikatedralną króla Kazimierza Wielkiego , który przyczynił się do odbudowy Gniezna. Pod koniec wieku XIV zakończono budowę prezbiterium i nawy. Całą świątynię uwieńczono korpusem czternastu kaplic[2]. W 1419 arcybiskupom gnieźnieńskim nadano tytuł prymasa oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską. Pierwszym prymasem został Mikołaj Trąba .

W 1613 doszło do pożaru dachu i hełmów wież katedralnych. Siedem lat później do katedry przybył Adam z Wągrowca , aby wypróbować nowe organy. W latach 1641–1652 prymas Maciej Łubieński przeprowadził przebudowę wnętrza świątyni w stylu barokowym [3]. W 1760 wybuchł kolejny pożar dachów i hełmów wież oraz zapadło się sklepienie prezbiterium. W ciągu kilku następnych lat przebudowano wnętrze w stylu klasycystycznym z elementami przemijającego stylu barokowego [3]. Zainicjował je prymas Władysław Aleksander Łubieński [4].

W 1809 Francuzi urządzili w katedrze magazyn wojskowy, który został zniszczony po ucieczce wojsk Napoleona[2]. W 1931 Pius XI nadał katedrze tytuł bazyliki mniejszej . W 1939 po zajęciu Gniezna hitlerowcy urządzili w katedrze salę koncertową[2]. W 1945 wybuchł kolejny pożar hełmów wież i dachów spowodowany ostrzałem artyleryjskim pocisków zapalających przez Armię Czerwoną[2]. Zniszczyło to częściowo gotyckie sklepienie w emporze międzywieżowej, a w następstwie tego również organy. Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku odrestaurowano świątynię w stylu gotyckim, tzw. regotyzowano ją (usunięto z prezbiterium i nawy głównej wystrój barokowy i przywrócono im formy gotyckie)[4].

3 czerwca 1979 z wizytą do miasta przybył Jan Paweł II . Również 3 czerwca 1997 odbył się II zjazd gnieźnieński w 1000. rocznicę śmierci św. Wojciecha (ponowna wizyta papieża Jana Pawła II oraz siedmiu prezydentów państw Europy Środkowej i Wschodniej). W 1992 kard. Józef Glemp został mianowany metropolitą warszawskim i prymasem Polski, a Gniezno straciło miano stolicy prymasowskiej. 12 marca 2000 odbył się zainicjowany przez nowego arcybiskupa Henryka Muszyńskiego III zjazd gnieźnieński w rocznicę Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa (wizyta pięciu prezydentów państw Europy). W dniach 15–16 marca 2003 metropolita gnieźnieński zorganizował IV zjazd gnieźnieński pod hasłem "Quo Vadis Europo?" (wzięło w nim udział ponad 600 osób z ponad 200 miejscowości i 80 ruchów katolickich). W marcu 2004 odbył się natomiast V zjazd gnieźnieński w przededniu akcesji 10 nowych państw do UE (udział wzięło 700 reprezentantów wielu ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich). We wrześniu 2005 zorganizowano VI zjazd gnieźnieński pod hasłem "Europa dialogu" (do Gniezna przybyło 800 zaproszonych osobistości życia politycznego, religijnego i społecznego 15 państw Europy). W 2006 miał miejsce zjazd Episkopatu Polski w 1000. rocznicę śmierci bł. Radzyma Gaudentego. W czerwcu 2007 odbył się VII zjazd gnieźnieński pod hasłem "Człowiek drogą Europy" z udziałem m.in. sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej kard. Bertone , prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, prof. Władysława Bartoszewskiego i byłego dyrektora Biura Prasowego Watykanu dr. Joaquína Navarro-Vallsa . 19 grudnia 2009 roku to data uroczystej inauguracji posługi prymasowskiej abp. Henryka Muszyńskiego. Tym samym po 17-letniej przerwie tytuł prymasa powrócił do Gniezna. W marcu 2010 zorganizowano VIII zjazd gnieźnieński z udziałem m.in. prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego.

26 czerwca 2010 roku odbył się uroczysty ingres nowego metropolity gnieźnieńskiego abp. Józefa Kowalczyka , prymasa Polski . W tej uroczystości wzięli udział m.in: prymasi seniorzy abp Henryk Muszyński i kard. Józef Glemp , metropolita poznański abp Stanisław Gądecki , metropolita warszawski abp Kazimierz Nycz , biskupi polskich diecezji, kapłani całej archidiecezji, pełniący obowiązki prezydenta RP marszałek Sejmu Bronisław Komorowski , byli prezydenci RP Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski , a także marszałek Senatu i inni posłowie i senatorowie. Obecne też były władze gnieźnieńskie z prezydentem Jackiem Kowalskim i starostą Krzysztofem Ostrowskim na czele.

Wnętrze archikatedry

Wnętrze archikatedry
Relikwiarz św. Wojciecha
Malowidła na suficie
Organy

Budowla trójnawowa, typu bazylikowego z prezbiterium i ambitem z połowy XIV wieku , najstarszymi częściami archikatedry (miejsca ostatniego spoczynku wielu zasłużonych dla Kościoła i Polski postaci). Poniżej opis planu pomieszczeń na poziomie przyziemia:

01. prezbiterium , a w nim:

  • barokowa złocona konfesja , a pod nią wczesnobarokowy relikwiarztrumienka z cyzelowanej, trybowanej blachy srebrnej z 1662 (z właściwym relikwiarzem – trumienką wewnątrz to jest drewnianą prawdopodobnie cedrową skrzynką z XII wieku pokrytą płaskorzeźbami) ze szczątkami św. Wojciecha (restaurowana w 1987 po słynnej kradzieży), a za nią płyta nagrobna św. Wojciecha z czerwonego marmuru ze średniowiecznej tumby z 1480 .
  • stylowy złocony tron prymasowski z 1835 , a przed nim nieco nowszy złocony klęcznik z herbem prym. Stefana kardynała Wyszyńskiego (po stronie północnej).
  • fotele dla członków kapituły metropolitalnej (z obu stron).
  • belka tęczowa z gotyckim krucyfiksem z drzewa lipowego z ok. 1430 , a pod nią od lewej ambona , główny ołtarz ofiarny z herbami na ścianach bocznych abpa Henryka Muszyńskiego , metropolity gnieźnieńskiego (ze strony północnej) i papieża Jana Pawła II (ze strony południowej) oraz chrzcielnica z nakryciem w kształcie ośmiokątnej piramidy z blachy miedzianej z I poł. XV wieku .

02. nawa główna, a w niej:

  • krzesła dla wiernych.

03. ambit i 04. nawy boczne (północna i południowa), a w nich ławki dla wiernych z obu stron i wokół nich:

Wieniec pomieszczeń dookoła:

05. kapitularz stary (między wieżami, z wejściem do pomieszczenia lewego w podstawie wieży południowej).

06. pomieszczenie w podstawie wieży północnej (z wejściem do podziemia).

07. pomieszczenie przywieżowe północne (obecnie sklep pamiątkarski).

08. kruchta północna z dużymi dwuskrzydłowymi drzwiami od zewnątrz i gotyckim portalem wewnątrz z ok. 1400 z tympanonem Ukrzyżowania wykonanym ze sztucznego kamienia (z wejściami do sklepu pamiątkarskiego oraz biura pielgrzyma i kawiarni przykatedralnej).

09. drewniane, dwuskrzydłowe drzwi frontowe (z ruchomą niegdyś częścią skrzydła lewego) z 1900 dawnej biblioteki archikatedralnej (obecnie biuro pielgrzyma na parterze i kawiarnia przykatedralna na piętrze z wejściem od wewnątrz kruchty północnej).

10. kaplica prymasa Potockiego , w jej krypcie byli pochowani: 1738 – prym. Teodor Potocki, 1829 – prym. Ignacy Krasicki (um. 1801 ), 1939bp Antoni Laubitz, 1956inf. Aleksy Brasse.

11. kaplica prym. Sprowskiego ( Bożego Ciała ), w jej krypcie byli pochowani: 1464 – prym. Jan Sprowski, 1693 – bp Wojciech Stawowski, 1721 – prym. Stanisław Szembek .

12. kaplica Doktorów ( św. Jana Nepomucena ), w jej krypcie byli pochowani: kan. Jasicki, kan. Oczko, kan. Kantecki, kan. Robertson, kan. Balcer Pstrokoński.

13. zakrystia wikariacka z mniejszymi jednoskrzydłowymi drzwiami od zewnątrz.

14. zakrystia prałacka.

15. kaplica św. Walentego , w jej krypcie byli pochowani wikariusze katedralni.

16. kaplica Pana Jezusa , w jej krypcie byli pochowani kanonicy gnieźnieńscy.

17. kaplica Gembickiego (Niepokalanego Poczęcia NMP), w jej krypcie był pochowany prymas Wawrzyniec Gembicki .

18. kaplica Kołudzkich, w jej krypcie byli pochowani księża Kołudzcy.

19. kaplica Olszowskiego ( św. Andrzeja ), w jej krypcie byli pochowani: 1454 – prymas Władysław Oporowski , 1677 – prymas Andrzej Olszowski.

20. kaplica Bogorii (MB Częstochowskiej), w jej krypcie byli pochowani: 1376 – abp Jarosław Bogoria Skotnicki , 1685 – prymas Jan Wydżga .

21. kaplica św. Stanisława ( sufragana Jana Gniazdowskiego – sufragańska), w jej krypcie byli pochowani: 1608 – bp Jan Gniazdowski, 1661 – kan. Stanisław Sławieński.

22. kaplica prym. Baranowskiego , w jej krypcie był pochowany 1615 – prymas Wojciech Baranowski. (Łowicz?)

23. kaplica prym. Dzierzgowskiego ( św. Mikołaja ), w jej krypcie był pochowany 1559 – prymas Mikołaj Dzierzgowski.

24. kruchta południowa z mniejszymi dwuskrzydłowymi drzwiami od zewnątrz (dawna kaplica św. Józefa ).

25. kaplica Łubieńskiego lub Łubieńskich, w jej krypcie byli pochowani: 1480 – prymas Jakub z Sienna , 1537 – prym. Andrzej Krzycki , 1652 – prym. Maciej Łubieński, 1926 – prym. Edmund kardynał Dalbor . Obecnie przy kaplicy pod nawą południową spoczywa sześć trumien arcybiskupów i prymasów Polski:

26. kapitularz nowy na piętrze z przedsionkiem na parterze (dawna kaplica kanoników Chebdów).

27. kruchta południowa z dużymi dwuskrzydłowymi drzwiami od zewnątrz, portalem wewnątrz z 2 poł. XIV wieku z tympanonem Sądu Ostatecznego i osadzonymi w nim romańskimi, brązowymi, dwuskrzydłowymi Drzwiami Gnieźnieńskimi z ok. 1175 .

28. pomieszczenie przywieżowe południowe (obecnie kasa biletowa).

29. pomieszczenie w podstawie wieży południowej – prawe (z wejściem do kasy, na chór i balkon widokowy wieże\y).

30. pomieszczenie w podstawie wieży południowej – lewe (zaplecze kapitularza starego).

na zewnątrz:

Przypisy

  1. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków : Rejestr zabytków nieruchomych - województwo wielkopolskie ( pol. ). 2010-06-30. [dostęp 06.05.2010].
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Katedra w Gnieźnie (970-1945) . [dostęp 2010-01-14].
  3. 3,0 3,1 3,2 Katedra Prymasowska w Gnieźnie . [dostęp 2010-01-14].
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Włodzimierz Łęcki: Gniezno. Poznań: WPT Przemysław, 1980, ss. 12 – 18. ISBN T-17/2322. 
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Katedra Gnieźnieńska . [dostęp 2010-01-14].
  6. Dzieje Polski . [dostęp 2009-08-14].
  7. M. Rożak Polskie koronacje i korony – wyd. KAW, 1987

Bibliografia

  • Kazimierz Śmiegiel: Święty Wojciech. Gniezno: 1996. 
  • Gabriela Mikołajczyk: Zabytki Katedry Gnieźnieńskiej. Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo "Gaudentinum", 1992. . 
  • Tadeusz Dobrzeniecki: Drzwi Gnieźnieńskie. Kraków: 1953. 

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie":

Brescia ...

Mieszko II Lambert ...

Brno ...

Adolf Giżyński ...

Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kownie ...

Klemens Maria Hofbauer ...

Stanisław Hozjusz ...

1986 ...

Maciej Słomczyński ...

Pec pod Sněžkou ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie":

229 Stosunki państwo-Kościół w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (plansza 3) ...

Bogowie olimpijscy (plansza 14) ...

Średniowiecze (plansza 15) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie