Na mapach: 49°12'N 16°36'E / 49.2, 16.6

Brno
Herb Flaga Herb Brna Flaga Brna
Śródmieście. Widok ze Szpilberku Śródmieście. Widok ze Szpilberku
Państwo	Czechy
Kraj	południowomorawski
Burmistrz	Roman Onderka
Powierzchnia	230 km²
Położenie	49° 12' N 16° 36' E
Wysokość	190-425 m n.p.m.
Ludność (2008) •  liczba ludności •  gęstość •  aglomeracja	403 304 1594 os./km² 729 510
Nr kierunkowy	b.d.
Kod pocztowy	602 00 - 644 00
Tablice rejestracyjne	B
Podział miasta	29 dzielnic
Miasta partnerskie	Dallas Kowno Leeds Lipsk Poznań Rennes Sankt Pölten Stuttgart Utrecht Wiedeń Woroneż Odense Płowdiw
Położenie na mapie Czech Brno
Strona internetowa miasta

Brno około 1593 roku

Widok na katedrę w Brnie

Kościół augustianów w Starym Brnie

Brno ( niem. Brünn, łac. Bruna, dawna nazwa polska Berno^[1]) – miasto statutarne na Morawach w Republice Czeskiej , położone w południowo-wschodniej części kraju u zbiegu rzek Svratki i Svitavy . Drugie co do wielkości miasto Republiki Czeskiej, największe miasto Moraw , stolica kraju południowomorawskiego i okręgu terytorialnego kraj południowomorawski .

Miasto jest bardzo ważnym ośrodkiem kulturalnym (teatry, filharmonia, międzynarodowe festiwale muzyczne), naukowym (6 uczelni, w tym Uniwersytet Masaryka, i Uniwersytet Techniczny) i turystycznym. Co zaskakujące, mimo iż Brno nie jest stolicą Czech , mają w nim siedzibę centralne, najważniejsze instytucje wymiaru sprawiedliwości: sąd konstytucyjny , Sąd Najwyższy i ombudsman Republiki Czeskiej . Brno jest historyczną stolicą Moraw . Polska ma w tym mieście konsula honorowego Petra Mrkývkę.

Historia

Początki miasta sięgają epoki brązu i żelaza. Najprawdopodobniej już między V a VII wiekiem powstała w obszarze dzisiejszego miasta warownia słowiańska, mająca charakter ośrodka administracyjnego. Natomiast gród , który rozwinął się we współczesne miasto został założony przez księcia Brzetysława I między rokiem 1021 a 1034 na wzgórzu Petrov. Powstał wtedy nieistniejący już dziś (zburzony w końcu 19. stulecia) kościół pw. św. Mikołaja. Pierwsza pisemna wzmianka o ośrodku została zamieszczona w 1091 r. w kronice Kosmasa . W 1243 r. król czeski Wacław I nadaje miastu prawa miejskie i przywilej miasta królewskiego. Kilkadziesiąt lat później król Przemysł Ottokar II tworzy tu zamek, który daje początek późniejszej twierdzy Špilberg i stanowi podstawę systemu umocnień miejskich Brna. Od roku 1349 miasto jest siedzibą margrabiów morawskich. W 1376 r. miasto otrzymuje sołectwo . W latach 1428 i 1430 bezskutecznie oblegają je husyci .

W 1641 r. zostaje tu na trwałe przeniesiona z Ołomuńca stolica Moraw i w ciągu kolejnych lat wojny trzydziestoletniej ( 1643 i 1645 r.) miasto dzięki umiejętnościom komendanta Louisa Raduit de Souches z sukcesem odpiera ataki wojsk szwedzkich pod dowództwem generała Lennarta Torstenssona . Konsekwentnie umacniane, w 1742 r. jest bez powodzenia oblegane przez wojska pruskie. Dopiero w 1805 r. miasto poddało się po raz pierwszy wojskom napoleońskim. Po wygranej bitwie pod Austerlitz cesarz Napoleon I nakazał zniszczyć częściowo fortyfikacje miejskie. W połowie XIX wieku pierścień murów miejskich rozebrano, a teren wokół twierdzy splantowano. W efekcie tych działań do dnia dzisiejszego zachowała się tylko jedna brama miejska z siedmiu, które niegdyś istniały. Niemniej jednak Špilberg nadal pełnił funkcje publiczne - jako ciężkie więzienie (w tym polityczne) aż do 1853 roku.

W XVIII wieku rozwinął się Brnie przemysł tkacki, który pozwolił miastu zdystansować w rozwoju konkurencyjny ośrodek Moraw - Ołomuniec . Od tej pory trwał tu intensywny rozwój przemysłowy z zastosowaniem pionierskich w obszarze monarchii habsburskiej wynalazków (1814 r. - pierwsza maszyna parowa). W 1839 r. dociera z Wiednia sieć kolejowa, w 1846 roku Brno zyskuje oświetlenie gazowe, w 1847 roku połączenie telegraficzne z Wiedniem, a w 1869 na ulice miasta wyjeżdza pierwszy tramwaj konny (od 1900 tramwaje elektryczne) . Rozwój miasta na taką skalę pozwala mu uzyskać opinię morawskiego Manchesteru . W latach 1849 - 1918 Brno zostało stolicą margrabstwa Moraw - kraju koronnego w austriackiej części Monarchii Austro-Węgierskiej. O przemysłowym obliczu współczesnego Brna przesądza jednak przemysł zbrojeniowy i maszynowy, który rozwija się wraz z fabryką broni Zbrojovka od uzyskania przez Czechosłowację niepodległości w 1918 roku.

W dwudziestoleciu międzywojennym fabryki broni Brna i Pilzna czynią z Czechosłowacji potentata światowego w tej dziedzinie. W 1939 r. miasto dzieli los całego kraju i jest włączone w obszar Protektoratu Czech i Moraw . Ze względu na militarny wysiłek III Rzeszy miasto ma niebagatelne znaczenie i wbrew obiegowym opiniom, że Czechy nie zaznały działań wojennych - miasto i lotnisko były dwukrotnie (25 sierpnia 1944 r. i 20 listopada 1944 r.) bombardowane w ramach strategicznych operacji amerykańskiej 15 Floty powietrznej. Bombardowania przyniosły zniszczenia, które szczęśliwie ominęły najważniejsze zabytki. Brno zostało wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej przez Armię Czerwoną 26 kwietnia 1945 r. Wkrótce potem nastąpiły masowe deportacje mieszkających tu Niemców wraz z konfiskatą ich majątku.

Po wojnie i odbudowie zniszczeń przemysłowy rozwój miasta trwał dalej, połączony z rozbudową infrastruktury oraz sieci szkół technicznych i wyższych. 22 listopada 1990 r. wszedł w życie podział miasta na 29 dzielnic katastralnych. Obecnie Brno jest powiatem miejskim oraz siedzibą powiatu ziemskiego Brno . Od 1 stycznia 2003 roku przestały istnieć urzędy powiatowe, powiaty jednak nadal zostały jednostką podziału administracyjnego Czech . Podział na powiaty zachowały np. sądy, policja i niektóre inne urzędy państwowe. Został on również zachowany dla celów statystycznych .

27 września 2009 Brno odwiedził Benedykt XVI . Była to pierwsza w historii wizyta papieża w tym mieście.

Zabytki

• Stare Miasto z 2 rynkami - Zelný Trh i náměstí Svobody
• stary ratusz
• zamek i twierdza Špilberk
• katedra św. Piotra i Pawła ; oryginalnie romańska świątynia zbudowana na szczycie wzgórza Petrov, następnie przebudowana w stylu gotyckim . Obecna forma to efekt przebudowy z przełomu XIX i XX stulecia, gdy nadano budynkowi neogotycki styl i ukończono wieże. Do zwiedzania przeznaczone jest barokowe wnętrze katedry, wieże ze skarbcem i krypta z ekspozycją dotyczącą historii katedry. Z wież rozciąga się wspaniały widok na stare miasto. Sylwetka świątyni, znakomicie rozpoznawalna m.in. dzięki umieszczeniu jej na na monecie 10-koronowej, jest jednym z symboli miasta.
• kamienice i pałace, głównie w staromiejskiej części miasta, z nich najsłynniejsze to Kleinův palác z lat (1847-48) i Dům u Čtyř mamlasů (1901-02), oba przy náměstí Svobody, poza tym też budynki zajmowane obecnie przez administrację miejską i uniwersytet.
• bazylika pw. Wniebowzięcia NMP i klasztor augustianów (do 1783 roku cysterek ) - klasztor ufundowany w 1323 roku przez królową czeską i polską Ryksę Elżbietę , żonę króla Wacława II , córkę króla Przemysła II . Kościół stał się miejscem wiecznego spoczynku fundatorki i jej kochanka Henryka z Lipy. W klasztorze działał pionier genetyki, będący równocześnie miejscowym opatem Gregor Mendel . W 1987 roku Jan Paweł II nadał świątyni rangę bazyliki mniejszej . Bazylika jest najbardziej wysuniętą na południe europejską budowlą gotycką wzniesioną z cegły.
• kościoły z XIII - XVI wieku : św. Jakuba, Dominikanów i Jezuitów
• klasztor Minorytów z XVII wieku
• dawny klasztor premonstratensów Zábrdowice, królewskiej fundacji Przemysła Ottokara I z 1209 , na prawym brzegu Svitavy ( obecnie szpital wojskowy, ul. Zábrdovická). Cesarz Józef II Habsburg twórca józefinizmu , w latach 1780 - 1790 zlikwidował klasztor i zamienił na szpital wojskowy.
• willa Tugendhatów - znajduje się niedaleko od centrum, zbudowana według projektu znanego architekta L. Miesa van der Rohe w latach 1928-1930. Budowla ta stanowi wiodący przykład modernizmu z tego okresu. W roku 2002 willa Tugendhatów została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO .
• barokowe posągi i fontanny

Gospodarka

Ważny ośrodek przemysłowy: m.in. maszynowy (ciągniki Zetor ), wełniany, poligraficzny. W przeszłości duże znaczenie miał przemysł zbrojeniowy (słynna Zbrojovka ). Ośrodek handlowy (międzynarodowe targi przemysłowe od 1928 roku). Wielki węzeł komunikacyjny - kolejowy, drogowy - autostrady: D1 do Pragi , D2-D5 do Bratysławy oraz D30 do Ołomuńca , uzupełniające sieć drogi szybkiego ruchu - na południe w stronę Mikulova i na północ w kierunku Tišnova , lotniczy - położony w południowo-wschodnich obrzeżach miasta międzynarodowy port lotniczy Brno-Tuřany (otworzony w 1958 roku), który w tym momencie (2007) oferuje połączenia lotnicze z Pragą , Londynem , Moskwą i Barceloną .

Komunikacja

Transport miejski obsługuje Dopravní podnik města Brna (Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Miasta Brna), który jest częścią Zintegrowanego Systemu Komunikacyjnego Kraju Południowomorawskiego (IDS - JMK). Obecnie sieć DPMB składa się z 13 linii tramwajowych, 11 linii trolejbusowych i 40 linii autobusowych (także 11 linii nocnych) oraz transportu promowego na Jeziorze Brneńskim.

Tramwaje

Brneński tramwaj

Historia transportu tramwajowego w Brnie sięga roku 1869, gdy na ulice miasta wyjechał pierwszy tramwaj konny w Czechach . Piętnaście lat później transport ten został zastąpiony tramwajami parowymi . W 1900 roku sieć zelektryfikowano. Największy rozkwit tramwaje w Brnie przeżywały w okresie 20-lecia międzywojennego. Po II wojnie światowej nastąpiła stagnacja w rozwoju tego rodzaju transportu. Sytuacja poprawiła się dopiero w latach 70. i 80-ubiegłego wieku, gdy wybudowano trasy szybkich tramwajów wiodących na osiedla położone na obrzeżach miasta (Líšeň, Nový Lískovec, Bystrc). Najnowsza inwestycja to rozszerzenie sieci na osiedle Líšeň w 2004 roku. W listopadzie 2006 roku po 7 latach przerwy tramwaje wróciły do serca miasta - na Náměstí svobody.

Trolejbusy

Pierwsze trolejbusy pojawiły się na brneńskich ulicach w 1949 roku. Początkowo niezbyt rozległa sieć była nawet w latach 60. zagrożona likwidacją. W następnym dziesięcioleciu nastąpił jednak gwałtowny rozwój miejskiej komunikacji trolejbusowej - przedłużono głównie trasy prowadzące na mniejsze osiedla (Žabovřesky, Vinohrady, Kohoutovice). Obecnie brneńska sieć trolejbusowa jest największą w Republice Czeskiej .

Autobusy

Transport autobusowy w mieście został wprowadzony już w 1930 roku. Początkowo pełnił funkcję dopełnienia sieci tramwajowej. Zdecydowany rozwój sieci nastąpił w czasach socjalistycznych, kiedy autobusy uznano za priorytetowy środek transportu miejskiego. Transport autobusowy został skierowany do ścisłego centrum, jak i na szybko powstające, rozległe osiedla mieszkaniowe. Obecnie prowadzona jest polityka zmniejszania liczby linii autobusowych na rzecz sieci elektrycznej (tramwaje i trolejbusy), głównie ze względów ekologicznych - w połowie lat 90. starówka została wyłączona z ruchu autobusowego.

Transport promowy

Od roku 1946 miejski przewoźnik obsługuje transport promowy na Jeziorze Brneńskim.

Kolej

Brno to bardzo istotny w skali kraju węzeł kolejowy. Już sama wielkość budynku Dworca Głównego może o tym przekonywać. Z łatwością można stąd dojechać w każdy punkt Czech . Pociągi ekspresowe zapewniają bezpośrednie i szybkie połączenia miasta z Pragą , Wiedniem , Budapesztem i Bratysławą . Niestety nie ma stąd bezpośrednich pociągów do Warszawy .

Stacje kolejowe: Brno-Horní Heršpice , Brno-Královo Pole , Brno-Černovice , Brno-Židenice .

Struktura powierzchni

Według danych z 31 grudnia 2003 powiat grodzki ma obszar 230,19 km² , w tym:

• użytki rolne - 35,22%, w tym 67,39% gruntów ornych
• inne - 64,78%, w tym 42,76% lasów
• liczba gospodarstw rolnych: 262

Podział administracyjny

Podział administracyjny Brna

Powiat miejski Brno dzieli się obecnie na 29 dzielnic:

• Bohunice (Bohunice)
• Bosonohy (Bosonohy)
• Bystrc (Bystrc)
• Černovice (Černovice)
• Chrlice (Chrlice)
• Ivanovice (Ivanovice)
• Jehnice (Jehnice)
• Brno-jih (Brno-Południe; Komárov, Dolní Heršpice, Horní Heršpice, Přízřenice, Trnitá (część))
• Jundrov (Jundrov (część), Pisárky (część))
• Kníničky (Kníničky)
• Kohoutovice (Kohoutovice, Pisárky (część), Jundrov (część))
• Komín (Komín)
• Královo Pole (Černá Pole (część), Královo Pole, Ponava, Sadová)
• Líšeň (Líšeň)
• Maloměřice i Obřany (Maloměřice (część), Obřany)
• Medlánky (Medlánky)
• Nový Lískovec (Nový Lískovec)
• Ořešín (Ořešín)
• Řečkovice i Mokrá Hora (Mokrá Hora, Řečkovice)
• Brno-sever (Brno-Północ; Černá Pole (część), Husovice, Lesná, Soběšice, Zábrdovice (część))
• Slatina (Slatina)
• Starý Lískovec (Starý Lískovec)
• Brno-střed (Brno-Centrum; miasto Brno, Pisárky (część), Stare Brno, Stránice, Štýřice, Veveří,
• Trnitá (część), Zábrdovice (część))
• Tuřany (Brněnské Ivanovice, Dvorska, Holásky, Tuřany)
• Útěchov (Útěchov koło Brna)
• Vinohrady (Židenice (część), Maloměřice (część))
• Žabovřesky (Žabovřesky)
• Žebětín (Žebětín)
• Židenice (Zábrdovice (część), Židenice (część))

Klimat

^[]

Średnia roczna temperatura: +9.4° C, bezwzględna maksymalna temperatura: +36.2° C, absolutne minimum temperatury: -26,4° C, średnia temperatura latem (czerwiec-sierpień): +17.8° C, średnia temperatura zimą (grudzień-luty): -1,0° C, średnia roczna opadów: 505 mm, średnia liczba dni w roku opadów: 150, najcieplejszy miesiąca: lipiec, najzimniejszy miesiące: styczeń, typowy wiatr: północno-zachodnim.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2005 :

• gęstość zaludnienia: 1606,78 mieszk./km² (2003)
• przyrost naturalny: - 0,3‰

Zatrudnienie

Szkolnictwo

Wydział Prawa Uniwersytetu Masaryka

W Brnie działają:

Służba zdrowia

Sport

Stadion klubu 1.FC Brno

• 1. FC Brno - sportowy klub piłkarski I ligi (dawniej Zbrojovka Brno)
• Automotodrom Brno (znany pod nazwą Masarykuv okruh - Tor Masaryka ) - wybudowany w 1987 roku tor motocyklowy położony na południowo-zachodnich obrzeżach miasta, ściągający mnóstwo osób zainteresowanych sportami motocyklowymi. Odbywają się tu liczne imprezy motocyklowe - najpopularniejsze to MotoGP.

Znane osoby związane z Brnem

• Eugen von Böhm-Bawerk - ekonomista
• Ryksa Elżbieta - królowa Czech i Polski
• Bohuslav Fuchs - architekt miejski Brna w latach 1925-1929
• Michael Berkowitz - żydowski pedagog i pisarz , pionier ruchu syjonistycznego , w latach 1909 - 1911 pracował w Brnie jako nauczyciel .
• Nataša Gollová - aktorka
• Kurt Gödel - matematyk
• Yana Gupta - aktorka bollywoodzka
• Leoš Janáček - kompozytor
• Maria Jeritza - śpiewaczka
• Dušan Jurkovič - architekt
• Viktor Kaplan - wynalazca
• Erich Wolfgang Korngold - kompozytor
• Milan Kundera - pisarz
• Adolf Loos - architekt wczesnego modernizmu
• Ernst Mach - fizyk
• Jiří Mahen - pisarz
• Gregor Mendel - ojciec genetyki
• Léon Minkus - kompozytor
• Robert Musil - pisarz
• Arne Novák - teoretyk literatury
• Jana Novotná - mistrzyni Wimbledonu
• George Placzek - fizyk
• Jan Skácel - poeta
• Josef Stejskal - poeta, projektant plakatów
• Anna Ticho - malarka
• Alexander Ypsilantis - grecki książę wołoski i mołdawski
• Lucie Šafářová - tenisistka
• Franz Bardon - pochowany tutaj
• Miroslav Verner - egiptolog
• Helena Horká - siatkarka reprezentacji Czech i BKS Aluprof Bielsko-Biała

Miasta partnerskie

• Dallas , USA
• Kowno , Litwa
• Leeds , Anglia
• Lipsk , Niemcy
• Poznań , Polska
• Rennes , Francja
• Sankt Pölten , Austria
• Stuttgart , Niemcy
• Utrecht , Holandia
• Wiedeń , Austria
• Woroneż , Rosja
• Odense , Dania
• Płowdiw , Bułgaria

Przypisy

Źródła

• Krausová - Żur Izabela, Czechy, Kraków 2007
• materiały informacyjne Informacji Turystycznej Brna

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Brna
• Brneńska komunikacja miejska