Bertolt Brecht, właśc. Eugeniusz Berthold Friedrich Brecht (ur.
10 lutego
1898
w
Augsburgu
, zm.
14 sierpnia
1956
w
Berlinie
) –
niemiecki
pisarz,
dramaturg
, teoretyk
teatru
, inscenizator,
poeta
.
Życiorys
W 1916 poznał o prawie trzy lata młodszą
Paulę Banholzer
, córkę augsburskich lekarzy – Anny i Karola Banholzerów. Rok później rozpoczął studia
medyczne
i
filozoficzne
na
Uniwersytecie Monachijskim
. W 1919 Bertoldowi i Pauli urodził się syn, który otrzymał imię Frank. Jego życie skończyło się w 1943, śmiercią na
froncie wschodnim
. Bertold i Paula nigdy nie wzięli ślubu. Pauli, którą Bertold zwykł nazywać "kochaną małą złośnicą" (
niem.
Liebste kleine Zornige), albo "Bi" ("Bittersweet") zawdzięczamy wspomnienia o Brechcie ("So viel wie eine Liebe: unbekannte Brecht"). W 1992 ukazały się listy Brechta do Pauli, w zbiorze zatytułowanym "Liebste Bi: Briefe an Paula Banholzer".
Dzień po
spaleniu Reichstagu
(28 lutego 1933) Brecht udał się na emigrację. Najpierw do
Danii
, potem do
Szwecji
i
Finlandii
, poprzez
ZSRR
(przejechał w 1940
koleją transsyberyjską
do
Władywostoku
), ostatecznie zamieszkał w
USA
, w
Santa Monica
.
Komisja
Kongresu USA
do spraw działalności antyamerykańskiej wezwała go w październiku 1947 o stawiennictwo na przesłuchanie jako podejrzanego o działalność komunistyczną. 31 października 1947, chcąc uniknąć stawiennictwa przed komisją, Brecht wyjechał do Europy. W utworzonej przez ZSRR w październiku 1949
NRD
został w listopadzie 1949 mianowany dyrektorem nowo utworzonego teatru –
Berliner Ensemble
.
Brecht zmarł na atak serca mając lat 58. W swej ostatniej woli wydał polecenia by w jego sercu umieścić sztylet a ciało zamknąć w stalowej trumnie, by nie mogły dostać się do niego robaki. Jest pochowany w Dorotheenfriedhof w Berlinie.
Twórczość
Jego twórczość ma charakter buntowniczy, rewolucyjny; jest społecznie zaangażowana. Brecht najczęściej stawał w obronie robotników i pokrzywdzonych, przeciwko wojnom, atakował kapitalistów i
filistrów
. Jedną z głównych inspiracji światopoglądowych Brechta był
marksizm
, zmieszany z
modernistyczną
niechęcią do mieszczaństwa.
Jego sztuki poruszały problematykę społeczną, odnosiły się krytycznie wobec
kapitalizmu
i
wojny
, jak chociażby "Człowiek jak człowiek". Pod koniec lat 20. zwrócił się całkowicie w kierunku
propagandy
(agit-prop), tworzył przedstawienia o charakterze dydaktycznym, pouczającym, które pokazywał
robotnikom
. Potem porzucił Brecht techniki nieco siermiężnego agit-prop na rzecz efektów obcości.
Największym sukcesem Brechta była "Opera za 3 grosze" (Die Dreigroschenoper), będąca modernizacją sztuki
"Opery żebraczej"
Gay'a
przeniesioną w realia robotnicze. Popularnym sloganem stał się jeden z jej refrenów brzmiący "najpierw żarcie, potem moralność" (Denn erst kommt das Fressen, und dann kommt die Moral)[1].
Fascynację Brechta
kolektywizmem
widać w sztuce "Człowiek jest człowiekiem" (Mann ist Mann), w której żołnierza znikającego ze swojego oddziału zastępuje przypadkowy człowiek, stając się jego pełnoprawnym zamiennikiem. Refren "słońca nie obchodzi na kogo padają jego promienie" wyrażał ukute przez
Majakowskiego
hasło
kolektywizmu
"jednostka zerem, jednostka niczym".
Utwór "Środek zaradczy" (Die Massnahme, 1931) jest z kolei pochwałą rewolucyjnej bezwzględności oraz odrzucenia wszelkich zasad moralnych poza służbą "sprawie" (rewolucji komunistycznej). W sztuce mającej postać retrospektywnej rozprawy przed sądem rewolucyjnym trzech towarzyszy partyjnych uzasadnia, dlaczego podczas tajnej misji w
Chinach
musieli zabić czwartego, młodszego towarzysza. Zachowania "młodego towarzysza" podyktowane litością – pomoc
kulisowi
, ujęcie się za robotnikiem – szkodzą misji, więc są godne potępienia. Momentem krytycznym staje się sprzeciw "młodego towarzysza" wobec linii partii, która w tym przypadku oznaczało przyzwolenie na masakrę chińskich komunistów przez
Czang Kaj-szeka
na podstawie jego paktu ze
Stalinem
:
|
Chór: — Czy jednak nie należy cenić honoru nade wszystko? Trzej agenci: — Nie. Chór: '— Jakiejże podłości nie popełniłbyś, by zwalczyć nikczemność? Unurzaj się w błocie, uściskaj kata, ale zmieniaj świat! Świat tego potrzebuje!
|
Po sprzeciwie "młodego towarzysza" pozostali trzej podejmują decyzję o jego likwidacji, zaś on sam przyznaje się do błędu:
|
Młody towarzysz: — Tak. Teraz rozumiem, że zawsze postępowałem niesłusznie. Lepiej będzie jeśli przestanę istnieć Trzej agenci: — Potem zastrzeliliśmy go i wrzuciliśmy do dołu z wapnem, a gdy wapno wchłonęło go, wróciliśmy do swojej pracy Chór: — Wasz uczynek jest święty. Wprowadziliście w życie Zasady Klasyków, ABC Komunizmu. Tutaj również Rewolucja postępuje naprzód i tutaj również formują się szeregi bojowników. Jesteśmy razem.
|
Aktorka teatru Brechta[2] i jego przyjaciółka Carola Neher po wyemigrowaniu z
III Rzeszy
poprzez
Pragę
do
ZSRR
została aresztowana przez
NKWD
podczas
wielkiej czystki
w 1936, skazana na dziesięć lat
łagru
. Zmarła w łagrze pod
Orenburgiem
26 czerwca 1942. Brak jakiejkolwiek reakcji Brechta na los Neher wywołał krytyczne reakcje wśród niemieckiej emigracji antyfaszystowskiej[3].
Krytyk Herbert Lüthy tak skomentował[4] ten wycinek twórczości Brechta:
|
[Brecht był opanowany] nie przez ruch robotniczy – tego nigdy nie znał – ale przez głęboką potrzebę całkowitego poddania się totalitarnej władzy, temu nowemu bizantyjskiemu Kościołowi Państwowemu, niewzruszonej hierarchii opartej na nieomylności przywódcy |
Teatr epicki
Brecht był ceniony nie tylko za niekwestionowany talent pisarski, lecz także, a może przede wszystkim za wykreowanie nowych metod przekazu teatralnego, mianowicie za stworzenie teatru
epickiego
i wykorzystanie tak zwanego efektu obcości (Verfremdungseffekt). Forma ta jest tym ważniejsza, że służy uwydatnieniu treści rewolucyjnej. U źródeł tej koncepcji leży twierdzenie Brechta, że żyjemy obecnie w epoce naukowej, czyli takiej, w której człowiek zdołał ujarzmić przyrodę, jednak nie zmienił nic w stosunkach społecznych.
Jednakże, według niektórych komentatorów twórczości Brechta, używanie kategorii "teatru epickiego" dla określenia jego programu estetycznego jest nieuprawnione. Ich argumentacja skupia się przede wszystkim na zakwestionowaniu "epickości" szczególnego akcentowania roli intelektu w odbiorze przekazu teatralnego oraz efektu obcości, podstawowych wyróżników tego programu[5].
Poglądy
Brecht chciałby pobudzić społeczeństwo do postawy twórczej, o której pisze następująco: "Jest to postawa krytyczna. (...) polega ona (...) wobec społeczeństwa – na przewrocie społecznym". Otóż w tradycyjnym teatrze spektakl urzekał widza iluzją; widz wczuwa się w postacie i bieg wydarzeń, co stępia jego zmysł krytyczny i czyni go biernym. Dla przedstawień niosących w sobie treści
polityczne
potrzebny był inny rodzaj teatru. Dlatego właśnie, by zmuszać publiczność do aktywności intelektualnej, Brecht postanowił wprowadzić dystans między widownią a sceną. W tym celu używa właśnie efektów obcości. Metody te stanowią o teatrze epickim, a służą metodzie
dialektyki
materialistycznej.
Ważniejsze dzieła
Dramaty
Proza
- Powieść za 3 grosze (
1934
)
- Opowiadania z kalendarza (
1949
)
- Interesy pana Juliusza Cezara (
1957
)
Poezja
- Wiersze wybrane (
1954
)
- Postylla domowa i inne wiersze (
1988
)
Eseje
- Rozmowy uchodźców (
1961
)
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Arthur Koestler
: The Invisible Writing. 1954, ss. 39–43.
- ↑ odtwórczyni roli Polly w
Operze za trzy grosze
na scenie i w jej pierwszej wersji filmowej (1931).
- ↑ por.
Aleksander Weissberg-Cybulski
"Wielka Czystka".
- ↑ Herbert Lüthy: Du Pauvre Bertold Brecht. 1953.
- ↑ Margret Dietrich Episches Theater? Beitrag zur Dramaturgie des 20. Jahrhunderts [w:] Episches Theater, Köln, Berlin, 1970, s. 94–153
Linki zewnętrzne