Biskup katolicki

Biskup ( łac. episcopus z gr. ἐπίσκοπος episkopos: nadzorca, opiekun) – w Kościołach chrześcijańskich duchowny o najwyższych święceniach , urząd kościelny.

Już w Nowym Testamencie można doszukać się zróżnicowania w posługach hierarchii pierwszych wspólnot chrześcijańskich. Apostołowie już posiadali bowiem wyraźnie swych pomocników, kształconych na zastępców. W poł. II wieku ustalono, że sukcesja apostolska realizuje się w kolegium biskupów. W ten sposób już w tych wczesnych czasach utrwalił się potrójny model święceń ( diakoni , prezbiterzy , biskupi). Regułą stało się, że w każdym lokalnym Kościele powinien być jeden i tylko jeden biskup. W ten sposób rodziła się już wówczas koncepcja terytorium kanonicznego. W II w. rodziła się kolegialna odpowiedzialność biskupów za cały Kościół, która znajdzie swe pełne urzeczywistnienie w synodach i soborach powszechnych. W czasach cesarza Konstantyna i pierwszych istotnych synkretyzmów doby chrystianizacji imperium, prezbiterów zaczęto nazywać kapłanami (łac. sacerdos). Biskupi natomiast zaczynali pełnić funkcję coraz bardziej administracyjno-jurysdykcyjne.

Herb biskupów rzymskokatolickich, na taśmie, pod tarczą herbową, znajduje się motto biskupa

Pierwszych biskupów powoływali apostołowie, następnie – przez wybór – duchowni i świeccy z danego Kościoła lokalnego, przy aprobacie Kościołów sąsiedzkich. Dopiero w dalszych wiekach wybór zatwierdzał metropolita . Od IV wieku władza świecka, cesarska, zaczęła wpływać na obsadę tych stanowisk duchownych.

Na Zachodzie dopiero w czasach walki o inwestyturę władza kościelna odzyskała pełny wpływ na nominacje biskupie. Wybory jednak przechodziły do przeszłości, w XII wieku sobory wykluczyły z grona wyborców osoby świeckie , a pod koniec XIII i w XIV wieku papieże zarezerwowali sobie prawo mianowania biskupów. W średniowieczu i czasach nowożytnych (zobacz Sobór trydencki ) Kościół rzymskokatolicki podkreślał kapłańskie święcenia jako fundament duchowieństwa. Ze święceniami biskupimi wiązał raczej pewne przywileje natury jurysdykcyjnej. Dopiero w ostatnich stuleciach teologia podkreślała następstwo apostolskie biskupów i ich szczególną rolę w prowadzeniu Kościoła lokalnego oraz współuczestniczeniu w Kościele soborowym.

Na Wschodzie forma wyboru była mniej istotna, gdyż podkreślano, iż to sam Bóg dokonuje tego wyboru. Kładziono natomiast nacisk na formę instalacji i sakrę . Teologia prawosławna również nie wysuwa biskupiej funkcji rządzenia na pierwszy plan, mówiąc raczej o nauczaniu, uzdrawianiu i jednoczeniu. Biskup w prawosławiu jest też w dużo mocniejszym stopniu szafarzem eucharystii i święceń , inni kapłani mogą wykonywać to jedynie w imieniu i za pozwoleniem biskupa. W Kościołach Wschodnich już w VI wieku została wprowadzona zasada równouprawnienia wszystkich biskupów, którzy wraz z diecezją reprezentują Kościoły lokalne. Do biskupów zwykło się zwracać się per "ekscelencjo".

Biskupi w tradycji sukcesji apostolskiej

W głównych tradycjach chrześcijańskich biskupi są uważani za kontynuatorów misji apostołów . Na tym polega ich główna teologiczna funkcja. Aby biskup był następcą apostołów musi zostać wyświęcony w sposób ważny, czyli przez nałożenie rąk przynajmniej jednego biskupa wyświęconego w sposób ważny. Tradycja katolicka wymaga, by na ręce nakładało przynajmniej trzech biskupów, a prawosławna dwóch. Na tym polega funkcjonowanie sukcesji apostolskiej , że pomiędzy danym biskupem a apostołami jest nieprzerwany ciąg ważnych święceń. Sukcesję apostolską zachowały Kościoły katolicki , prawosławny , zdecydowana większość Kościołów wschodnich, Kościoły starokatolickie oraz kościół anglikański i w pewnym stopniu luterański (co bywa jednak podważane – acz Kościół Szwecji zachował pełną sukcesję apostolską). Wytyczne jakich udzielił Paweł Apostoł biskupom są następujące: "jeśli ktoś dąży do biskupstwa, pożąda dobrego zadania. Biskup więc powinien być nienaganny, mąż jednej żony , trzeźwy, rozsądny, przyzwoity, gościnny, sposobny do nauczania, nieprzebierający miary w piciu wina, nieskłonny do bicia, ale opanowany, niekłótliwy, niechciwy na grosz, dobrze rządzący własnym domem , trzymający dzieci w uległości, z całą godnością. Jeśli ktoś bowiem nie umie stanąć na czele własnego domu , jakżeż będzie się troszczył o Kościół Boży?" (1 List do Tymoteusza 3:1-5, Biblia Tysiąclecia ).

Biskupi w innych tradycjach

W protestantyzmie i wielu innych Kościołach chrześcijańskich nie istnieje jednolita wykładnia teologicznej roli i natury biskupa. Wiele wspólnot protestanckich odrzuca w całości urząd biskupi (w rozumieniu katolickim), zastępując go starszym zboru bądź radą starszych . Wśród pozostałych protestantów część widzi w biskupstwie najwyższy stopień święceń, a część przyjmuje, że jest to jedna z równoważnych trzech posług tego samego urzędu duchownego. W tradycji protestanckiej biskup nie jest mianowany, lecz wybierany przez organ reprezentujący dany Kościół lokalny.

Biskupka

Forma żeńska biskupa występuje jako urząd m.in. w Kościołach : metodystycznych , starokatolickich , anglikańskich , luterańskich , kalwińskich , a także w Kościele Adwentystów Dnia Siódmego w postaci urzędu starszego zboru obsadzonego przez kobietę. W Polsce tytuł biskupek (kustoszek) noszą dwie siostry z Kościoła Katolickiego Mariawitów : Hanna Maria Rafaela Woińska oraz Damiana Maria Beatrycze Szulgowicz . Pierwszą polską biskupką była Izabela Wiłucka z Kościoła mariawitów , która następnie przyjęła tytuł arcykapłanki .

Zobacz też

• Stopnie biskupie (święceń hierarchicznych):
  • prezbiter
  • diakon
• Funkcje biskupie:
  • papież
  • patriarcha
  • metropolita
  • biskup diecezjalny / biskup pomocniczy
  • biskup sufragan
  • biskup koadiutor
  • superintendent
• Godności biskupie:
  • kardynał
  • prymas
  • arcybiskup
  • biskup misyjny
  • biskup tytularny

Linki zewnętrzne

• Wszyscy biskupi Kościoła katolickiego ( ang. )
• Konferencja Episkopatu Polski
• Średniowieczny Kościół Polski Episkopat średniowieczny