Biskup tytularny ( łac. episcopus titularis) to biskup mający tytuł dawnej, już nieistniejącej diecezji . Tytuł nadawany jest przez papieża głównie wybranym biskupom pomocniczym ordynariuszy , a także wyższym urzędnikom Kurii Rzymskiej , nuncjuszom , delegatom apostolskim lub innym duchownym pełniącym specjalne zadania zlecane im przez papieża lub narodowe konferencje biskupów .

Powstanie instytucji biskupstwa tytularnego wiąże się z podbojami muzułmańskimi chrześcijańskich państw Wschodu, Afryki i Hiszpanii w VII i VIII wieku. Zmuszeni do opuszczenia swoich diecezji biskupi pomagali po przeniesieniu się do krajów chrześcijańskich miejscowym ordynariuszom. W nadziei na szybkie odzyskanie dla chrześcijaństwa utraconych terytoriów, papieże mianowali po ich śmierci następców wyznaczając im tymczasowo zadania pomocnicze w istniejących diecezjach lub używając do spełniania różnorodnych misji. Sytuacja tymczasowości przedłużała się, a po klęsce wypraw krzyżowych stało się jasne, że walka z islamem potrwa jeszcze długo.

Klemens V na początku XIV wieku usankcjonował istniejący stan rzeczy. Od tej pory biskup ordynariusz chcąc mieć pomocnika zwracał się o to do Stolicy Apostolskiej . Wytworzył się zwyczaj mianowania biskupów nierezydencjalnych z tytułami diecezji nieistniejących, którzy pomagają w pracy biskupom rezydencjonalnym. Biskupów takich nazywano episcopus in partibus infidelium (na terenach zajętych przez niewiernych). Dopiero w 1882 roku papież Leon XIII wprowadził nazwę episcopus titularis.

Bibliografia

• Marian Źurowski, O duchowieństwie w szczególności. Cz. 1, Hierarchiczne funkcje zarządzania kościołem, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1970
• Encyklopedia Katolicka Tom II, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1995,