Bitwa pod Kuantanem II wojna światowa , Wojna na Pacyfiku
Po lewej, "Prince of Wales" i za nim "Repulse" podczas japońskiego ataku, na pierwszym planie niszczyciel
Data	10 grudnia 1941
Miejsce	Morze Południowochińskie , w pobliżu Kuantan
Przyczyna	potrzeba minimalizacji sił wroga przed planowaną inwazją na Półwysep Malajski
Wynik	Decydujące i strategiczne zwycięstwo Japonii
Terytorium	Pacyfik
Strony konfliktu   Wielka Brytania   Japonia Dowódcy Thomas Phillips † Shichizo Miyauchi Siły 1 pancernik 1 krążownik liniowy 4 niszczyciele 51 samolotów torpedowych 34 samoloty bombowe Straty 1 pancernik zatopiony 1 krążownik liniowy zatopiony 840 zabitych 4 samoloty zniszczone 27 samolotów uszkodzonych 3 wodnosamoloty rozpoznawcze zagubione 18 zabitych

Bitwa pod Kuantanem – bitwa powietrzno-morska, pierwsze większe starcie między Japonią a Wielką Brytanią podczas drugiej wojny światowej na Pacyfiku . Doszło do niej 10 grudnia 1941 w pobliżu Kuantanu , w zachodniej części Morza Południowochińskiego . Lotnictwo japońskie zatopiło pozbawione ochrony lotnictwa myśliwskiego dwa brytyjskie okręty liniowe - pancernik - HMS Prince of Wales i krążownik liniowy HMS Repulse . Bitwa ta jest określana początkiem końca ery pancerników.

Sytuacja w Azji Południowo-Wschodniej

Pierwszego dnia wojny na Dalekim Wschodzie, 8 grudnia 1941 o godzinie 4:14^[1] samoloty japońskie dokonały nalotu na Singapur , zrzucając bomby na bazę Marynarki Wojennej oraz lotniska Seletar i Tengah. W tym czasie w porcie znajdowały się dwa brytyjskie okręty liniowe HMS "Prince of Wales" i "Repulse", które wraz z niszczycielami HMS "Express", "Electra", "Encounter" i " Jupiter " przypłynęły z Wielkiej Brytanii 2 grudnia 1941. Planowano wysłać także lotniskowiec "Indomitable" , który zapewniłby okrętom ochronę swoimi samolotami, jednak wszedł on na skałę koło Jamajki i musiał zostać odesłany na remont do USA. Dowódcą całego zespołu, zwanego Force G (Zespół G), był admirał Sir Thomas Phillips, który później objął dowództwo nad całą Flotą Wschodnią.

Japończycy szybko dowiedzieli się o przybyciu okrętów i podjęli działania zapobiegawcze. W nocy z 6 na 7 grudnia zaminowano pas wód pomiędzy wyspą Pulau Tioman a archipelagiem Anamba - najkrótszą drogę prowadzącą do Zatoki Tajlandzkiej . Wzmocniono także siły lotnicze Cesarskiej Marynarki Wojennej . W najbliższym czasie planowano inwazję na Półwysep Malajski . Dowództwo nad osłoną sił desantowych powierzono wiceadmirałowi Jisaburo Ozawie , którego sztab znajdował się na ciężkim krążowniku " Chokai ". W skład zespołu bliskiej ochrony, którym dowodził kontradmirał Takeo Kurita, weszły cztery ciężkie krążowniki "Mogami", "Mikuma", "Kumano" i "Suzuya" oraz trzy niszczyciele. Daleką osłonę tworzyły dwa szybkie pancerniki " Kongō " i " Haruna ", dwa ciężkie krążowniki "Atago" i "Takao" oraz 10 niszczycieli. Dowodził nimi wiceadmirał Nobutake Kondo . Dodatkowo, na południe od przylądka Camau znajdowały się lekkie krążowniki "Kinu" i "Yura" będące okrętami flagowymi flotylli okrętów podwodnych. Jako wsparcie lotnicze przydzielono 22. Flotyllę Powietrzną. Składała się z dwóch korpusów powietrznych (Kōkūtai), Genzan i Mihoro, po 36 bombowców torpedowych Mitsubishi G3M2 ('Nell') każda. Tą pierwszą dowodził Tsuguichi Nakanishi, zaś całym zespołem Sadaichi Matsunaga. W skład flotylli wchodziło także 25 myśliwców Mitsubishi A6M2 Reisen ('Zero') , 12 Mitsubishi A5M4 ('Claude') i 6 rozpoznawczych C5M2. Później przydzielono z 21. Flotylli jeszcze 3 eskadry Kanoya Kokutai pod dowództwem Shichizo Miyauchi - w sumie 27 bombowców torpedowych Mitsubishi G4M1 ('Betty') . Pewną słabością całego zespołu był niewielki zapas torped i bomb - większość zapasów przydzielono 1. Flocie Powietrznej atakującej Pearl Harbor .

Początek operacji

HMS "Repulse" opuszcza Singapur

W nocy z 7 na 8 grudnia rozpoczął się japoński desant na Malajach i w Tajlandii. Admirał Phillips postanowił działać jak najszybciej i jeszcze tego samego dnia skierować swoje siły na północ, by rankiem 10 grudnia zaskoczyć okręty nieprzyjaciela w Zatoce Syjamskiej . Z jednostek znajdujących się w Singapurze stworzono Zespół Z (Force Z), w skład którego, oprócz HMS "Prince of Wales" i "Repulse" , wchodziły 4 niszczyciele - HMS "Electra", "Express", "Tendos" i HMAS "Vampire"^[2]. Ochronę zespołowi miały zapewnić myśliwce RAF , mimo powszechnego przekonania, że japońskie lotnictwo jest zbyt słabe, by poważniej zagrozić Brytyjczykom.

Zespół wyszedł z bazy o 17:10 kierując się na północny wschód, z zamiarem opłynięcia Wysp Anamba od wschodu, do których dotarł ok. 7:15 i skierował się w stronę Zatoki Syjamskiej. Na czas operacji zarządzono całkowitą ciszę radiową . O 13:45 zespół Z został przypadkowo wykryty przez okręt podwodny I-65, który aż do 18:00 utrzymywał kontakt z okrętami Royal Navy , jednak wiadomość o tym doszła do wiceadmirała Ozawy z dwugodzinnym opóźnieniem. W dodatku błędne przedpołudniowe rozpoznanie lotnicze wykazało, że zarówno "Repulse" jak i "Prince of Wales" znajdują się w bazie w Singapurze. Wiceadmirał natychmiast nakazał katapultować z krążowników wodnosamoloty rozpoznawcze, okrętom desantowym wycofać się na północ Zatoki Syjamskiej oraz przyspieszyć rejs zespołu dalekiej osłony wiceadmirała Kondo, który jednak był dość daleko na północny wschód. W rejon ostatniej znanej pozycji Force Z wysłano także 85 samolotów z 21. i 22. Flotylli. Tuż przed 18 samoloty rozpoznawcze odnalazły brytyjski zespół. Ku zaskoczeniu Japończyków okręty znajdowały się znacznie bardziej na wschodzie, niż przypuszczali. Ozawa skierował swe okręty na północny wschód, aby przeciąć kurs nieprzyjaciela i doprowadzić do nocnej bitwy.

Starcie

Przed południem 10 grudnia nad okrętami brytyjskimi pojawiły się pierwsze bombowce japońskie. Brytyjczycy natychmiast otworzyli ogień, ale był on za słaby; do osłony przed taką liczbą samolotów potrzebna była osłona myśliwska, której nie posiadali. Co prawda w bazie lądowej dyżurował 453. Dywizjon RAAF, lecz nie był w stanie zapewnić ciągłej osłony, a jedynie na wezwanie, a samoloty potrzebowały co najmniej kilkudziesięciu minut, aby dolecieć. Admirał Phillips w obawie przed ujawnieniem zespołu utrzymywał jednak ciszę radiową.

Ataki^[3]

Pierwszy atak wykonało 9 bombowców 1. eskadry (Chutai) z Mihoro Kokutai, przeciwko "Repulse". Tylko jedna z siedmiu zrzuconych bomb 250 kg trafiła w okręt, z niewielkim skutkiem. Zespół znajdował się wówczas ok. 280 km od Singapuru i 130 km od Kuantanu.

Samoloty G3M z bombami

Nieługo potem okręty stały się celem drugiego ataku, wykonanego przez 16 samolotów torpedowych G3M2 z Genzan Kokutai. 9 samolotów 1. eskadry (Chutai) zaatakowało "Prince of Wales". Jeden zestrzelono, lecz około 11.44 czasu lokalnego (13.44 czasu tokijskiego) trzy z 8 wystrzelonych torped trafiły w lewą burtę, powodując zalanie zewnętrznych przedziałów i przechył. Najgroźniejszy okazał się wybuch torpedy na rufie, który wygiął lewy zewnętrzny wał napędowy, a ten - obracając się - zniszczył grodzie wodoszczelne, przez które przebiegał. Przez to doszło do zalania dalszych przedziałów wzdłuż tunelu wału - do kadłuba wlało się 2400 ton wody. Rufowa część okrętu została pozbawiona prądu, wyłączając z akcji część dział przeciwlotniczych i pomp, w dodatku zaciął się ster, powodując ograniczenie możliwości manewru i spadek prędkości do 15 węzłów.

Druga eskadra w składzie 7 samolotów zaatakowała "Repulse", lecz 6 zrzuconych torped zostało wymanewrowanych przez okręt. Również nadlatujące chwilę potem dalsze 8 samolotów z 4. eskadry Mihoro Kokutai zrzuciło torpedy niecelnie ze zbyt dużej odległości. Niecelny, chociaż bliski był także powtórny atak bombami wykonany przez 6 samolotów pierwszej fali. Ataki te zakończyły się ok. 12. Dopiero o 11.58 dowódca "Repulse" kmdr. Tennant nadał komunikat o ataku do Singapuru, uznając dalsze utrzymywanie ciszy radiowej za bezcelowe, czego nie uczynił do tej pory admirał Philips.

Samoloty G4M

Dopiero o 12.20 wystartowały samoloty mające zapewnić osłonę powietrzną, w postaci 12 myśliwców Brewster Buffalo z 453. Dywizjonu RAAF i 243. Dywizjonu RAF. W tym samym czasie jednak nad brytyjskie okręty nadleciało 26 bombowców G4M1 z trzech eskadr Kanoya Kokutai (w zlokalizowaniu celu na ostatnim etapie pomógł im nieświadomie wodnosamolot Supermarine Walrus z "Repulse", krążący w pobliżu zespołu Z). 6 samolotów zaatakowało obezwładniony "Prince of Wales", trafiając go 4 torpedami w prawą burtę. Do kadłuba wlało się aż 18.000 ton wody, prędkość spadła do 8 węzłów.

11 samolotów zaatakowało z dwóch kierunków "Repulse", trafiając go, dzięki zwrotom okrętu, tylko 1 torpedą w bąbel przeciwtorpedowy na lewej burcie. Bardziej skuteczny i zabójczy dla okrętu był jednak zsynchronizowany atak 9 samolotów z 3. eskadry Kanoya Kokutai, atakujących 3 od lewej i 6 od prawej burty. Dwa zestrzelono, lecz w okręt trafiły trzy torpedy z lewej i jedna z prawej burty, powodując pogłębiający się przechył na lewą burtę i zacięcie steru. Dowódca nakazał opuszczenie okrętu.

O 12.33 ciężko uszkodzone okręty zaatakowało jeszcze 17 bombowców z Mihoro Kokutai. Bomby 9 samolotów 3. eskadry były zupełnie niecelne, lecz jeden z 8 samolotów 2. eskadry trafił bombą "Prince of Wales", powodując duże straty w załodze i uszkodzenie ostatniej kotłowni, dwa dalsze bliskie wybuchy pogłębiły przecieki.

O 12.35 "Repulse" przewrócił się na lewą burtę i zatonął na pozycji 3°37'18"N, 104°20'36"E. Zginęło 513 z 1309 członków załogi, pozostali zostali uratowani przez niszczyciele "Electra" i "Vampire".

O godzinie 13.15 także dowódca "Prince of Wales" wydał rozkaz opuszczenia okrętu, który o 13.23 przewrócił się do góry stępką i zatonął na pozycji 3°34'12"N, 104°27'48"E, około 12 km od "Repulse". Zginęło 327 osób z 1612 załogi, razem z admirałem Philipsem i dowódcą okrętu kmdr. Leachem.

Od rozpoczęcia ataku do zatonięcia "Prince of Wales" upłynęło 90 minut. Alianckie myśliwce doleciały nad zespół Z dopiero tuż przed zatonięciem "Prince of Wales", napotykając jedynie japoński samolot rozpoznawczy obserwujący cały atak, który mimo to odleciał.

Podsumowanie

Brytyjskie okręty były atakowane przez 84 samoloty (jeden zawrócił z powodu awarii): 50 samolotów torpedowych i 34 bombowce horyzontalne, z których 9 zaatakowało niszczyciel "Tenedos". Z 35 torped zrzuconych przeciw "Repulse" trafiło 5, a z 14 torped przeciw "Prince of Wales" - 7, ponadto oba okręty zostały trafione jedną bombą.

Według Brytyjczyków zestrzelono 5-7 samolotów, jednakże Japończycy przyznali utratę tylko 3 maszyn (1 G3M2 i 2 G4M1) i 18 lotników; co najmniej 24 zostały uszkodzone, a jeden G4M1 rozbił się przy lądowaniu.

Znaczenie bitwy

Bitwa miała przede wszystkim wymiar operacyjny, usuwając bezpośrednie zagrożenie ze strony ciężkich okrętów alianckich dla japońskich desantów w Azji południowo-wschodniej. Najsilniejszymi okrętami na tym akwenie pozostały od tej pory krążowniki.

Powszechnie przyjmuje się, że bitwa pod Kuantanem miała również istotny wymiar symboliczny, wyznaczając kres epoki pancerników. Okazało się, że nawet najpotężniejsze okręty, pozbawione osłony lotniczej, nie są w stanie przeciwstawić się powietrznemu atakowi wroga. Dodatkowo, niewielkie straty japońskie w stosunku do strat brytyjskich świadczyły o braku efektywności dużych okrętów w walce z lotnictwem. Co prawda, już wcześniej dochodziło do zatopienia pancerników przez lotnictwo, ale dotyczyło to okrętów zakotwiczonych w porcie ( Pearl Harbor , Tarent ). Tym razem okazało się jednak, że nawet okręty w morzu i w pełnej gotowości bojowej, uległy atakowi lotniczemu. Przy tym, w przeciwieństwie do starszego, chociaż modernizowanego "Repulse", "Prince of Wales" należał do najnowocześniejszych brytyjskich pancerników.

Przypisy

Bibliografia