Bolszewizm (
rosyjskie
bolszinstwo – większość),
ideologia
rewolucyjna, przystosowanie podstawowych założeń
marksizmu
do społecznych i ekonomicznych warunków
Rosji
i jej tradycji politycznych.
Początki bolszewizmu sięgają rozłamu, dokonanego w Brukseli w
1903
na II Zjeździe
Socjaldemokratycznej Partii Rosji (SDPRR)
, gdzie kierowana przez
Włodzimierza Lenina
frakcja uzyskała przewagę kilku głosów nad grupą Martowa. Lenin zażądał centralizacji partii i stworzenia grupy zawodowych rewolucjonistów, którzy mieliby prowadzić aktywną pracę wśród rosyjskich robotników.
Lenin rewolucję uzależniał od klasowego uświadomienia
proletariatu
, czyli jego przekształcenia się z “klasy w sobie” (tj. skupiającej jedynie uwagę na kwestiach bytowych) w “klasę dla siebie” (tj. świadomej swojej misji historycznej). Urzeczywistnić to w warunkach rosyjskich mogła zdaniem rewolucjonisty jedynie zdyscyplinowana, scentralizowana partia pod kierownictwem zawodowych rewolucjonistów wywodzących się z inteligencji. O ile teoretycy bolszewizmu dopuszczali dyskusję wewnątrzpartyjną (ale bez tworzenia frakcji), wszystkie organy partyjne były kolegialne i obieralne, o tyle krytyka powziętych większościowo na zewnątrz organizacji była niedozwolona.
Zmodyfikował poglądy
Marksa
(rozwijając pojawiającą się w jego późnych pismach koncepcję rewolucji w państwie zacofanym) uznając, że w Rosji możliwe jest przeprowadzenie
rewolucji
przez
proletariat
w sojuszu z
chłopstwem
(
leninizm
). W
1912
bolszewicy utworzyli oddzielną partię – SDPRR(b), która po
rewolucji październikowej
doszła do władzy. Wywodziła się z niej, utworzona w
1953
,
Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego
, której oficjalną ideologią był marksizm-leninizm.
Równocześnie bolszewizm zakładał zastosowanie socjalistycznych rozwiązań w gospodarce, nacjonalizacje i kontrolę robotniczą, a także powszechną obieralność i odwoływalność urzędników państwowych, co miało zapobiec biurokratyzacji kraju. Wybuch
wojny domowej
w Rosji oraz niepowodzenie rewolucji na zachodzie zmusiło jednak
bolszewików
do istotnej modyfikacji tych zamierzeń. Śmierć Lenina (
1924
) i ogromny napływ karierowiczów do partii przyczynił się do faktycznej rezygnacji z głoszonych zasad, zaś instytucje wymierzone w przeciwników politycznych wymknęły się spod kontroli.
Po śmierci Lenina i dojściu do władzy
Stalina
zasady funkcjonowania scentralizowanej partii zostały zmodyfikowane w celu zapewnienia partii i dyktatorowi wszechwładzy. Niemniej związki ideologiczne bolszewizmu
Włodzimierza Lenina
ze
stalinizmem
pozostają kwestią dyskusji wśród historyków.
Szacuje się, że rządy
KPZR
spowodowały w Związku Sowieckim co najmniej 20 milionów ofiar[], rozstrzelanych, zagłodzonych, lub zmarłych z wycieńczenia w
gułagach
. Poczynając od
1956
roku system stalinowski w Związku Radzieckim i w krajach satelickich ulegał degeneracji. Nie był to jednak proces ciągły, a okresy "odwilży" przeplatały się z okresami wzmożonego terroru.
Zobacz też
