Bronisław Geremek (ur.
6 marca
1932
w
Warszawie
, zm.
13 lipca
2008
w
Lubieniu
) –
polski
historyk-
mediewista
i
polityk
, w latach 2000–2001 przewodniczący
Unii Wolności
, minister spraw zagranicznych w latach 1997–2000, poseł na
Sejm
X
,
I
,
II
i
III kadencji
, od 2004 do śmierci
poseł
do
Parlamentu Europejskiego
.
Dzieciństwo
Przyszedł na świat jako Benjamin Lewertow[1] w żydowskiej rodzinie Borucha i Szarcy Lewertowów. Jego ojciec prowadził wytwórnię futer w Warszawie. Miał starszego brata Israela (ur. 1926), który po wojnie wyjechał do
Izraela
, a w 1951 wyemigrował do
Stanów Zjednoczonych
, gdzie przyjął nazwisko Jerry Lewart. Jeden z jego dziadków, Israel, był
magidem
[1].
Nie wypowiadał się wprost o swoim pochodzeniu i dzieciństwie, które uważał za zamknięty
kajet
, jednak w wywiadzie-rzece udzielonym
Jackowi Żakowskiemu
wspominał o świadomości żydowskiej, którą w sobie wciąż nosi. W 1940[2] trafił wraz z rodzicami i bratem do
getta warszawskiego
, skąd w 1942[1][3] uciekł. Jego ojciec zginął w
Auschwitz
[1].
Nigdy nie wracałem do moich dziecięcych doświadczeń, choć to one mnie formowały. Świat palił się na moich oczach. Palił się też mały świat rodzinnych kontynuacji, w których jest ciągłość oczywistych wartości, zasad, reguł. W mojej dziecięcej biografii świat ciągle się rozpadał. To też nadawało kształt mojej późniejszej wrażliwości[4].
Po opuszczeniu getta krótko ukrywał się w Warszawie, po czym wraz z matką wyjechał do
Zawichostu
, gdzie pod fałszywym nazwiskiem Wachlewscy ukrywali się u Stefana Gieremka, prowadząc jego sklep. Po wojnie Stefan Gieremek ożenił się z matką Bronisława Geremka i cała rodzina przeniosła się do
Wschowy
[1][3]. We Wschowie Bronisław Geremek (pod nazwiskiem Gieremek[3]) zdał
małą maturę
. W 1948 przeniósł się na warszawski
Żoliborz
.
W życiu dorosłym nie uważał się za Żyda. Przypominał sobie o swoich korzeniach wtedy, gdy stawał wobec zjawiska
antysemityzmu
. Wówczas miał poczucie, że nie może być bierny[4].
Wykształcenie i praca naukowa
W 1954 ukończył studia na
Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego
, w tym samym roku wyjechał do
USA
na stypendium
Smithsonian Institution
[1], w latach 1956–1958 odbył studia podyplomowe w
École pratique des hautes études
w
Paryżu
. W 1960 uzyskał stopień
doktora
, a w 1972 habilitował się w
Polskiej Akademii Nauk
. W 1989 otrzymał tytuł naukowy
profesora
nauk humanistycznych.
Zajmował się badaniami nad historią kultury i społeczeństwa wieków średnich[5]. Publikował artykuły, odbywał wykłady i odczyty, napisał (niektóre jako współautor) 10 książek, z czego część została przetłumaczona na języki obce. Rozprawa doktorska z 1960 dotyczyła rynku pracy w średniowiecznym rzemiośle paryskim oraz problematyki
prostytucji
w tym mieście, natomiast praca habilitacyjna z 1972 grup marginesu społecznego w średniowiecznym
Paryżu
(Ludzie marginesu w średniowiecznym Paryżu. XIV-XV wiek, wydane w 1972 i ponownie w 2003). W kolejnych latach wielokrotnie powracał do tematu Paryża i ludzi marginesu (Życie codzienne w Paryżu Franciszka Villona z 1972, Świat "opery żebraczej". Obraz włóczęgów i nędzarzy w literaturach europejskich XV-XVII wieku z 1989, Litość i szubienica. Dzieje nędzy i miłosierdzia z 1989). Przyczynił się do rozwoju polskich badań nad
exemplami
średniowiecznymi. Był redaktorem i współautorem dotykającego tej tematyki tomu Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza (1978).
Jako naukowiec w latach 1955–1985 pracował w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w
Warszawie
. W latach 1960–1965 był wykładowcą na
Sorbonie
w Paryżu i kierownikiem tamtejszego Centrum Kultury Polskiej. Uhonorowany został 23 tytułami
doktora honoris causa
m.in. przez uniwersytety w
Bolonii
,
Utrechcie
, paryską Sorbonę,
Nowym Jorku
(Columbia),
Uniwersytet Jagielloński
oraz
Europejski Uniwersytet Viadrina
we
Frankfurcie nad Odrą
. W 1992 został mianowany profesorem wizytującym w
Collège de France
. Był członkiem Academia Europea,
Pen Clubu
, Société Européenne de Culture oraz licznych towarzystw i stowarzyszeń.
W latach 1962–1965 był dyrektorem Centrum (Ośrodka) Kultury Polskiej w Paryżu. Znał cztery języki obce:
francuski
,
angielski
,
włoski
,
niemiecki
.
Wybrane publikacje
Publikacje książkowe
- Litość i szubienica: dzieje nędzy i miłosierdzia (Czytelnik 1989, )
- Świat "opery żebraczej": obraz włóczęgów i nędzarzy w literaturach europejskich XV-XVII wieku (Państwowy Instytut Wydawniczy 1989, )
- Rok 1989 – Bronisław Geremek opowiada,
Jacek Żakowski
pyta (red.:
Maria Braunstein
; Plejada, Dom Słowa Polskiego 1990)
- Ludzie marginesu w średniowiecznym Paryżu: XIV-XV wiek (1972, wyd. 2 uzupełnione: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 2003, )
- Wspólne pasje (wespół z
Georgesem Duby
; rozmowę przeprowadził Philippe Sainteny; przeł. Elżbieta Teresa Sadowska; PWN 1995, )
- Szansa i zagrożenie. Polityka i dyplomacja w rodzinnej Europie (Studio EMKA 2004, )
Tłumaczenia
Działalność polityczna
PRL
W okresie nauki w liceum wstąpił do
Związku Walki Młodych
, a w 1950 zapisał się do
PZPR
[6], był drugim sekretarzem
POP
na
Uniwersytecie Warszawskim
. W 1968 na znak protestu przeciwko inwazji wojsk
Układu Warszawskiego
na
Czechosłowację
wystąpił z partii[7].
Od drugiej połowy lat 70. aktywnie działał w polskiej opozycji demokratycznej. W latach 1978–1981 był współzałożycielem i wykładowcą
Towarzystwa Kursów Naukowych
. W
sierpniu 1980
związał się z ruchem społecznego protestu robotników
Gdańska
, został jednym z ekspertów i doradców powstającego
NSZZ "Solidarność"
. W 1981 na I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ "S" przewodniczył Komisji Programowej. Został internowany po wprowadzeniu
stanu wojennego
, zwolniony po około roku, w grudniu 1982. Pełnił następnie funkcję doradcy zdelegalizowanej "Solidarności", blisko współpracował z
Lechem Wałęsą
. W 1983 został ponownie aresztowany pod zarzutem prowadzenia nielegalnej działalności politycznej.
III RP
Okrągły stół
Brał udział w rozmowach plenarnych w czasie obrad tzw.
Okrągłego Stołu
z władzami
PRL
w 1989, które doprowadziły do wyborów parlamentarnych w Polsce i powstania tzw.
sejmu kontraktowego
. W wyborach tych po raz pierwszy zdobył mandat poselski, później był wybierany posłem na
Sejm
w 1991, 1993 i 1997. W Sejmie kontraktowym przez część kadencji kierował
Obywatelskim Klubem Parlamentarnym
.
Działalność partyjna
Należał do założycieli
Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna
,
Unii Demokratycznej
i
Unii Wolności
. Był przewodniczącym klubu parlamentarnego UD i UW w okresie 1990–1997. Od 2000 do 2001 pełnił funkcję przewodniczącego
Unii Wolności
. Od 2005 do śmierci należał do
Partii Demokratycznej
.
Poseł, minister spraw zagranicznych
W latach 1989–2001 zasiadał w
Sejmie
. W X, I i II kadencji przewodniczył
Komisji Spraw Zagranicznych
, kierował też Komisją Konstytucyjną (1989–1991) i Komisją Prawa Europejskiego (2000–2001). W 2001 ubiegał się o reelekcję, jednak kierowana przez niego UW w tych
wyborach parlamentarnych
nie przekroczyła wyborczego progu.
Po
wyborach parlamentarnych w 1991
Lech Wałęsa
nieformalnie powierzył mu sformowanie nowego
rządu
, jednak misja ta zakończyła się niepowodzeniem[8].
Po utworzeniu koalicji
AWS
-
UW
, 31 października 1997 objął stanowisko ministra spraw zagranicznych. 12 marca 1999 w imieniu rządu polskiego złożył dokumenty ratyfikacyjne
Paktu Północnoatlantyckiego
(
NATO
) w depozycie rządu
Stanów Zjednoczonych Ameryki
[9].
Złożył dymisję po rozpadzie koalicji rządowej AWS-UW, urząd ministra sprawował do 30 czerwca 2000.
Działalność polityczna od 2004
W wyborach do
Parlamentu Europejskiego
13 czerwca 2004 został wybrany europosłem z komitetu
Unii Wolności
, zdobywając w okręgu warszawskim i wśród
Polonii
największą liczbę głosów. W Parlamencie Europejskim wchodził w skład frakcji
Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy
. W 2007 odmówił złożenia oświadczenia lustracyjnego, tłumacząc, że zrobił to w 2004[10].
Był jednym ze współautorów listu otwartego[11] z 5 lipca 2006, w którym byli ministrowie spraw zagranicznych w rządach III RP protestowali wobec odwołania przez prezydenta
Lecha Kaczyńskiego
szczytu weimarskiego w czerwcu 2006 i krytykowali charakter polityki zagranicznej w relacjach polsko-niemieckich.
Nagrody i odznaczenia
Został nagrodzony wieloma odznaczeniami i wyróżnieniami. Posiadał między innymi
Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą Orderu Zasługi RFN
oraz
Pour le Mérite
. Był też kawalerem
Legii Honorowej
Republiki Francuskiej. W 1999 otrzymał tytuł
Człowieka Roku
tygodnika "
Wprost
". W 1998 wyróżniony międzynarodową
Nagrodą Karola Wielkiego
. Był laureatem nagrody "Politique Internationale", przyznawanej przez
Stowarzyszenie
Polityki Zagranicznej Sorbony, a także Europrize 1999 Forum Izb Gospodarczych Unii Europejskiej. Został też nagrodzony Medalem Wolności, wyróżnieniem Instytutu Franklina i Eleonor Roosevelt w
Nowym Jorku
[12]. W 2000 otrzymał tytuł honorowego obywatela
Wschowy
.
W 2000 został odznaczony
Orderem Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy
[13].
W 2004 redakcja
"Gazety Wyborczej"
przyznała mu tytuł
"Człowieka Roku"
. Laudację na cześć laureata wygłosił jej redaktor naczelny,
Adam Michnik
.
11 listopada 2002 został uhonorowany przez
prezydenta
Aleksandra Kwaśniewskiego
Orderem Orła Białego
. Był członkiem Kapituły
Orderu Orła Białego
do 2007, kiedy to odmówił ponownego złożenia oświadczenia lustracyjnego.
Życie prywatne
Uroczystości żałobne w Katedrze Św. Jana w Warszawie – pożegnanie prof. Bronisława Geremka, 21 lipca 2008
Jego żona, dr Hanna Teresa Geremek, była historykiem starożytności, pracownikiem naukowym UW, zmarła 21 lipca 2004. Jego synowie Marcin i Maciej zostali lekarzami. Bronisław Geremek zajmował się kolekcjonowaniem
fajek
, których miał ponad 70[14].
Śmierć i pamięć
Zginął 13 lipca 2008 w
wypadku drogowym
na
drodze krajowej nr 2
w
Lubieniu
[15] w
powiecie nowotomyskim
. Prowadzony przez niego samochód osobowy marki
Mercedes
zjechał na przeciwległy pas jezdni i zderzył się z nadjeżdżającym z przeciwka samochodem dostawczym
Fiat Ducato
[16]. Według prokuratora przyczyną wypadku było zaśnięcie za kierownicą.
Pogrzeb Bronisława Geremka odbył się 21 lipca 2008 i miał charakter państwowy. Msza święta żałobna odbyła się w
katedrze św. Jana
w
Warszawie
. Mszę celebrowali abp
Kazimierz Nycz
i abp
Tadeusz Gocłowski
. Bronisław Geremek został pochowany w Alei Zasłużonych na
Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
. Podczas uroczystości pogrzebowych przemawiali:
Lech Wałęsa
,
Tadeusz Mazowiecki
,
Janusz Onyszkiewicz
,
Henryk Samsonowicz
,
Lech Kaczyński
,
Bronisław Komorowski
,
Bogdan Borusewicz
,
Donald Tusk
,
Hanna Gronkiewicz-Waltz
,
Hans-Gert Pöttering
,
Adam Michnik
i
Marek Edelman
.
22 lipca 2008 sala sejmowa nr 14 zajmowana przez
Komisję Spraw Zagranicznych
została nazwana imieniem Bronisława Geremka. 14 kwietnia 2009 owalny
dziedziniec
w budynku Parlamentu Europejskiego w
Strasburgu
otrzymał nazwę
Agora Bronisław Geremek
. 26 maja tego samego roku Rada Miejska w
Swarzędzu
podjęła uchwałę o nadaniu jednej z ulic nazwy "ulica Bronisława Geremka"[17], a 13 lipca 2009 na budynku przy
ulicy Piwnej w Warszawie
, gdzie w latach 1952–2000 mieszkał Bronisław Geremek, odsłonięto tablicę pamiątkową. W 2008 XVIII promocja
Krajowej Szkoły Administracji Publicznej
obrała Bronisława Geremka na swojego patrona.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5
Mój wielki brat (wywiad z Jerrym Lewartem, bratem Bronisława Geremka)
. "
Przegląd
" nr 30/2008, s. 14. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Odszedł człowiek oddany polskiej racji stanu
. polskatimes.pl, 13 lipca 2008. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Piotr Bojarski, Włodzimierz Nowak:
Bronisław Geremek ucieka z getta. Chudy chłopak w czterech swetrach
. 21 lipca 2008. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑ 4,0 4,1
Bronisław Geremek profesor niedopasowany – sylwetka na 70 urodziny
. wyborcza.pl, 13 lipca 2008. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑ Kamil Janicki:
Bronisław Geremek nie żyje
. histmag.org, 18 czerwca 2008. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Inny Bronek
. wyborcza.pl, 21 lipca 2008. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Bronisław Geremek w serwisie "Ludzie Wprost"
. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Antoni Dudek
, Historia polityczna Polski 1989-2005, Kraków 2007, s. 178
- ↑ Traktat ratyfikował 26 lutego 1999 prezydent
Aleksander Kwaśniewski
.
- ↑
Oświadczenie Bronisława Geremka
. wyborcza.pl, 25 kwietnia 2007. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Szefowie dyplomacji krytykują odwołanie szczytu
. gazeta.pl, 6 lipca 2006. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Bronisław Geremek nie żyje
. interia.pl, 13 lipca 2008. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana
(
wł.
). quirinale.it, 14 marca 2000. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Bronisław Geremek odznaczony orderem Orła Białego
. uw.org.pl. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Prof. Geremek zginął w wypadku samochodowym
. wprost.pl, 13 lipca 2008. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Prof. Bronisław Geremek nie żyje
. tvn24.pl, 13 lipca 2008. [dostęp 20 kwietnia 2010].
- ↑
Uchwała nr XLI/255/09 Rady Miejskiej w Swarzędzu z dnia 26 maja 2009
. [dostęp 20 kwietnia 2010].
Źródła
Linki zewnętrzne