Wojownik chazarski prowadzący jeńca

Państwo Chazarów (kolor jasnoniebieski) i strefy jego wpływów (kolor niebieski) ok. roku 820

Chazarowie, Kozarowie (turecki: Xazarlar) – lud koczowniczy pochodzenia tureckiego, o którym pierwsze wzmianki pochodzą z VI wieku n.e. Tereny zajmowane przez Chazarów rozciągały się między północnym Kaukazem , Krymem , Morzem Kaspijskim a rzeką Jaik i Samarą . Trudnili się głównie pasterstwem, a bogacili na łupieskich wyprawach.

Historia

Chazarowie przywędrowali z Azji i w VI wieku zajęli północny Dagestan , który kronikarze nazywali Bersilia. W tym pierwszym okresie Chazarowie wchodzili w skład związku plemiennego Sabirów , w którym z czasem uzyskali dominującą pozycję. W 560 r. popadli w zależność od kaganatu zachodniotureckiego . W latach między 630 a 650 utworzyli własne państwo, tak zwany Kaganat Chazarski będący konglomeratem etnicznym (m.in. Alanowie , Goci , Bułgarzy , Madziarowie , Pieczyngowie , Rusowie , Oguzowie ), ze stolicą w Semender (około roku 800 przeniesiona do Itil ). Na czele kaganatu stał kagan , który rządził sprawami państwa i kierował armią. W największym rozkwicie w VIII wieku ziemie kaganatu rozciągały się między Morzem Kaspijskim, Dnieprem i Kamą . Swoją pierwszą ekspansję skierowali na ziemie Wielkiej Bułgarii , która istniała na stepach azowsko-czarnomorskich. Rozbici Bułgarzy przemieścili się na zachód nad Dunaj . Za Justyniana II skutecznie włączyli się, jako jego sojusznicy, do walki o władzę w Bizancjum . Z chwilą pojawienia się w 2 połowie VII wieku na południowych rubieżach kalifatu Arabów , rozpoczęły się między nimi długotrwałe wojny, które zakończyły się w 798 roku. Od IX wieku Chazarowie powoli tracą znaczenie polityczne z powodu wybuchu wewnętrznych wojen na tle religijno-politycznym, które spowodowały osłabienie kaganatu. W tym samym czasie następuje rozwój Rusi Kijowskiej , która zgłasza pretensje do części ziem chazarskich. Chazarowie w okresie swojej świetności podporządkowali sobie plemiona Słowian wschodnich : Polan naddniestrzańskich, Siewierzan , Radymiczów , Wiatyczów , którzy płacili im daninę po srebrnej monecie i wiewiórczej skórce od domu.

W 965 zostali rozbici przez kniazia kijowskiego Światosława i większość Chazarów przeniosła się do księstwa tmutorakańskiego, a po opanowaniu tego księstwa przez Połowców w końcu XI wieku, na Ruś . Kaganat szarpany przez różnych sąsiadów nie odzyskał już dawnej potęgi. Ostatni władca Chazarów znalazł schronienie w Gruzji . Ostatnie wzmianki historyczne pochodzą z XIII wieku z opisu wojsk władcy mongolskiego Batu-chana ^[1].

W wyniku prac archeologicznych prowadzonych w latach 2000 - 2004 dokonano prawdopodobnej lokalizacji stolicy Chazarów w okolicy obecnej wsi Samosdiełka (Самосделка) w regionie astrachańskim na południu Rosji ^[2][3][4].

Religia

Jedną z wyjątkowych cech chazarskiego państwa była jego tolerancja religijna i wielowyznaniowość. Pierwotnie Chazarowie byli wyznawcami animizmu , szamanizmu oraz jedynego boga (tengri-chana) – religii tureckich nomadów. Pogaństwo, mimo silnych wpływów religii monoteistycznych, utrzymywało się na terenie kaganatu do samego końca jego istnienia. Mozaika etniczna kaganatu i silne wpływy kultur ościennych spowodowały, że Chazarowie byli również wyznawcami islamu i chrześcijaństwa .

Chrześcijaństwo najsilniejsze wpływy miało na terenach kaukaskich i na Krymie. W VII wieku wśród Chazarów i Alanów działalność misyjną prowadził biskup Israel, a potem św. Cyryl ( 860 ). W końcu VIII wieku na Krymie wybuchły zamieszki na tle religijnym zwane jako powstanie Joannesa Gockiego, biskupa prowincji, która później stała się eparchią gocką. Chrześcijanie chazarscy mieli siedem diecezji: chocyrską, astilską, chwalijską, onogurską, retegską, huńską i tamatarchijską.

Religia muzułmańska dotarła na ziemie kaganatu w II połowie VII wieku za pośrednictwem Arabów, którzy walczyli z Chazarami. W 737 r. Arabowie rozbili armię chazarską i zmusili kagana do przyjęcia islamu, który jednak nie został religią państwową. Około 70. lat VIII wieku przy nadarzającej się okazji kagan wrócił do starych praktyk religijnych. Do islamu wrócono ok. 868 r., kiedy zagrożony przez Turków kagan zwrócił się o pomoc wojskową do władcy Chorezmu i otrzymał ją pod warunkiem przejścia na islam. Muzułmanie tworzyli siedmiotysięczny oddział gwardii kagana – larisija. Arabscy kronikarze wspominają o licznych w królestwie chazarskim meczetach i o podwójnym królestwie, co mogło znaczyć, że w państwie chazarskim przyjmowano w pewnym czasie islam i na równych prawach jakieś inne wyznanie; tak więc kagan wyznawał wiarę Mahometa , a kagan-beg – judaizm.

Kronikarz al-Masudi podaje, że w latach panowania kalifa Haruna ar-Raszida ( 786 - 809 ) elity chazarskie stały się wyznawcami judaizmu . Według autora Odpowiedzi króla Józefa kagan-begiem, który przeszedł na judaizm był Bulan. Jeden z następców Bulana, Obadjasz narzucił religię żydowską swoim poddanym, a na tereny Chazarii emigrowali Żydzi z Bizancjum i kalifatu . Wyznawcy innych religii zostali uznani za wrogów królestwa. Ustanowienie królestwa izraelskiego w kaganacie chazarskim wzbudziło reakcje ze strony Bizancjum i Kijowa . Po wyprawie Światosława Chazarowie i Żydzi przenieśli się na Krym.

Udział w etnogenezie Żydów

Istnieją poglądy, iż pozostałością po Chazarach są Karaimi . Pomimo że sami Karaimi uważają się za potomków Chazarów, teza ta (przy założeniu bezpośredniej ciągłości etnicznej) jest uznawana za mało prawdopodobną. Należy tu zauważyć, że Chazarowie wyznawali judaizm rabiniczny, zantagonizowany z judaizmem karaimskim. Możliwe jest natomiast, że Chazarowie mieli częściowy udział w etnogenezie Żydów krymskich ( Krymczaków ).

Inspiracje w literaturze

Powieść Słownik chazarski .

Przypisy

Bibliografia

• Josef Marquart , Osteuropäische und ostasiatiche Streifzüge, Lipsk, 1903
• Ananiasz Zajączkowski, Ze studiów nad zagadnieniem chazarskim, Kraków, 1947
• Teresa Nagrodzka-Majchrzyk, Chazarowie w prac zbior. Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie Ossolineum, 1975
• Kevin Alan Brook, The Jews of Khazaria, 2nd ed., Lanham, MD: Rowman and Littlefield, 2006
• A.Koestler, La tredicesima tribù (The Thirteenth Tribe: The Khazar Empire and Its Heritage), UTET, Torino 2003
• Isaac Acqris, Kol Mevasser , Constantinople 1577, Manuscrit à Oxford.
• A.N. Poliak, Kazarie: Histoire d'un royaume juif en Europe (En hébreu), Tel Aviv, 1951.
• Encyclopédia Universalis, Dictionnaire du Judaïsme, p. 447, Paris, Albin Michel, 1998.
• Sapir Jacques, Piatigorsky Jacques (dir), "L'Empire khazar. VIIe-XIe siècle, l'énigme d'un peuple cavalier.", Paris, Autrement, coll. Mémoires, 2005 ()

Linki zewnętrzne

(w języku angielskim):

• Khazaria.com
• Essay: Are Russian Jews Descended from the Khazars?

Przypisy