|
prawo chełmińskie
prawo chełmińskie niem. Kulmer Recht, łac. Jus Culmense vetus – odmiana prawa magdeburskiego powstała około 1233 w Chełmnie i Toruniu, używana głównie na Pomorzu, Prusach, Mazowszu, Warmii i Podlasiu. Na skutek zarządzenia Kazimierza Jagiellończyka od 1476 obowiązywało wszystkich mieszkańców Prus Królewskich (także szlachtę). Najstarsze dokumenty to Kulmer Handfeste Hermanna von Salza z 1232 i Alte Kulm z XIV wieku. Nigdy nie uzgodniono oficjalnej kodyfikacji. W praktyce stosowano głównie wydane drukiem projekty kodyfikacji z lat 1566, 1580 oraz 1594.
Na Warmii w początkowym okresie kolonizacji oraz na wschodnich obrzeżach dominium biskupiego (bardziej narażonego na najazdy Litwinów) nadawano ziemię ludności pruskiej, tworząc wsie służebne na prawie pruskim. Zazwyczaj nadania takie były niewielkie - po kilka włók (mniejsze niż w przypadku wsi czynszowych na prawie chełmińskim). Mieszkańcy wsi na prawie pruskim zobowiązani byli do służby zbrojnej (na rzecz biskupa) oraz płacili niewielki czynsz rekognicyjny (wosk, 6 denarów chełmińskich oraz płużne). Dopiero za takim "ochronnym" pasem wsi służebnych na prawie pruskim prowadzono akcję kolonizacyjną, zakładając wsie czynszowe na prawie chełmińskim. Czasem w nowo założonej wsi na prawie chełmińskim wyodrębniano majątek służebny na prawie pruskim (np. Zawidy). Właściciele majątków na prawie pruskim (wieś pruska, dwór pruski) w dominium warmińskim stanowili trzon siły zbrojnej biskupa.
Na prawie chełmińskim jedna służba zbrojna przypadała na 20-40 włók ziemi, na prawie pruskim jedna służba zbrojna przypadała na 2-4 włóki. Prawo pruskie dopuszczało do dziedziczenia tylko synów, w przeciwieństwie do prawa chełmińskiego, w którym dziedziczyły także córki i krewni linii bocznej. Dla osadników korzystniejsze było lokowanie wsi na prawie chełmińskim (mniejsze obciążenie wojskowe i większe prawa dziedziczenia). W wieku XV i XVI, po wyludnieniu wielu wsi na Warmii, w czasie ponownej kolonizacji wsi (głównie ludnością polską z Ziemi Chełmińskiej i północnego Mazowsza), wsie nadawano na prawie magdeburskim - różniło się od prawa chełmińskiego tym, że dopuszczało do dziedziczenia jedynie w linii męskiej (w razie braku męskiego potomka ziemia wracała do nadającego - na Warmii do biskupa).
W Prusach Książęcych sądowe prawo chełmińskie uchylono landrechtem w 1620. W Prusach Królewskich obowiązywało aż do rozbiorów. Prawo chełmińskie dawało duże korzyści i zapewniało wiele swobód, było na początku m.in. narzędziem ściągnięcia osadników niemieckich na tereny zakonu krzyżackiego. Jego łamanie przez zakon było jedną z głównych przyczyn powstania Związku Pruskiego i jego poddania się Polsce w wyniku czego Polska odzyskała dostęp do morza w roku 1466.
Inne hasła zawierające informacje o "prawo chełmińskie":
Biskup
...
Mieszko II Lambert
...
Adwentyzm
...
Linz
...
Uniwersytet Witolda Wielkiego
...
Cena
...
Stanisław Narutowicz
...
Jonas Basanavičius
...
Sejm grodzieński (1793)
...
Wittenberga
...
Inne lekcje zawierające informacje o "prawo chełmińskie":
Zasady zgodnego z prawem wykorzystywania komputera (plansza 4)
...
02c Pojęcia podstawowe - część 3 (plansza 14)
...
15 Holowanie (plansza 6)
...
|
