Chiune Sugihara (
jap.
杉原千畝, Sugihara Chiune, używał także nazwiska Sempo Sugiwara, ur.
1 stycznia
1900
, zm.
31 lipca
1986
) -
japoński
dyplomata, słynny głównie z powodu pomocy udzielanej
Żydom
w czasie
II wojny światowej
, kiedy pełnił funkcję
konsula
na
Litwie
. Bywa niekiedy nazywany japońskim
Schindlerem
.
Wiadomości ogólne
Chiune Sugihara urodził się
1 stycznia
1900 r. w Yaotsu – wiejskiej części
prefektury Gifu
w regionie
Chubu
. Pochodził ze średniozamożnej rodziny (jego matką była Yatsu Sugihara – wywodząca się z rodu
samurajskiego
, a ojcem Yoshimizu Sugihara). Miał czterech braci i jedną siostrę.
Edukacja i służba wojskowa
W
1912
r. ukończył z wyróżnieniem szkołę Fururwatari, a następnie rozpoczął naukę w Nagoya Daigo Chugaku – która była połączeniem szkoły wyższej i średniej. Umyślnie oblany egzamin na akademię medyczną był wyrazem sprzeciwu wobec woli ojca, Chiune Sugihara chciał bowiem studiować coś zupełnie innego. W
1918
r. wstąpił na
uniwersytet Waseda
gdzie studiował literaturę angielską. Rok później zdał egzamin konkursowy w ministerstwie spraw zagranicznych. Dzięki temu udało mu się uzyskać miejsce w służbie dyplomatycznej, początkowo w
Harbinie
w
Chinach
gdzie uczył się języków:
rosyjskiego
i
niemieckiego
. Wkrótce stał się ekspertem w zakresie spraw dotyczących
Rosji
.
W latach 1920 - 1922 Sugihara odbył zasadniczą służbę wojskową, którą ukończył w randze podporucznika. W 1928 otrzymał awans na porucznika.
Mandżuria
Jako urzędnik Ministerstwie Spraw Zagranicznych oddelegowany do
Mandżurii
, Sugihara wziął udział w negocjacjach ze
Związkiem Radzieckim
dotyczących problemu północnej kolei mandżurskiej. Opuścił swoje stanowisko w proteście przeciwko poniżającemu traktowaniu Chińczyków przez Japończyków. Podczas pobytu w Harbinie poślubił rosyjską emigrantkę Klaudię, z którą się rozwiódł przed powrotem do Japonii. Po przybyciu do ojczyzny poślubił Yukiko Kikuchi. Następnie służył w Wydziale Informacji w Ministerstwie Spraw Zagranicznych jako tłumacz japońskiej misji poselskiej w
Helsinkach
w
Finlandii
.
Litwa
Budynek dawnego konsulatu japońskiego w Kownie
W
1939
r. Sugihara został wicekonsulem japońskiego konsulatu w
Kownie
na
Litwie
. Równocześnie powierzono mu tam zadanie obserwowania ruchów wojsk sowieckich i niemieckich. Sugihara brał także udział we współpracy z
polskim
wywiadem
, jako części większej operacji współdziałania polsko-japońskiego, głównie w zakresie wywiadowczym. W listopadzie 1939 nawiązał kontakt z oficerem wywiadu Leszkiem Daszkiewiczem.
Kiedy
ZSRR
zajął
Litwę
w
1940
r., wielu żydowskich uciekinierów z
Polski
usiłowało dostać
wizę
wyjazdową. Bez tego dokumentu podróż była prawie niemożliwa i niebezpieczna, ponadto większość krajów nie chciała przyjmować osób nie posiadających takich wiz. Holenderski konsul Jan Zwartendijk umożliwił niektórym z nich udanie się do
Curaçao
– holenderskiej wyspy na
Karaibach
oraz do
Surinamu
jako krajów trzeciego przeznaczenia, gdzie nie trzeba było mieć wiz wjazdowych. Pewna część tych osób zgłaszała się też do konsulatu japońskiego usiłując zdobyć wizę do
Japonii
. Japonia w tym czasie zachowywała neutralność w stosunku do kwestii żydowskiej, ale domagała się posiadania wiz jedynie od osób nie posiadających wystarczających funduszy lub takich, które złamały procedury emigracyjne. Większość uciekinierów nie spełniała tych kryteriów. Sugihara kontaktował się trzykrotnie z centralą w Japonii w celu uzyskania instrukcji dotyczących dalszego postępowania. Za każdym razem ministerstwo odpowiadało, że wszystkie osoby, którym przyzna się wizy powinny dostać jedynie wizy tranzytowe, tylko z prawem przejazdu przez Japonię, od tej reguły nie miały być czynione żadne wyjątki.
Tablica pamiątkowa na budynku dawnego konsulatu japońskiego w Kownie
Począwszy od 29-31 lipca Sugihara zaczął przyznawać wizy z własnej inicjatywy, korzystając jedynie z pomocy żony. Wielokrotnie łamiąc instrukcje, które wydało
Tokio
przyznawał Żydom 10-dniowe wizy tranzytowe z możliwością przejazdu przez Japonię. Załatwił także z Rosjanami prawo do podróży przez
Syberię
osób, które otrzymały wizy – przy czym pozwolono tylko na 5 takich kursów
koleją transsyberyjską
przy standardowej cenie biletu.
Sugihara i jego żona kontynuowali ręczne wypisywanie wiz (spędzając od 18 do 20 godzin dziennie, wystawiając miesięczną normę ilości wiz w ciągu każdego dnia) aż do 4 września, kiedy to dyplomata musiał udać się do
Berlina
z powodu zamknięcia konsulatu w Kownie. Dzięki jego postawie udało się wystawić tysiące wiz dla żydowskich rodzin, które mogły w całości ujść z wojennego piekła. Świadkowie twierdzą, że Sugihara wypisywał wizy (wyrzucając je przez okno osobom, które ich potrzebowały) nawet gdy był już w pociągu odjeżdżającym do Niemiec. Liczba osób przez niego uratowanych jest sporna i szacuje się ją na od 2139 do 10.000 (przy czym nie ujęta jest tu liczba tzw. wiz rodzinnych wystawianych na kilka osób). Dużą liczbę fałszywych wiz wystawił także polski wywiad.
Wielu uciekinierów użyło wiz do podróży przez Związek Radziecki do
Kobe
w
Japonii
, gdzie znajdowała się społeczność rosyjskich Żydów. Stamtąd około tysiąc osób wyjechało do takich miejsc jak:
USA
czy brytyjska
Palestyna
. Reszta musiała pozostać w Japonii aż do czasu gdy została deportowana do
Szanghaju
, gdzie również znajdowała się duża społeczność żydowskich uchodźców, którzy pozostawali tam aż do
kapitulacji Japonii
w
1945
r. Uciekinierom pomagał ambasador Polski
Tadeusz Romer
oraz organizacje Commitees for Assistance to Jewish Immigrants from Eastern Europe, American Joint Distribution Committee i HICEM.
Pomimo niemieckiego nacisku na wydanie tych osób lub ich zabicie, rząd japoński postanowił je ochronić. Jedną z hipotez dotyczących takiej postawy jest to, że Japończycy chcieli się odwdzięczyć za pożyczkę udzieloną temu krajowi w czasie
wojny rosyjsko-japońskiej
przez żydowskich bankierów z
Nowego Jorku
. Według innych źródeł doszło do konfrontacji dwóch
rabinów
z wysokimi rangą
generałami
japońskimi, którzy mieli zadecydować o losie
Żydów
będących na uchodźstwie na terenie
Japonii
. Dzięki niebywałemu szczęściu oraz odwadze i sprytowi udało się rabinom przekonać generałów, iż Żydzi, ze swoimi azjatyckimi korzeniami, w świetle agresywnych idei "
czystości rasy
" są bliżsi Japończykom niż Niemcy, co w rezultacie odegnało ponure widmo prześladowań w Japonii. Jednym z tych rabinów był emigrant, który uciekł z Litwy dzięki pomocy pana Sugihary.
Rezygnacja
Japoński MSZ ciągle potrzebujący językowych i organizacyjnych zdolności Sugihary, postanowił się wstrzymać z jego dyscyplinarnym ukaraniem. Sugihara pełnił funkcję konsula generalnego w
Pradze
w
Czechosłowacji
, a następnie w
1941
r. w
Królewcu
i był członkiem poselstwa w
Bukareszcie
w
Rumunii
. Kiedy armia rosyjska wkroczyła do Rumunii, Sugihara został uwięziony razem z rodziną w obozie jenieckim na 18 miesięcy. Został wypuszczony w
1946
r. i wrócił do Japonii przez ZSRR koleją transsyberyjską przez port w
Nachodce
. W
1947
r. japoński MSZ zwrócił się do niego z prośbą o rezygnację z pracy w służbie dyplomatycznej, formalnie ze względu na redukcję personelu, ale w rzeczywistości było to spowodowane jego działalnością na
Litwie
. Sugihara przeżył to bardzo mocno. Dodatkowym ciosem była śmierć jednego z małoletnich synów, wyczerpanego przeżyciami powojennymi.
Sugihara zamieszkał następnie w
Fujisawa
w
prefekturze Kanagawa
. Pracował tam dla firmy eksportowej. W latach
50.
mając na utrzymaniu liczną rodzinę, podjął pracę w przedstawicielstwie firmy handlowej w
Moskwie
, wykorzystując swoją znajomość języka rosyjskiego. Mieszkając w prymitywnych warunkach, bez rodziny, spędził tam 16 lat.
W
1968
Jehoshua Nishri, radca handlowy ambasady
Izraela
w
Tokio
(jedna z osób, które zawdzięczały życie Sugiharze) odnalazł go i skontaktował się z nim. W następnym roku Sugihara odwiedził Izrael i został powitany z honorami przez rząd tego kraju.
W 1985 otrzymał nagrodę
Yad Vashem
i, jako jedyny Japończyk, został uhonorowany tytułem חסיד אומות העולם [hasid umot ha-olam] – "
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
". Sugihara był jednak zbyt chory aby udać się po odbiór nagrody i w jego imieniu odebrały ją jego żona i córka.
Chiune Sugihara zmarł w następnym roku –
31 lipca
1986
.
10 października 2007
Prezydent RP
Lech Kaczyński
"za bohaterską postawę i niezwykłą odwagę wykazaną w ratowaniu życia Żydom podczas II wojny światowej, za wybitne zasługi w obronie godności człowieczeństwa i praw ludzkich" odznaczył pośmiertnie Chiune Sugiharę Krzyżem Komandorskim
Orderu Odrodzenia Polski
[1].
Ulice w
Wilnie
i
Kownie
zostały nazwane jego imieniem. W budynku dawnego konsulatu japońskiego w Kownie mieści się muzeum. Jego imię nosi
planetoida
25893 Sugihara
. W
latach 90.
mieszkańcy Yaotsu, rodzinnego miasta Sugihary postawili pomnik upamiętniający swego rodaka (The Chiune Sugihara Memorial).
Linki zewnętrzne
Przypisy
Bibliografia
- Pałasz-Rutkowska E., Romer A. T., Historia stosunków polsko-japońskich 1904-1945, Warszawa, 1996.
- Levine, H., Kim pan jest panie Sugihara, Warszawa 2002.