Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Chronologia

Chronologia

Spis treści

Pojęcie , zakres i podstawy

Chronologia – nauka o mierzeniu czasu, kolejności następowania po sobie wydarzeń, zjawisk, a także oznaczenie wydarzenia, zjawiska wg przyjętego podziału czasu. Nazwa pochodzi od greckich słów chronos ( czas ) i logos ( słowo , nauka ). Jest to kolejność chronologiczna.

Chronologia może być:

a) matematyczna, czyli astronomiczna, badająca ruchy ciał niebieskich, o ile pozostają one w związku z mierzeniem czasu. Przede wszystkim pozorny ruch Słońca wokół Ziemi i rzeczywisty ruch Księżyca wokół Ziemi

b) techniczna, czyli historyczna, badająca historyczne podziały czasu, dokonywane przede wszystkim na podstawie ruchu ciał niebieskich, sprowadzająca je do podziałów stosowanych dzisiaj.

Chronologia historyczna jest jedną z nauk pomocniczych historii . Jest niezbędna do ustalenia czasu powstania źródeł.

Chronologia astronomiczna

Podstawowe pojęcia

a) doba

  • syderyczna – ruch wobec gwiazdy – 23h 56 min 4s
  • słoneczna – ruch wobec słońca (różnica ok. 51 s)
  • średnia słoneczna – 24 h – sztuczna, ale wygodna

b) miesiąc

  • synodyczny – między dwiema fazami księżyca (jest ich 8) – 29 dni 12 h 44 min 2,8 s;
  • syderyczny – od południka niebieskiego do tego samego – 27 dni 7 h 43 min 4,7 s.

c) rok

  • zwrotnikowy (21 marca – równonoc wiosenna) 365 d 5 h 48 min 46 s;
  • syderyczny – "od gwiazdy do gwiazdy" – 365 d 6 h 9 min 9 s.

Sposoby i narzędzia do mierzenia czasu

Pierwotne sposoby mierzenia czasu

  • obserwacja cienia ( gnomon – przedmiot, którego cień obserwujemy, (np. cień człowieka, drzewa, kijka), obserwacja księżyca (fazy lunarne);
  • cykle świąt (np. Wielkanocny, zielonoświątkowy, Bożego Narodzenia);
  • obserwacja okresu wegetatywnego przyrody (np.: zmiany w przyrodzie, pory roku, okresowe zachowania zwierząt).

Narzędzia do mierzenia czasu

  • zegar równikowy – wskazówka umieszczona równolegle do osi ziemi, a więc pod takim kątem, pod jakim się znajduje na danej szerokości geograficznej;
  • zegar słoneczny poziomy – wskazówka to trójkąt o kącie ostrym równym szerokości geograficznej i położony na linii północ-południe;
  • zegary piaskowe i wodne – klepsydry (od greckiego słowa oznaczającego złodziejkę wody), niedokładne ze względu na różną grubość ziaren piasku i zmienność ciśnienia;
  • zegary ogniowe, działające na zasadzie spalania materiału np.: oliwy, świecy, kulki zawieszonej na nici;
  • zegary kołowe – na wał nawinięty sznur z obciążnikiem; niedokładne: wymagały smarowania, nawijania i pomimo wprowadzenia sprężyny znacznie przyspieszały pod koniec cyklu;
  • zegary wahadłowe (po wynalezieniu wahadła przez Galileusza w 1584 roku; Huygens – r. 1656 );
  • zegary kwarcowe (obecnie powszechnie stosowane);
  • zegary atomowe (ciągle w fazie rozwojowej).

Kalendarze

Przykładowe kalendarze:

  • juliański (wprowadzony w 46 p.n.e. przez Sozygenesa) – 365 dni co 4 lata 366, a jednak różnica do roku zwrotnikowego dawała 11 minut czyli 1 dzień na 128 lat, co powodowało problemy przy wyznaczaniu Wielkanocy (ubytek 1 dnia w ciągu 128 lat), pierwsza równonoc wiosenna 25 marca 46 roku p.n.e., 12 miesięcy, 2 × 24 lutego w roku przestępnym, Wielkanoc "cofała się" o jeden dzień co 128 lat, próby reformy już od 1414 roku;
  • gregoriański – wprowadzony przez papieża Grzegorza XIII , opracowali go bracia Luigi i Antonio Lilo, został ogłoszony bullą Inter gravissimas w 1582 . Po 4 października miał nastąpić od razu 15 ; co 400 lat opuszcza się 3 dni przestępne, gdy są to setki niepodzielne bez reszty przez 400: np. 1700, 1800, 1900, ale 2000 już był rokiem przestępnym;
  • francuski rewolucyjny (funkcjonował od 22 września 1792 do 1 stycznia 1806 ), 4 letnie cykle, nowy rok od 22 września , 12 miesięcy (m.in. brumaire, termidor, itd.), 30-dniowy miesiąc, ostatni miesiąc 5 lub 6 dni więcej (w zależności); dekady zamiast tygodni.
  • muzułmański
  • irański
  • kalendarz buddyjski
  • kalendarz żydowski

Ery

  • era dionizyjska (era chrześcijańska) – od r. 1 n.e. (brak roku 0),
  • era bizantyjska – od r. 5508 p.n.e. (od stworzenia świata),
  • era olimpijska – od r. 776 p.n.e. (pierwsza olimpiada),
  • era żydowska (do XI wieku era Seleucydów – początek świata 312 p.n.e. ), początek świata według Żydów – 3761 p.n.e.,
  • era mahometańska – od r. 622 n.e. (ucieczka Mahometa z Mekki do Jasrib, późniejszej Medyny ),
  • era rzymska – od r. 753 p.n.e. (założenie Rzymu),
  • indykcje (podatek rzymski), wprowadzony od 313 roku n.e. – płacony co 15 lat (obliczanie: Indykcji rok + 3 podzielić przez 15 = indykcja; reszta przy dzieleniu to indykcja, brak reszty = zawsze 15, Indykcje w Bizancjum rok podzielić przez 15; reszta przy dzieleniu to indykcja, jej brak = zawsze 15);
  • według lat panowania władców, papieży,
  • era rewolucyjna (od wybuchu Rewolucji Francuskiej , tj. 22 września 1792 ),
  • era masońska (od 4000 roku p.n.e.).

Początek roku

Podział roku

a) Na pory roku:

b) Miesięczny:

  • Januarius (Janus – styczeń ),
  • Februarius (św. Oczyszczenia – luty ),
  • Martius (bóg wojny, Mars – marzec ),
  • Aprilis (otwarcie – wiosna – kwiecień ),
  • Maius (Maia – matka Merkurego – maj ),
  • Junius (Junona – czerwiec ),
  • Julius (Iulius Cezar – lipiec ),
  • Augustus (Oktawian August – sierpień ),
  • September ( wrzesień ),
  • October ( październik ),
  • November ( listopad ,
  • December ( grudzień ; łacińskie nazwy tych ostatnich – od kolejnych liczb w języku łacińskim).

c) Dni tygodnia:

  • 7-dniowy tydzień – rzymski – niezbadane orientalne pochodzenie: Saturni, Solis, Lunae, Martis, Mercurii, Jovis, Veneris;
  • 7-dniowy tydzień – „łaciński” – Dies dominica (niedziela), feria secunda (poniedziałek), tertia (wtorek), quarta (środa), quinta (czwartek), sexta (piątek), sabbatum (sobota).

Podział dnia – godziny nierówne (hora inaequales)

Dzień naturalny (tota dies, dies naturalis, dies integra) Media nox – północ Ante lucem – brzask Mane – ranek Ad meridiem – przed południem Meridies – południe Occasus solis – zachód słońca Crepusculum – zmierzch

Godziny kanoniczne (horae canonicae) przed XIII w. Matunita – trzecia część nocy (ranna msza) Prima – rozpoczyna dzień o wschodzie słońca, czyli między godz. 4 a 8 rano w zależności od pory roku Tertia – połowa przedpołudnia (pora, kiedy rozpoczyna się ruch w życiu publicznym) Sexta – południe Nona – połowa popołudnia Vespera – przed zachodem słońca Completorium – po zachodzie słońca

Godziny kanoniczne (horae canonicae) od XIII w. Prima Tertia – połowa przedpołudnia (pora, kiedy rozpoczyna się ruch w życiu publicznym) Nona – południe Vespera – połowa popołudnia

Święta

  • pridie – dzień przed,
  • quatuor tempores – suche dni (post),
  • dominica invocavit – pierwsza niedziela wielkiego postu,
  • świętego Stanisława8 maja i 27 września (przeniesienie relikwii),
  • Dominica resurectionisWielkanoc ,
  • septuagesima – siedemdziesiątnica,
  • dies Cinerum, caput jejuniŚroda popielcowa ,
  • quadragesima – wielki post,
  • ascensjo domini – Wniebowstąpienie Jezusa Chrystusa (40 dni po Wielkanocy),
  • dominica pentescostes – zielone świątki (50 dni pod Wielkanocy),
  • dominica prima adventus – pierwsza niedziela adwentu,
  • conductus paschae, albis – pierwsza niedziela pod Wielkanocy, –
  • post epipheaniam – po 3 królach,
  • de passione – niedziela męki Pańskiej,
  • de palimis – Niedziela Palmowa,
  • maioris hebdomadae – Wielki Tydzień,
  • coena domini – Wielki Czwartek,
  • parascere – Wielki Piątek,
  • sabbatum sanctum – wielka sobota,
  • octava – 7+1 dni,
  • feria infra octavam – dzień w oktawie,
  • dies octava – 8 dzień oktawy,
  • cyzjojany – obrzezanie – 1 stycznia,

Obliczanie

a) Obliczanie cyklu słonecznego dla roku:

rok+9/28=wynik;

reszta to liczba, gdy jej nie ma to=28,

b) Obliczanie Dnia Wielkanocy:

rok+1/19=wynik;

reszta to złota liczba, gdy jej nie ma to=19,

c) Obliczanie indykcji:

rok+3/15=indykcja;

reszta – indykcja, brak reszty=15,

d) Obliczanie indykcji dla Bizancjum:

rok/15;

reszta – indykcja, brak=15,

e) Obliczanie kalend :

dni miesiąca+2-liczba kalend,

f) Obliczanie Id :

13 lub 15 (mar-ma-jul-o)+1-ida,*

g) Obliczanie nony:

5 lub 7 (mar-ma-jul-o)+1-nona,*

(*) Mar-ma-jul-o = marzec, maj, lipiec, październik – dla tych miesięcy liczba 15 (Idy), 7 (nony).

Chronologia w archeologii

Chronologia względna

Chronologia względna – jedna z metod ustalania chronologii w archeologii . Zajmuje się określaniem tego, które z porównywanych źródeł archeologicznych jest starsze. Stosowanie tej metody nie pozwala jednak określić wieku znaleziska.

W ustalaniu chronologii względnej stosuje się m.in. następujące metody:

  • metoda typologiczna – analizowanie podobieństw formalnych pomiędzy zabytkami ;
  • metoda seriacji – analizowanie zmian i cech w badanych przedmiotach;
  • metoda analizy stylistycznej – analizowanie stylu w zabytkach, które posiadają zdobienia;
  • metoda stratygraficzna – analizowanie położenia zabytków względem siebie, a także badanie warstw geologicznych lub kulturowych w miejscach, gdzie znaleziska odkryto;
  • metoda planigraficzna – uwzględnianie stanowisk archeologicznych oraz miejsc znalezisk na planach; uzyskuje się dzięki temu obraz zasięgu stanowisk, jak również obszarów występowania znalezisk.

Chronologia bezwzględna

Chronologia bezwzględna (inaczej absolutna) pozwala na określanie wieku znalezisk (zob. też datowanie bezwzględne ).

W tym celu stosuje się następujące metody:

Bibliografia

  • Józef Szymański , Nauki Pomocnicze Historii, Wydawnictwa Naukowe PWN, 2004, .
  • Wielka historia Polski, t. I Do 1320, Wydawnictwo Pinnex, .


Inne hasła zawierające informacje o "Chronologia":

Chronologia powstawania dzieł Williama Szekspira Chronologia powstawania dzieł Szekspira nie jest możliwa do ustalenia ani pod względem ...

Cesarze rzymscy ...

Herodot wpływowymi) zamieszkałymi na odwiedzanych terytoriach, szczególnie w Azji Mniejszej i w Egipcie.Szczegółowa Chronologia przedsięwziętych przez Herodota podróży da się ustalić tylko w przybliżeniu. Z ...

Pokolenie "Współczesności" Stachury pokolenie to jest wciąż obecne w świadomości czytelników.Spis treści1 Sytuacja polityczna2 Chronologia wydarzeń literackich2.1 19542.2 19552.3 19563 Grupa Literacka Współczesność3.1 Idee programowe4 Pokolenie ...

Dymitriady przyczyn wybuchu wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618 .Spis treści1 I Dymitriada2 II Dymitriada3 Zobacz też3.1 Chronologia militarna Dymitriad4 Bibliografia I DymitriadaProwadzona była w latach 1604 - 1606 z inicjatywy ...

Świadkowie Jehowy skończysz dni swojej udręki.↑ "Kwestia czasów pogan" Carl Olaf Johnson↑ J.Rolf Furuli Chronologia Asyrii, Babilonii i Egiptu A PROPOS Wrocław 2009↑ http://user.tninet.se/~oof408u/fkf/english/epage.htm Przegląd poglądów ...

V wojna rosyjsko-turecka Chanatu do Rosji w roku 1783 wywołało w przyszłości kolejną wojnę rosyjsko-turecką. Chronologia wojny bitwa morska pod Nauplion ( 27 maja i 28 maja 1770 ) bitwa pod ...

Rejestrowany związek partnerski Małżeństwo osób tej samej płci3 Argumenty zwolenników4 Argumenty przeciwników5 Przykłady związków partnerskich6 Chronologia związków partnerskich7 Przypisy8 Zobacz też9 Linki zewnętrzne Sytuacja prawna w różnych ...

NATO roboczy angielski , francuski Siedziba Bruksela , Belgia Członkowie28   Albania   Belgia   Bułgaria   Chorwacja   Czechy   Dania   Estonia   Francja   Grecja   Hiszpania   Holandia   Islandia Kanada  Kanada   Litwa   Luksemburg   Łotwa   Niemcy   Norwegia   Polska   Portugalia   Rumunia   Słowacja   Słowenia   Stany Zjednoczone   Turcja   Węgry   Wielka Brytania   Włochy Sekretarz generalny Anders Fogh Rasmussen Utworzenie 24 sierpnia 1949 Rozwiązanieistnieje Oficjalna strona organizacji Chronologia przystępowania poszczególnych państw do NATOCzłonkowie Unii Europejskiej i NATOOrganizacja Traktatu Północnoatlantyckiego ...

Zjednoczenie Niemiec Historia Niemiec Chronologia Germanie Państwo wschodniofrankijskie Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego Reformacja Wojna trzydziestoletnia Niemcy w XVII wieku Niemcy w XVIII ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Chronologia":

Historia mówiąca o sile przeznaczenia (plansza 13) e height=380 width=770 > Chronologia ...

014. Historiografia starożytnej Grecji (plansza 8) ...

201 Rozwój historiografii w okresie międzywojennym (plansza 7) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie