Chrześcijaństwo, chrystianizm ( gr. Χριστιανισμóς , łac. Christianitas) – monoteistyczna religia objawienia , opierająca się na nauczaniu i życiu Jezusa Chrystusa przedstawionego w Nowym Testamencie i wyznająca jego dwie natury: boską i ludzką.

Zgodnie z najstarszymi Credo Jezus jest współistotny z Bogiem Judaizmu i nosi tytuł boski Pan - ( Kyrios , Adonai ), którego Izrael używał jako zamiennik imienia samego Boga , do dziś dnia nie wymawianego głośno oraz nie pisanego. Wyznawanie wiary w bóstwo Jezusa, wyrażające się w uważaniu go za mesjasza i syna Bożego, wiary w jego odkupieńczą śmierć i zmartwychwstanie , jest dla chrześcijan podstawową drogą zbawienia (por. Rz 11,9)^[1], której początkiem jest sakrament chrztu .

Przekazywanie depozytu wiary chrześcijaństwo urzeczywistniało najpierw poprzez ustne przepowiadanie kerygmatu oraz przez pisma apostolskie , spisane za życia Apostołów , czyli pierwszych dwunastu uczniów Jezusa, których wybrał jako nowych patriarchów Kościoła-nowego Izraela , na wzór 12 pokoleń Jakuba . Odczytywano je, razem z Biblią hebrajską (na początku głównie Proroków ), na uroczystych zebraniach niedzielnych, które nazywano Eucharystią ^[2]. Po śmierci Apostołów, w długim procesie rozeznawania, ustalono kanon pism apostolskich ^[3] uznanych za autentyczne, a dalszy przekaz wiary dokonuje się przez Tradycję - która wyjaśnia pisma Nowego Testamentu , i której podstawowe prawdy zostały sformułowane na pierwszych siedmiu Soborach powszechnych chrześcijaństwa niepodzielonego^[4].

Pierwszym i podstawowym świętem chrześcijaństwa jest Wielkanoc , w tradycji prawosławnej zwana Paschą .^[]

Nazwa i symbolika

Zgodnie z Dziejami Apostolskimi (11,26) "W Antiochii po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami" (gr. Χριστιανός). Określenie to pochodziło prawdopodobnie z kręgów pogańskich i miało początkowo negatywny wydźwięk. Z czasem zaczęło wyrażać odrębność wiernych. Pierwsze użycie terminu chrześcijaństwo (gr. Χριστιανισμός) odnotowano w Liście do Koryntian. Pojawia się ono również u Tertuliana , Grzegorza z Nyssy i u innych pisarzy wczesnochrześcijańskich.

Pierwotnie symbolem chrześcijaństwa była ryba^[], zaś w III w. stał się nim krzyż . Nawiązano w ten sposób do dwóch pierwszych liter greckich słowa Christos (Χ – chi i Ρ – ro), a następnie również do ukrzyżowania Jezusa .

Podstawy wiary

Chrześcijaństwo jest objawioną religią monoteistyczną : zakłada wiarę w jedynego Boga , który jest stwórcą świata. Większość chrześcijan wyznaje dogmat trynitarny (część z nich uznaje wiarę w ów dogmat za warunek konieczny chrześcijaństwa), który głosi, że Bóg istnieje w trzech osobach ( hipostazach ), czyli, że Bóg jest Trójjedyny . Oznacza to, że Bóg, co do natury jest jeden, w trzech osobach: jako Bóg Ojciec , Syn Boży (Jezus) i Duch Święty . Każda z osób Bożych ma tę samą, jedną boską naturę i pozostaje we wzajemnej relacji osobowej na zasadzie pochodzeń: Bóg Ojciec stanowi zasadę pochodzenia dla Syna, a razem z nim (wspólnie – łac. filioque – w tradycji zachodniej, przez Syna – łac. per filium – w tradycji wschodniej) dla Ducha Świętego. W rozumieniu chrześcijan – antytrynitarzy Jezus Chrystus, Syn Boży, nie równa się i podporządkowany jest Bogu Ojcu.

Bóg Ojciec z miłości do pogrążonej w grzechu ludzkości posłał swego Jednorodzonego Syna który "stał się człowiekiem" i przez swą śmierć dokonał dzieła odkupienia świata. Chrześcijanie wierzą, że dzięki ofierze Jezusa uzyskują zbawienie i życie wieczne . Oczekują zmartwychwstania oraz sądu ostatecznego , na którym nastąpi podział na zbawionych i potępionych.

W najbardziej elementarnej postaci doktryna ta została wyrażona w symbolach wiary: nicejsko-konstantynopolitańskim, apostolskim i atanazjańskim. Większość chrześcijan wraz z tymi symbolami uznaje też orzeczenia siedmiu Soborów Powszechnych , na których sformułowano podstawowe dogmaty: o boskości Syna Bożego ( Sobór nicejski I – 325 rok), o boskości Ducha Świętego ( Sobór konstantynopolitański I – 381 rok), o godności Marii jako " Theotokos, Matce Bożej " ( Sobór efeski – 431 rok) i o dwóch naturach Chrystusa ( Sobór chalcedoński – 451 rok). Ostatniego ze wspomnianych dogmatów nie przyjmują Kościoły tzw. monofizyckie .

Chrześcijanie niektórych wyznań (m.in. katolicy i prawosławni ) poprzez wstawiennictwo Marii, bożej rodzicielki, świętych aniołów i świętych zmarłych – oddają cześć Bogu, dziękują za otrzymane łaski i proszą o pomoc w trudnych sprawach doczesnych i wiecznych. Źródła takich zachowań sięgają IV wieku.

Podstawowym przykazaniem etycznym chrześcijan oprócz przykazań Dekalogu jest przykazanie miłości Boga oraz bliźniego (nawet nieprzyjaciół). Miłość polega nie na akceptacji grzechu, ale nieżywieniu negatywnych uczuć względem źle czyniących, krzywdzących, nieszukaniu odwetu, ale pozostawieniu człowiekowi prawa do wyboru własnej drogi, do wolności, którą każdy powinien szanować, podobnie jak Bóg to czyni względem każdego człowieka. W myśl nauczania, w żadnym wypadku nie oznacza to wspierania drugiego człowieka w czynieniu zła. Jeżeli jednak zechce czynić dobro, jest bratem, któremu chrześcijanin winien nieść podstawową pomoc w zależności od możliwości, nie zaniedbując własnego zbawienia. To dobro każdy chrześcijanin ma mnożyć w codziennym życiu, w każdym miejscu, w każdym czasie, dając przykład życia uczciwego, mówiąc prawdę, na zło odpowiadając życzliwą stanowczością, pokonując własny lęk, słabość, doskonaląc się w dobroci i życzliwości, odcinając się odważnie od wszelkich złych zachowań, nawet gdyby to miało kosztować wiele^[].

Statystyki

Chrześcijaństwo jest największą religią na świecie^[5]. Liczbę wierzących w Chrystusa określa się na ok. 2,1 mld^[6] ludzi (1/3 ludności świata)^[7], biorąc pod uwagę wszystkie odłamy wchodzące w jej skład.

Wyznawana jest ob. przez ok. 33% ludności świata. Spośród blisko 2 mld chrześcijan:

• ok. 1,1 mld stanowią katolicy
• 700-800 mln protestanci
• ok. 300 mln wyznawcy prawosławia
• ok. 60 mln (lub 77 mln) anglikanie
• ok. 30 mln starożytne Kościołów wschodnich
• około 1,5 miliona Żydzi mesjanistyczni
• ok. 150 mln należy do pozostałych odłamów^[].

Do ostatniej pozycji zalicza się również różnego rodzaju sekt pochodzenia chrześcijańskiego^[8]. Chrześcijanie przeważają w strukturze religijnej Europy , na terenach skolonizowanych przez Europejczyków – obu Ameryk i Australii , w Afryce stanowią ok. 38% ludności, w Azji – nieznaczną mniejszość.

Bardzo trudno jest szacować dokładną liczebność wyznawców, ponieważ wiele z tych wyznań, w szczególności katolicyzm , praktykuje chrzest niemowląt i uważa każdego ochrzczonego za swojego wyznawcę, nawet jeżeli został on członkiem innego Kościoła lub dokonał oficjalnej apostazji ^[9].

Kryteria przynależności

Pierwsze wieki

Historycznie, w ciągu pierwszych sześciu wieków istnienia chrześcijaństwa przekaz wiary był podstawowym kryterium przynależności. Czystość wiary, kerygmat był strzeżony bardzo ściśle, jako wyraz jedności uczniów Chrystusa i kościołów lokalnych w całej «oikumene» - w całym Kościele powszechnym ^[10]. Chrześcijanie przekazywali innym, swoim uczniom dokładnie to, co przejęli od tych, którzy im głosili wiarę. Tak rozumiał swoją misję apostolską św. Paweł:

Chrześcijaństwo rozumiało samo siebie jako jedność wyznająca tę samą wiarę, jako Kościół mający następujące cechy: jedność, świętość, katolickość (powszechność) i apostolskość ( Sukcesja apostolska ) - ecclesia una, sancta, catholica, apostolica (Credo Nicejsko-konstantynopolskie, 381 r.)^[11]. Kanon podstawowych prawd wiary był zbierany na synodach i soborach powszechnych w tzw. symbole wiary, i tamże w jedności z Biskupem Rzymu autorytatywnie wyjaśniany.

W odniesieniu do osób i grup wyznających wiarę w sposób uznany przez Kościół za heterodoksalny stosowano anatemę , która oznaczała usunięcie z Kościoła, równoznaczne z utratą prawa do używania nazwy "chrześcijański" przez owe osoby czy wspólnoty.^[12]. Podstawowe prawdy dogmatyczne na temat tajemnicy Chrystusa i Osób Trójcy Świętej zostały zdefiniowane na pierwszych czterech Soborach powszechnych : Nicejskim I ( 325 ), Konstantynopolskim I ( 381 ), Efeskim ( 431 ) i Chalcedońskim ( 451 )^[13].

W czasie tych soborów niektóre późniejsze odłamy , które współcześnie czasem zalicza się do chrześcijan, zostały uznane za niechrześcijańskie, jako zaprzeczające jakiejś istotnej prawdzie wiary chrześcijańskiej. Arianie zostali wyłączeni z chrześcijaństwa przez Sobór nicejski I. Pelagianie przez synody w Kartaginie, a następnie razem z Nestorianami przez Sobór efeski.

Konsekwencje Wielkiej schizmy i Reformacji

W związku z podziałem chrześcijaństwa na prawosławie i katolicyzm , które w 1054 r. wzajemnie obłożyły się anatemami, a następnie w skutek rozbicia Kościoła katolickiego w czasie Reformacji w XVI w., autorytet Magisterium Kościoła w obrębie całego chrześcijaństwa uległ dewaluacji. Odtąd poszczególne Kościoły i wspólnoty wyznaniowe strzegły własnej ortodoksji w ramach własnej kościelnej jurysdykcji .

Współcześnie, wszystkie trzy wielkie nurty chrześcijaństwa: katolicyzm , prawosławie i tradycyjne wyznania protestanckie , jak luteranizm , kalwinizm , anglikanizm przyjmują nauczanie chrystologiczne i trynitarne pierwszych siedmiu soborów powszechnych za wyznacznik przynależności do chrześcijaństwa. Chodzi przede wszystkim o wiarę w dwie natury Chrystusa: boską i ludzką, oraz o uznanie współistotności Trzech Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego. Wiarę tę wyznaje się przy chrzcie , który decyduje o przynależności do chrześcijaństwa.

Religioznawcy i eklezjolodzy stosują tu najczęściej następujące kryteria:

• dogmatykę, czyli naukę danego Kościoła,
• kryteria historyczne,
• obrządek (który wiąże się z tradycją liturgiczną ),
• stosunek do innych Kościołów (pozostawanie w unii , w schizmie ).

Związki wyznaniowe nie uznające Soborów powszechnych

Wobec związków wyznaniowych , które nie uznają historii chrześcijaństwa, powyższe kryteria są niemożliwe do zastosowania. Dotyczy to zwłaszcza powstałych w XIX w. z nurtu protestanckiego takich grup religijnych jak mormoni oraz badacze Pisma Świętego i ich odłamu świadków Jehowy . Ci ostatni sami siebie nazywają: Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy. Uznają synostwo Boże Jezusa Chrystusa, lecz nie uznają boskiej natury wszystkich Trzech Osób Trójcy Świętej .

Nie wszystkie wyznania uznające się za chrześcijańskie mają ramy organizacyjne, czy choćby sprecyzowaną doktrynę, wobec czego ich klasyfikacja nie może być doskonała i w pełni obiektywna. Stosuje się podziały mające za kryterium stosunek danego wyznania do konkretnej kwestii teologicznej (typu „a – nie-a", np. monofizytyzm – diofizytyzm , trynitaryzm – antytrynitaryzm itd.), ale żaden taki podział nie jest wyczerpujący, ponieważ pozostawia wiele wyznań, dla których dana kwestia jest obojętna. Istnieją również poglądy teologiczne, które wymykają się wszelkim klasyfikacjom, ponieważ zajmują pozycję całkowicie autonomiczną. Dlatego w klasyfikacji wyznań chrześcijańskich dominuje podział oparty na tradycji^[].

Podobny problem odrzucenia klasycznych kryterium przynależności do chrześcijaństwa występuje w nowych, synkretycznych ruchach religijnych, które też chcą uważać się za chrześcijańskie.

Klasyfikacja wyznań i Kościołów chrześcijańskich

Chrześcijanie wierzą w jeden kościół powszechny ustanowiony przez Jezusa, jako wspólnotę ludzi wierzących i dążących do zbawienia. Część z nich uważa, że owym kościołem jest zgromadzenie do którego należą (chrześcijanie ekskluzywni), a inna część, że kościołem tym jest niewidzialna wspólnota ludzi połączonych wspólną wiarą, należących do różnych wyznań (chrześcijanie inkluzywni). Pierwsze podejście skłania do odmawiania innym wyznaniom prawa do nazywania się chrześcijańskimi oraz prozelityzmu – nawracania innowierców. Drugie skłania do ekumenizmu oraz dostrzegania w innych wyznaniach inspirujących wartości. Ponieważ w ramach chrześcijaństwa funkcjonuje wiele wyznań (denominacji) te wewnętrzne podziały mogą być przez wiernych traktowane albo jako największa rana współczesnego chrześcijaństwa, albo jako jego bogactwo i wartość.

Klasyczny podział dzieli chrześcijaństwo na trzy główne odłamy:

• katolicyzm – obejmujący przede wszystkim Kościół rzymskokatolicki wraz z obrządkami – łacińskim, greckokatolickim i innymi wschodnimi, wyznania starokatolickie , w tym mariawityzm , oraz nurty tradycjonalistyczne i liberalne
• Kościoły wschodnie – do której zaliczamy prawosławie w tym staroobrzędowcy oraz Kościoły orientalne i asyryjskie ,
• protestantyzm – szereg wyznań wywodzących się z XVI-wiecznej Reformacji , wśród których rozróżnia się kościoły ewangelickie , jak luteranizm , kalwinizm i prezbiterianizm , metodyzm , wyznania ewangeliczne , zwane też przebudzeniowymi, jak baptyzm , adwentyzm i kościoły zielonoświątkowe , a także anglikanizm i wyznania episkopalne . Do kościołów protestanckich zalicza się też najstarsze z nich, jeszcze przedreformacyjne zbory waldensów i husytów , istniejące od czasów średniowiecznych myślicieli: Piotra Waldo i Jana Husa ; od tego ostatniego wyłoniła się też Jednota bratři českých ("Bracia Czescy"), która w czasach reformacji przyłączyła się do protestantyzmu.

Ponadto często wyróżnia się jeszcze dwa nurty:

• Anglikanizm i wyznania episkopalne często wyróżnia się jako czwarty nurt chrześcijaństwa, "drogę środka" (via media) między katolicyzmem a protestantyzmem, będący w komunii zarówno kościołami starokatolickimi (nurt katolicki) jak i luterańskimi w ramach Wspólnoty Porvoo (nurt protestancki).
• Kościoły orientalne do których zalicza się: orientalne kościoły ortodoksyjne (przedchalcedońskie) i Kościoły asyryjskie .

Zatem wedle takiej klasyfikacji w chrześcijaństwie występuje pięć głównych nurtów. Jeszcze inną osobną kategorię stanowi unitarianizm - przeczący nauce o Trójcy Świętej

Ze względu na mnogość istniejących wyznań chrześcijańskich trudno mówić o jednolitym przywództwie wśród chrześcijan.

Inne wspólnoty wywodzące się z chrześcijaństwa

Na świecie istnieje również wiele wyznań uznających się za chrześcijańskie, ale nie uznawanych przez inne wspólnoty za chrześcijańskie. Przykładem może być antropozofia Rudolfa Steinera , przyjmująca reinkarnację. Z kolei w Stanach Zjednoczonych powstał Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich , którego wyznawcy nazywani są mormonami , gdyż obok Biblii uznają jeszcze Księgę Mormona , rzekomo autorstwa Żydów, którzy wywędrowali z Jerozolimy do Ameryki w VI wieku przed Chrystusem^[].

Zobacz też

• Religioznawstwo , teologia , filozofia religii
• Historia chrześcijaństwa , glosariusz chrześcijaństwa ,
• Bóg , Jezus Chrystus , Duch Święty
• Biblia , sakrament , biskup , zakon , dekalog , chrzest , liturgia , Ichthys , podatek kościelny
• Formacja chrześcijańska
• Polska Rada Ekumeniczna
• Synkretyzm religijny

Przypisy

Bibliografia

• "Religie świata", PWN, Warszawa 2006

Linki zewnętrzne

• Chrześcijaństwo w katalogu Open Directory Project