Chwasty segetalne

Chwast – każda roślina niepożądana z punktu widzenia osoby, posługującej się tym terminem. Chwasty rosną zazwyczaj dziko na polu uprawnym , łące , pastwisku itp. Chwasty często produkują nasiona zdolne do długotrwałego przebywania w stanie spoczynku. Pozostają one w tym stanie, póki nie zostaną wystawione na działanie światła lub na przykład nie nastąpi uszkodzenie ich łupiny. Dzięki temu chwasty mogą kiełkować , np. w świeżo zaoranej ziemi.

Pojęcie chwast stosowane jest w gospodarce rolnej , a także w gospodarce leśnej w odniesieniu do mało wartościowych drzew konkurujących z gatunkami przewidzianymi jako docelowy skład drzewostanu (np. topola , osika i brzoza ) oraz w odniesieniu do roślin utrudniających odnowienie (np. trzcinnik piaskowy ). W gospodarce rybackiej za chwasty uważa się szybko rosnące, problematyczne rośliny wodne (np. moczarkę kanadyjską ). W rybactwie funkcjonuje też kontrowersyjne pojęcie chwastu rybiego odnoszące się do gatunków ryb niepożądanych w akwenie hodowlanym lub wędkarskim.

Chwasty szybko przystosowują się do danej uprawy oraz techniki uprawy, szybciej i bujniej rosną w porównaniu z rośliną uprawną . Chwasty polne w większości należą do archeofitów - roślin obcego pochodzenia, sprowadzonych na nasze tereny wraz z nasionami roślin uprawnych.

Wiele uznawanych dawniej za chwasty to dziś rośliny ginące, niektóre (np. niektóre chwasty lnu ) są już w Polsce wymarłe. Dlatego zarówno w Europie Zachodniej, jak i w niektórych regionach Polski prowadzi się dziś programy ochrony chwastów. Polegają one m.in. na tworzeniu kolekcji nasion , uprawach zachowawczych , a także propagowaniu mody na tzw. ogródki chwastów. Program ochrony chwastów prowadzi m.in. Klub Przyrodników .

Chwasty w uprawach rolnych zwalcza się jeśli zostanie przekroczony próg szkodliwości gospodarczej . W przypadku upraw nasiennych chwasty krzyżujące się z rośliną uprawną muszą być bezwzględnie zwalczane także wokół plantacji.

Chwastami i ich zwalczaniem zajmuje się herbologia .

Podział chwastów ze względu na miejsce występowania

• segetalne - związane z uprawami, rosnące przede wszystkim na polach, wśród roślin uprawnych, niekiedy mogące przyczynić się do obniżenia plonu . Chwasty segetalne tworzą własne zbiorowiska roślinne , różne gatunki i ich kompozycje są związane z określonymi warunkami siedliska oraz z gatunkiem rośliny uprawnej. Do chwastów segetalnych należą np. chaber bławatek , kąkol polny , ostróżeczka polna , mak polny , mak piaskowy , kurzyślad polny
• ruderalne - występujące przy osadach ludzkich, często w miejscach bogatych w azot , przy szopach, płotach itp. Rośliny te wywodzą się w dużej części z żyznych lasów łęgowych oraz azotolubnych okrajków . Tworzą własne zbiorowiska roślinne . Należą do nich np. łopian , pokrzywa
• łąkowe - nie zjadane przez zwierzęta pasące się na łąkach i pastwiskach (np. pokrzywa , ostrożeń ), trudno trawione lub trujące ( wilczomlecz ) oraz rośliny pasożytnicze ( szelężnik )

Szkodliwość chwastów

• znacznie obniżają plony roślin uprawnych; zabierają im miejsce, światło, wodę i składniki pokarmowe , mogą nawet doprowadzić do całkowitego zagłuszenia uprawianych roślin
• wiele gatunków chwastów, np. wyka , oset utrudnia zbiór zbóż , niektóre powodują ich wyleganie , uniemożliwiające koszenie mechaniczne
• chwasty obniżają wartość zebranych plonów - np. nasiona tobołków nadają mące gorzki smak, nasiona lnicznika obniżają wartość oleju rzepakowego, nasiona gorczycy polnej utrudniają przemiał zbóż, różne gatunki piołunu i czosnków zjedzone przez krowy nadają mleku nieprzyjemny smak i zapach, szczawiu powodują zmaślenie mleka, itp.
• niektóre chwasty są trujące dla ludzi i zwierząt, np. nasiona kąkolu , lulek czarny , blekot pospolity i inne
• niektóre chwasty są żywicielami groźnych dla roślin uprawnych chorób bakteryjnych, grzybowych, wirusowych czy szkodników

Gatunki chwastów

Indeks:

A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S Ś T U V W Z Ź Ż

B

• babka lancetowata (Plantago lanceolata)
• babka zwyczajna (Plantago major)
• barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium)
• barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi)
• bez hebd (Sambucus ebulus)
• bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium)
• blekot pospolity (Aethusa cynapium)
• bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea)
• bodziszek porozcinany (Geranium dissectum)
• bodziszek rozłożysty (Geranium divaricatum)
• bodziszek kosmaty (Geranium molle)
• bodziszek drobny (Geranium pusillum)
• bodziszek okrągłolistny (Geranium rotundifolium)
• bylica polna (Artemisia campestris)
• bylica pospolita (Artemisia vulgaris)

C

• chaber bławatek (Centaurea cyanus)
• chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa)
• chłodek drobny (Arnoseris minima)
• chroszcz nagołodygowy (Teesdalea nudicaulis)
• cieciorka pstra (Coronilla varia)
• chrzan pospolity (Armoracia rusticana)
• chwastnica jednostronna (Echinochloa crus-galli)
• cykoria podróżnik (Cichorium intybus)
• czarnuszka polna (Nigella arvensis)
• czarnuszka siewna (Nigella sativa)
• czechrzyca grzebieniowa (Scandix pecten-veneris)
• czerwiec roczny (Scleranthus annuus)
• czosnek kątowy (Allium angulosum)
• czosnek winnicowy (Allium vineale)
• czosnek kulisty (Allium rotundum)
• czosnek zielonawy (Allium oleraceum)
• czyściec błotny (Stachys palustris)
• czyściec polny (Stachys arvensis)
• czyściec prosty (Stachys recta)
• czyściec roczny (Stachys annua)

D

• dąbrówka żółtokwiatowa (Ajuga chamaepitys)
• dymnica pospolita (Fumaria officinalis)
• dymnica szerokodziałkowa (Fumaria rostellata)
• dymnica różowa (Fumaria schleicheri)
• dymnica drobnokwiatowa (Fumaria vaillantii)
• dziewanna pospolita (Verbascum nigrum)
• dziurawiec rozesłany (Hypericum humifusum)
• dzwonek jednostronny (Campanula rapunculoides)

F

• farbownik lekarski (Anchusa officinalis)
• fiołek polny (Viola arvensis)
• fiołek trójbarwny (Viola tricolor)

G

• gęsiówka piaskowa (Cardaminopsis arenosa)
• głowienka pospolita (Prunella vulgaris)
• gorczyca polna (Sinapis arvensis)
• gorczycznik pospolity (Barbarea vulgaris)
• goździeniec okółkowy (Illecebrum verticillatum)
• groch zwyczajny polny (Pisum sativum subsp. arvense)
• groszek bulwiasty (Lathyrus tuberosus)
• groszek kosmatostrąkowy (Lathyrus hirsutus)
• groszek liściakowaty (Lathyrus nissolia)
• gryka tatarka (Fagopyrum tataricum)
• gwiazdnica pospolita (Stellaria media)

I

• iglica pospolita (Erodium cicutarium)

J

• jaskier ostry (Ranunculus acer)
• jaskier polny (Ranunculus arvensis)
• jaskier rozłogowy (Ranunculus repens)
• jasnota biała (Lamium album)
• jasnota różowa (Lamium amplexicaule)
• jasnota purpurowa (Lamium purpureum)

K

• kanianka lnowa (Cuscuta epilinum)
• kanianka koniczynowa (Cuscuta trifoli)
• kanianka macierzankowa (Cuscuta epithymum)
• karmnik bezpłatkowy (Sagina ciliata), (Sagina apetala)
• karmnik rozesłany (Sagina procumbens)
• kąkol polny (Agrostemma githago)
• kłosówka miękka (Holcus mollis)
• kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium)
• kocimiętka właściwa (Nepeta cataria)
• kokornak powojnikowy (Aristolochia clematis)
• komosa biała (Chenopodium album)
• komosa sina (Chenopodium glaucum)
• komosa wielkolistna (Chenopodium hybridum)
• komosa wielonasienna (Chenopodium polyspermum)
• koniczyna biała (Trifolium repens)
• koniczyna łąkowa (Trifolium pratense)
• koniczyna polna (Trifolium arvense)
• koniczyna różnoogonkowa (Trifolium campestre)
• kozłek lekarski (Valeriana offcinalis)
• krowiziół zbożowy (Vaccaria hispanica)
• krwawnik pospolity (Achillea millefolium)
• krwiściąg mniejszy (Sanguisorba minor)
• krwiściąg średni (Sanguisorba muricata)
• krzywoszyj polny (Lycopsis arvensis)
• kurzyślad błękitny (Anagallis foemina)
• kurzyślad polny (Anagallis arvensis)

L

• lenek stoziarn (Radiola linoides)
• lepnica biała (Silene alba)
• lepnica dwudzielna (Silene dichotoma)
• lepnica francuska (Silene gallica)
• lepnica rozdęta (Silene vulgarris)
• lepnica smukła (Silene conica)
• lnica polna (Linaria arvensis)
• lnica pospolita (Linaria vulgaris)
• lnica zgiętoostrogowa (Linaria spuria)
• lnicznik drobnoowocowy (Camelina microcarpa)
• lnicznik siewny (Camelina sativa)
• lnicznik właściwy (Camelina alyssum)
• lucerna nerkowata (Medicago lupulina)
• lucerna sierpowata (Medicago falcata)
• lulek czarny (Hyoscyamus niger)

Ł

• łoboda błyszcząca (Atriplex nitens)
• łoboda rozłożysta (Atriplex patula)
• łoczyga pospolita (Lapsana communis)
• łopian większy (Arctium lappa)
• łyszczec polny (Gipsophyla muralis)

M

• mak piaskowy (Papaver argemone)
• mak polny (Papaver rhoeas)
• mak wątpliwy (Papaver dubium)
• mokrzycznik baldaszkowy (Holosteum umbellatum)
• marchew zwyczajna (Daucus carota)
• maruna bezwonna (Matricaria perforata), (Matricaria inodorum)
• marzymięta grzebieniasta (Elsholtzia ciliata)
• mierznica czarna (Ballota nigra)
• mietlica biaława (Agrostis gigantea)
• mietlica rozłogowa (Agrostis stolonifera)
• mietlica pospolita (Agrostis capillaris)
• mięta pieprzowa (Mentha piperita)
• mięta polna (Mentha arvensis)
• miłek letni (Adonis vernalis)
• miłek szkarłatny (Adonis flammea)
• miotła zbożowa (Apera spica-venti)
• mlecz kolczasty (Sonchus asper)
• mlecz polny (Sonchus arvensis)
• mlecz zwyczajny (Sonchus oleraceus)
• mniszek pospolity (Taraxacum officinale)
• muchotrzew polny (Spergularia rubra), (Spergularia campestris)
• mysiurek drobny (Myosurus minimus)

N

• nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis)
• nawłoć późna (Solidago gigantea), '(Solidago serotina)
• nawłoć wąskolistna (Solidago graminifolia)
• nawrot polny (Lithospermum arvense)
• niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora)
• niedospałek maleńki (Myosurus minimus)
• niezapominajka pagórkowata (Myosotis collina)
• niezapominajka piaskowa (Myosotis micrantha), (Myosotis stricta)
• niezapominajka polna (Myosotis arvensis)
• nostrzyk biały (Melilotus alba)
• nostrzyk żółty (Melilotus officinalis)

O

• oset kędzierzawy (Carduus crispus)
• ostrożeń błotny (Cirsium palustre)
• ostrożeń lancetowaty (Cirsium vulgare)
• ostrożeń polny (Cirsium arvense)
• ostróżeczka polna (Consolida regalis)
• owies głuchy (Avena fatua)
• owies szorstki (Avena strigosa)
• ożędka groniasta (Neslia paniculata)

P

• palusznik krwawy (Digitaria sanguinalis)
• palusznik nitkowaty (Digitaria ischaemum)
• pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa)
• perz właściwy (Agropyrum repens)
• pępawa dachowa (Crepis tectorum)
• pępawa nicejska (Crepis nicaensis)
• pępawa zielona (Crepis capillaris)
• piaskowiec macierzankowy (Arenaria serpyllifolia)
• pieprzycznik przydrożny (Cardaria draba)
• pięciornik gęsi (Potentilla anserina)
• podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria)
• podbiał pospolity (Tussilago farfara)
• pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica)
• pokrzywa żegawka (Urtica urens)
• połonicznik kosmaty (Herniaria hirsuta)
• portulaka pospolita (Portulaca oleracea)
• powój polny (Convolvulus arvensis)
• poziewnik dwudzielny (Galeopsis bifida)
• poziewnik miękkowłosy (Galeopsis pubescens)
• poziewnik polny (Galeopsis ladum)
• poziewnik szorstki (Galeopsis tetrachit)
• poziewnik wąskolistny (Galeopsis angustifolia)
• prosienicznik gładki (Hypochoeris glabra)
• prosienicznik szorstki (Hypochoeris radicata)
• przelot pospolity (Anthyllis vulneraria)
• przetacznik bluszczykowy (Veronica hederifolia)
• przetacznik Dillena (Veronica dillenii)
• przetacznik ćmy (Veronica opaca)
• przetacznik lśniący (Veronica polita)
• przetacznik macierzankowy (Veronica serpylifolia)
• przetacznik perski (Veronica persica)
• przetacznik polny (Veronica arvensis)
• przetacznik rolny (Veronica agrestis)
• przetacznik trójlistkowy (Veronica triphyllos)
• przetacznik wiosenny (Veronica verna)
• przewiercień okrągłolistny (Bupleurum rotundifolium)
• przymiotno kanadyjskie (Erigeron canadensis)
• przymiotno ostre (Erigeron acer)
• przytulia czepna (Galium aparine)
• przytulia fałszywa (Galium spurium)
• przytulia pospolita (Galium mollugo)
• przytulia trójdrożna (Galium tricorne)
• przytulia wielkoowocowa (Galium valantia)
• psianka czarna (Solanum nigrum)
• pszeniec różowy (Melampyrum arvense)
• pszonacznik wschodni (Conringia orientalis)
• pszonak drobnokwiatowy (Erysimum cheranthoides)

R

• rdest gruczołowaty (Polygonum tomentosum)
• rdest kolankowaty (Polygonum nodosum)
• rdest mniejszy (Polygonum minus)
• rdest ostrogorzki (Polygonum hydropiper)
• rdest plamisty (Polygonum persicaria)
• rdest powojowaty (Polygonum convolvulus)
• rdest ptasi (Polygonum aviculare)
• rdest ziemnowodny (Polygonum amphibium)
• rogownica drobnokwiatowa (Cerastium brachypetalum)
• rogownica lepka (Cerastium anomalum)
• rogownica pięciopręcikowa (Cerastium semidecandrium)
• rogownica pospolita (Cerastium holosteoides)
• rolnica pospolita (Sherardia arvensis)
• roszpunka bruzdkowana (Valerianella rimosa)
• roszpunka ostrogrzbiecista (Valerianella carinata)
• roszpunka warzywna (Valerianella locusta)
• roszpunka ząbkowana (Valerianella dentata)
• rukiewnik wschodni (Bunias orientalis)
• rumian austriacki (Anthemis austriaca)
• rumian polny (Anthemis arvensis)
• rumian psi (Anthemis cotula)
• rumian ruski (Anthemis ruthenica)
• rumian żółty (Anthemis tinctoria)
• rumianek bezpromieniowy (Matricaria marticarioides)
• rumianek bezwonny (Matricaria grandiflora)
• rumianek pospolity (Matricaria chamomilla)
• rzepicha błotna (Rorippa palustris)
• rzepicha leśna (Rorippa sylvestris)
• rzepień pospolity (Xanthium strumarium)
• rzodkiew świrzepa (Raphanus raphanistrum)
• rzodkiewnik pospolity (Arabidopsis thaliana)

S

• seradela pastewna (Ornithopsus sativus)
• seradela drobna (Ornithopsus perpusillus)
• serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca)
• sierpnica pospolita (Falcaria vulgaris)
• sit dwudzielny (Juncus bufonius)
• sit główkowaty (Juncus capitatus)
• skrytek polny (Aphanes arvensis)
• skrzyp polny (Equisetum arvense)
• skrzyp leśny (Equisetum sylvaticum)
• słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus)
• sporek pięciopręcikowy (Spergula pentandra)
• sporek wiosenny (Spergula morisoni)
• starzec lepki (Senecio viscosus)
• starzec zwyczajny (Senecio vulgaris)
• stokłosa polna (Bromus arvensis)
• stokłosa żytnia (Bromus secalinus)
• stulicha psia (Descurainia sophia)
• stulisz gładki (Sisymbrium irio)
• stulisz Loesela (Sisymbrium loeselii)
• szafirek groniasty (Muscari neglectum)
• szalej jadowity (Cicuta virosa)
• szałwia okręgowa (Salvia vericillata)
• szarłat prosty (Amaranthus chlorostachys)
• szarłat tępolistny (Amaranthus lividus)
• szarota błotna (Filaginella uliginosa)
• szczaw kędzierzawy (Rumex crispus)
• szczaw polny (Rumex acetosella)
• szczaw tępolistny (Rumex obtusifolius)
• szczyr roczny (Mercurialis annua)
• szczawik różkowaty (Oxalis corniculata)
• szczawik żółty (Oxalis stricta)
• szczwół plamisty (Conium maculatum)
• szelężnik włochaty (Rhinanthus alectorolophus)
• szelężnik większy (Rhinanthus angustifolius)
• szparzyca promienista (Bifora radians)

Ś

• ślaz zaniedbany (Malva neglecta)
• śniedek baldaszkowaty (Ornithogallum umbellatum)
• świerzbnica polna (Knautia arvensis)

T

• tasznik pospolity (Capsella bursa pastoris)
• tobołki czosnkowe (Thlaspi aliacetum)
• tobołki polne (Thlaspi arvense)
• tobołki przerosłe (Thlaspi perfoliatum)
• tomka oścista (Anthoxanthum aristatum )
• trzcina pospolita (Phragmites communis)

U

• uczep trójlistkowy (Bidens tripartita)
• uczep zwisły (Bidens cernua)

W

• wiechlina łąkowa (Poa pratensis)
• wiechlina roczna (Poa annua)
• wiechlina zwyczajna (Poa trivialis)
• wierzbówka kiprzyca (Epilobium angustifolium)
• wilczomlecz drobny (Euphorbia exigua)
• wilczomlecz lancetowaty (Euphorbia esula)
• wilczomlecz obrotny (Euphorbia helioscopia )
• wilczomlecz ogrodowy (Euphurbia peplus)
• wilczomlecz sierpowaty (Euphorbia falcata)
• wilczomlecz sosnka (Euphorbia cyparissias)
• wilczomlecz szerokolistny (Euphorbia platyphyllos)
• wilczypieprz roczny (Thymalea passerina)
• wilżyna rozłogowa (Ononis repens)
• wiosnówka pospolita (Erophila verna)
• włośnica sina (Setaria pumila)
• włośnica okółkowa (Setaria verticillata)
• włośnica zielona (Setaria viridis)
• włóczydło polne (Caucalis platycarpos)
• wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare)
• wyczyniec polny (Alopecurus mysoruides)
• wyka brudnożółta (Vicia grandiflora)
• wyka czteronasienna (Vicia tetrasperma)
• wyka drobnokwiatowa (Vicia hirsuta)
• wyka kosmata , wyka ozima (Vicia villosa)
• wyka pannońska (Vicia pannonica)
• wyka pstra (Vicia dasycarpa)
• wyka ptasia (Vicia cracca)
• wyka siewna (Vicia sativa)
• wyka wąskolistna (Vicia angustifolia)
• wyżlin polny (Antirrhinum orontium)

Z

• zagorzałek późny (Odontites serotina, syn. Odontites rubra)
• zagorzałek wiosenny (Odontites verna)
• zapłonka brunatna (Nonea pulla)
• zaraza drobnokwiatowa (Orobanche minor)
• zaraza gałęzista (Orobanche ramosa)
• złocień polny (Chrysanthemum segetum)
• złocień właściwy (Chrysanthemum leucanthemum)
• złoć łąkowa (Gagea pratensis)

Ż

• żółtlica drobnokwiatowa (Galinsoga parviflora)
• żółtlica owłosiona (Galinsoga ciliata)
• życica lnowa (Lolium remotum)
• życica roczna (Lolium termulentum)
• życica wielokwiatowa (Lolium multiflorum)
• żywokost lekarski (Symphytum officinale)

Bibliografia

Włodzimierz Tymrakiewicz: Atlas chwastów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976.