Cornelis de Houtman

Statek Mauritius, fragment obrazu Het uitzeilen van een aantal Oost-Indiëvaarders Hendricka Cornelisza Vrooma z 1600, Rijksmuseum w Amsterdamie

Pomnik w Goudzie, upamiętniający braci de Houtman

Cornelis de Houtman (ur. 2 kwietnia 1565 w Goudzie , w Holandii , zm. w sierpniu 1599 w Aceh , na Sumatrze , w Indonezji ) – holenderski żeglarz i odkrywca. Przewodził pierwszej holenderskiej ekspedycji handlowej do Indonezji (tzw. "Eerste Schipvaart"), przełamując portugalski monopol na handel z Indiami Wschodnimi. Brat Fryderyka de Houtmana .

Pierwsza wyprawa do Indonezji (1595-97)

W 1592 Cornelis de Houtman wraz z bratem Fryderykiem został wysłany przez kupców amsterdamskich do Lizbony , by zdobyć informacje na temat portugalskiego handlu przyprawami. Bracia zostali aresztowani przez Portugalczyków za próbę kradzieży map z drogami żeglugi do Indii Wschodnich. Nie udało im się uzyskać żadnych nowych informacji – potwierdzili tylko to, co Holendrzy już wiedzieli. Po uwolnieniu w 1595 powrócili do Amsterdamu.

W tym samym czasie do Amsterdamu wrócił z Goa Jan Huygen van Linschoten , który skopiował, a następnie opublikował portugalskie tajne mapy ( portolany ) oraz informacje o trasie morskiej do Indii wokół Przylądka Dobrej Nadziei i o warunkach żeglugi na Oceanie Indyjskim , opisując szczegółowo przebieg prądów morskich , rozmieszczenie głębin i mielizn , układy wiatrów, pory monsunów , itd. Na podstawie informacji zdobytych przez de Houtmanów i van Linschotena kupcy amsterdamscy zorganizowali wyprawę do Bantam , głównego portu obrotu pieprzem w Indiach Wschodnich. W 1594 kupcy założyli Kompanię van Verre (hol. Compagnie van Verre), a 2 kwietnia 1595 Amsterdam opuściły cztery statki pod dowództwem Cornelisa de Houtmana: Amsterdam, Hollandia, Mauritius i Duyfken.

Żeglarze natrafili na trudności już na początku wyprawy. Wielu uczestników ekspedycji zachorowało na szkorbut z powodu niewystarczających racji żywnościowych i niedoboru witaminy C . De Houtman zdecydował się zrobić przerwę i uzupełnić zapasy na Madagaskarze . Zatoka , w której kotwiczyły statki holenderskie, znana jest obecnie jako Cmentarz Holendrów (hol. Hollantsche Kerckhoff)^[1]. W tym samym czasie De Houtman popadł w konflikt ze swoim asystentem Gerritem van Beuninghenem, którego uwięził^[1]. Doprowadziło to do kilkumiesięcznego konfliktu z załogą. Po sześciomiesięcznym pobycie na Madagaskarze, zaleczeniu szkorbutu i zakończeniu konfliktu z załogą, statki ruszyły w dalszą drogę. Wyprawa dotarła do Banten w Indonezji 27 czerwca 1595. Z 249 członków załogi do Indonezji dotarło jedynie 100.

Wbrew oczekiwaniom Holendrzy nie zostali dobrze przyjęci przez lokalne władze. De Houtmanowi udało się założyć punkt handlowy, jednak z powodu wrogiego nastawienia tubylców (wskutek dwóch ataków zginęło ponad 10 członków załogi) Holendrzy zmuszeni byli się wycofać^[1].

Następnie statki udały się na Bali , gdzie de Houtman spotkał się z lokalnym królem . W lutym 1597 załoga otwarcie zbuntowała się przeciwko de Houtmanowi. Rada floty (reprezentanci oficerów oraz załóg wszystkich statków) zdecydowała o usunięciu de Houtmana. Uwolniony van Beuninhgen siłą zdobył kilka beczek ziarenek pieprzu^[1].

Następnie Holendrzy udali się w drogę powrotną do Europy , która była nie mniej ciężka niż dotychczasowa podróż – nękani przez jednostki portugalskie nie mogli uzupełnić zapasów przez całą drogę od Przylądka Dobrej Nadziei. Z 249 członków załogi do Amsterdamu powróciło 89.

Relację z wyprawy sporządził Willem Lodewycksz^[2].

Znaczenie

Pomimo totalnego fiaska wyprawy, ekspedycję tę widziano jako symboliczne zwycięstwo nad Portugalczykami – przełamanie portugalskiego monopolu na handel z Indiami Wschodnimi. Wyprawę tę można uznać za początek holenderskiej kolonizacji Indonezji. W ciągu kolejnych pięciu lat 65 holenderskich statków handlowych udało się na wschód.

Druga wyprawa do Indonezji (1598-99)

W siedem miesięcy po powrocie do Amsterdamu bracia de Houtman wyruszyli na drugą wyprawę do Indii Wschodnich, zorganizowaną przez kupca De Moucherona. Przez Madagaskar i Indochiny dotarli na Sumatrę, gdzie wkrótce wybuchły walki pomiędzy Holendrami a wojskiem sułtana Acehu. Cornelis de Houtman zginął, a jego brat Fryderyk dostał się do niewoli. Negocjacje w sprawie uwolnienia Fryderyka nie powiodły się i flota holenderska zawróciła do Europy. W ciągu dwóch lat spędzonych w więzieniu Fryderyk de Houtman nauczył się języka malajskiego i poczynił wiele obserwacji astronomicznych . Z niewoli został wypuszczony w sierpniu 1601, a do Amsterdamu powrócił w lipcu 1602.

Pomnik w Goudzie

1 lipca 1880 odsłonięto w Goudzie pomnik upamiętniający braci de Houtman. Z każdej z czterech stron obelisku znajdują się brązowe kadłuby statków. Napis na pomniku głosi:

co w wolnym tłumaczeniu na polski brzmi:

Przypisy

Bibliografia

• Decimated Dutch merchant fleet returned home 400 years ago . „The Windmill Herald” (7 września 1997) ( ang. ). [dostęp 20 stycznia 2009]. 

Zobacz też

• Holenderska Kompania Wschodnioindyjska