Człowiekowate, hominidy (Hominidae) – rodzina ssaków naczelnych obejmująca największe wśród naczelnych gatunki wykazujące dużą inteligencję, skłonność do przyjmowania spionizowanej, dwunożnej postawy oraz zdolność do wytwarzania i używania narzędzi. Gatunkiem typowym rodziny jest Homo sapiens Linnaeus, 1758. Najstarszy znany z zapisów kopalnych hominid Sahelanthropus tchadensis pochodzi z miocenu , 7 mln lat temu.

Historia klasyfikacji

Kryteria klasyfikowania gatunków do rodziny Hominidae są kontrowersyjne^[2]. Przez wiele lat za główne kryteria odróżniające ludzi od małp przyjmowano dwunożność , różnie rozumianą inteligencję , zdolność do wytwarzania narzędzi, mowy i kultury . Niedostateczna wiedza o ekologii i etologii poszczególnych gatunków małp powodowała, że w historii taksonomii zwierząt ścierały się dwa poglądy.

1. Według pierwszego, konserwatywnego poglądu podkreślającego szczególną pozycję człowieka w przyrodzie, do człowiekowatych zaliczany był tylko człowiek i blisko z nim spokrewnione gatunki wymarłe. Pozostałe wielkie małpy wraz z gibonami zaliczano do rodziny Pongidae rozumianej jako małpy człekokształtne, dawniej zwane ludomałpami^[3].
2. Drugi pogląd opierający się na wynikach badań molekularnych uznaje bliskie pokrewieństwo człowieka ze współcześnie żyjącymi gatunkami wielkich małp naczelnych: orangutana , szympansa i goryla – i wraz z człowiekiem (współczesnym i jego wymarłymi formami) klasyfikuje je w rodzinie człowiekowatych^[4]. Badania wykazują, że pokrewieństwo pomiędzy tymi gatunkami człowiekowatych jest znacznie bliższe niż pomiędzy którymkolwiek z nich a innymi gatunkami naczelnych.

Charakterystyka

Człowiekowate są dużymi ssakami lądowymi. Najmniejsze bonobo ważą 30–60 kg, a największe osobniki goryli zachodnich osiągają do 275 kg masy ciała. Od pozostałych człekokształtnych odróżnia je skłonność do przyjmowania postawy wyprostowanej (pionowej) i dwunożnej lokomocji, długotrwały rozwój osobniczy, a przede wszystkim znacznie bardziej rozwinięty mózg .

Ciało człowiekowatych jest masywne, z dobrze rozwiniętymi ramionami i barkami , których budowa umożliwia zawieszanie się na gałęziach. Większość gatunków (poza człowiekiem) dobrze się wspina po drzewach, ale jedynie orangutan prowadzi w pełni nadrzewny tryb życia. Spionizowana postawa wymusiła szereg modyfikacji szkieletu, głównie esowaty kształt kręgosłupa , wydłużenie tylnych kończyn, przekształcenie miednicy , zmianę funkcji rąk . Kciuk i paluch są przeciwstawne (z wyjątkiem człowieka, u którego paluch utracił przeciwstawność, przez co palce stopy straciły pierwotną chwytność). Wszystkie palce są zakończone płaskimi paznokciami . Żaden z gatunków człowiekowatych nie ma ogona ani nagniotów pośladkowych, wszystkie natomiast mają dużą puszkę mózgową. Najważniejszymi zmysłami człowiekowatych są wzrok i słuch . Oczy przesunięte na przednią część głowy umożliwiają widzenie stereoskopowe .

Pomiędzy samcem a samicą większości człowiekowatych wyraźnie zaznaczony jest dymorfizm płciowy . Np. u goryli samce są znacznie większe i masywniejsze od samic, i w grupie jest zwykle jeden dominujący samiec, wokół którego skupionych jest kilka samic. Jest to cecha odróżniająca gatunki należące do człowiekowatych od człowieka . Nie występuje ona u szympansów, natomiast w trakcie wykopalisk w 2007 r. w Ileret w Kenii odkryto ją u hominida homo erectus, uznawanego do tej pory za najbliższego ludziom^[5][6]. U samic występuje menstruacja .

Człowiekowate są wszystkożerne , żywią się głównie owocami i liśćmi, niektóre również owadami , a szympansy i ludzie – także mięsem upolowanych przez siebie dużych kręgowców. Wszyscy przedstawiciele rodziny wyróżniają się wśród naczelnych złożonością zachowań socjalnych. Żyją w grupach rodzinnych, budują gniazda. Ciąża trwa 8-9 miesięcy. Samice rodzą zazwyczaj jedno młode, rzadko więcej. Nowo narodzony osobnik jest bezradny, nieprzystosowany do samodzielnego życia i przez długi okres wymaga opieki matki.

Umiejętność wytwarzania narzędzi – do niedawna przypisywana wyłącznie człowiekowi – została potwierdzona badaniami terenowymi u przedstawicieli wszystkich współcześnie żyjących wielkich małp.

Systematyka

W rodzinie człowiekowatych wyróżniane są podrodziny Ponginae i Homininae . (Według niektórych systematyków do rodziny człowiekowatych należy zaliczyć cztery podrodziny: Ponginae , Gorillinae, Paninae i Homininae ^[7]). Do pierwszej zaliczany jest tylko jeden rodzaj – orangutan , do drugiej pozostałe 3 rodzaje żyjące współcześnie i kilka wymarłych. Do żyjących współcześnie zaliczono szympansa , goryla i człowieka . Wszystkie wymienione rodzaje były wcześniej klasyfikowane w randze gatunków. Badania wykazały jednak istotne różnice pomiędzy populacjami każdego z nich, co doprowadziło do rewizji systematycznej, w wyniku której obecnie wyróżnia się po dwa gatunki orangutanów, goryli i szympansów, natomiast klasyfikacja gatunków z rodzaju Homo nie została jednoznacznie ustalona.

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• antropogeneza
• drzewo genealogiczne Homo sapiens w artykule Hominid orator ("Wprost")

Zobacz też

• antropogeneza
• antropologia
• historia
• prehistoria