Zapis dokumentu

Dagome iudex - nazwa jednego z najbardziej znanych tekstów dotyczących wczesnej historii Polski .

Tekst ten powszechnie uważa się za regest dokumentu, którego wystawcą był Mieszko I – pierwszy źródłowo potwierdzony władca Polski. Sam dokument sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie (możliwe jest również, że powstał w Kwedlinburgu lub w Rzymie ) około 991 lub 992 .

Treść i znaczenie dokumentu

Dagome iudex w Watykanie

W dokumencie tym, spisanym po łacinie , Mieszko oddaje swoje państwo pod papieską opiekę^[1]. Motywy podjęcia tej decyzji nie są dokładnie znane z uwagi na skąpe źródła. Spośród wielu tez, najbardziej zasługującą na uwagę jest teoria czyniąca z Dagome iudex element walki o niezależność diecezji poznańskiej od arcybiskupstwa w Magdeburgu . Ślady walki o ten obszar kościelny widać choćby w kronice biskupa merseburskiego Thietmara . Pod datą 968 kronikarz ten zapisuje zależność poznańskiego Jordana od Magdeburga. Zapisek ten obfituje jednak w błędy merytoryczne i uznaje się go powszechnie za stronniczy. Identycznie, władzę Magdeburga nad Poznaniem chcieli utrzymywać tamtejsi hierarchowie kościelni, poprzez fałszowane dokumenty cesarskie. Inna, równie popularna teza, utrzymuje, że Dagome iudex stara się zabezpieczyć prawa do tronu dla synów Mieszka I, którzy zostali zrodzeni z Ody . Zagadkowe jest tu jednak odwołanie się do papieża – w tamtych czasach wpływy biskupów Rzymu na politykę Europy były znikome.

Przypuszczalny zasięg państwa Mieszka I – Civitas Schinesghe i ziemie przyłączone przez tego władcę.

Niestety enigmatyczność podjętej w dokumencie decyzji jest nierozwiązywalna, ponieważ oryginalny dokument nie zachował się do naszych czasów. Najstarszy znany regest pochodzi z roku 1099 . Jest bardzo dokładną kopią tekstu zapisanego przez kardynała Deusdedita w znanym dziele Collectio Canonum. Księga ta w oryginale powstała około 1087 . Kardynał Deusdedit nie zdawał sobie sprawy, że tekst odnosi się do Polski i podejrzewał, że jego sygnatariuszem są władcy Sardynii ("puto autem Sardos fuisse"), do czego skłoniło go wymienienie aż 4 wystawców. Nosili oni także podobne jak tam tytuły: iudex i senatrix. Jak w większości przypadków dla Deusdedita liczyła się sama czynność a nie osoby i obszary biorące w niej udział; Dagome iudex było dla niego jedynie dowodem na możliwość przyjmowania przez papiestwo takich donacji.

Z dokumentem tym wiążą się również inne problemy badawcze. Nie jest jasne, dlaczego Mieszko I występuje tam jako sędzia Dagome ("Dagome iudex"). Dochodzą do tego także rozbieżności, które tworzą różnice pomiędzy kopiami regestu: jedne lekcje podają imię Dagome, inne Dagone. Teoria o Dagome wiąże się wyłącznie z oddaniem pierwszeństwa lekcji starszej (Dagone występuje w kopiach późniejszych). Stąd też najbardziej popularne przypuszczenie podaje, że "Dagome iudex" to przekręcony przez kopistę/skrybę piszącego pod dyktando "Ego Mesco dux" – "Ja, książę Mieszko", co odpowiadałoby formułom typowym dla tego typu dokumentów. Funkcjonuje również hipoteza, iż Dagome to ligatura imienia Dagobert (które władca miałby przyjąć na chrzcie ) i Mieszko (Dagome jako połączenie Dagobert oraz Mesco); przykładem mogą tu być pierwsi władcy Węgier , którzy występowali w dokumentach po chrzcie już pod nowymi imionami. Jednak nie jest pewne dlaczego imię miałoby być właśnie takie, wśród Piastów niepopularne. Istnieją hipotezy używające imienia występującego w regeście za dowód skandynawskiego pochodzenia Mieszka I. Według teorii Jerzego Dowiata z 1961 ^[2], Dagome to zapisane w łacinie słowiańskie imię Dygoma (lub Dzigoma) występujące m. in. w Bulli gnieżnieńskiej - mogło to być pierwotne imię władcy, natomiast imieniem chrześcijańskim było łacińskie Michał, zdrobnione w X w. na Miszka (Miszko, Miszek)^[3], a wskrzeszone w XII w. w postaci Mieszko (Mieszek). Współcześnie do teorii tej powraca Lubomir Czupkiewicz m.in. tłumacząc pochodzenie Dagoma (Dangoma, Dęgoma), czyli wersji skróconej Dągosława (Dęgosława) od prasłowiańskiego słową dąg - siła, moc^[4]. Słabym punktem tej hipotezy jest użycie pogańskiego imienia księcia w liście skierowanym do papieża.

Dagome iudex jest, mimo to, bardzo ważnym źródłem geograficznym wczesnych dziejów Polski, choć oczywiście w związku z intencjami Deusdedita nazwy miejscowości tam występujące mogły zostać zniekształcone, stwarzając badaczom duże problemy (np. Schinesghe i Alemure). Istnieją także różnice pomiędzy poszczególnymi kopiami regestu (wymienione niżej). Uważa się, że wszystkie wymienione punkty w regeście oznaczają raczej nazwy terytoriów, a nie szczegółowych miejsc. Tym samym uważa się Craccoa za ziemię krakowską a nie miasto. Podobnie odnosi się do nazwy Alemure, którą to badacze skłonni są raczej zakwalifikować jako Morawy, a nie Ołomuniec czy inne miasta.

Granice państwa Mieszka I

Punkty odniesienia, przy pomocy których można nakreślić granice państwa Mieszka I:

• Schinesghe /Schniesghee/Schignesne/Schniesche/Schinesne/Schinesgne ( Gniezno lub Szczecin jednakoż z dużym naciskiem na to pierwsze);
• Morze Bałtyckie prawdopodobnie na części gdańskiej (longum mare);
• Prusy (Bruzze/Pruzze/Przze);
• Ruś (Russe/Russae);
• Kraków (Craccoa/Raccoa/Graccoa/Cracoa);
• rzeka Odra (flumen Oddera/Oddere);
• Alemure ( Ołomuniec Morawski lub Morawy lub Oława );
• Milze/Mulze – ziemia Milczan ( plemię łużyckie z grodem Budziszynem ), tzw. Milsko .

Tekst łaciński Dagome iudex

Kopia z Biblioteki Watykańskiej

Item in alio tomo sub Iohanne XV papa Dagome iudex et Ote senatrix et filii eorum: Misicam et Lambertus – nescio cuius gentis homines, puto autem Sardos fuisse, quoniam ipsi a IIII iudicibus reguntur – leguntur beato Petro contulisse unam civitatem in integro, que vocatur Schinesghe, cum omnibus suis pertinentiis infra hos affines, sicuti incipit a primo latere longum mare, fine Bruzze usque in locum, qui dicitur Russe et fines Russe extendente usque in Craccoa et ab ipsa Craccoa usque ad flumen Oddere recte in locum, qui dicitur Alemure, et ab ipsa Alemura usque in terram Milze recte intra Oddere et exinde ducente iuxta flumen Oddera usque in predictam civitatem Schinesghe.

Zobacz też

• Historia Polski (do 1138)

Przypisy

Literatura dodatkowa

Linki zewnętrzne

• Dagome iudex (990-992)
• Dagome iudex