Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Dekalog

Dekalog

Pergamin z 1768 r. (612x502 mm) wykonany przez Jekuthiela Sofera wzorowany na Dekalogu z 1675 r. z Synagogi w Amsterdamie
Pomnik Dziesięciu Przykazań przed Kapitolem Stanu Teksas , USA

Dekalog ( gr . δεκάλογος dekalogos, dziesięć słów) inaczej Dziesięć przykazań (w trad. żyd.Dziesięć Oświadczeń עשרת הדיברות, Aseret ha-Dibrot) – zbiór podstawowych nakazów moralnych obowiązujących pierwotnie wyznawców judaizmu , a następie przejęty przez chrześcijan , dla których spełnia się on w Jezusie Chrystusie (Por. Mt 5,17-19) poprzez tajemnicę paschalną .

Spis treści

Historia

Zgodnie z przekazem biblijnym oryginalny tekst dekalogu zapisany w Księdze Wyjścia (Drugiej Księdze Mojżeszowej) , słowo po słowie został podyktowany przez Boga Mojżeszowi na górze Synaj (choć w Księdze Powtórzonego Prawa (Piątej Księdze Mojżeszowej) góra ta nazwana jest Horeb) w trakcie wędrówki Izraelitów z Egiptu do Kanaanu .

Podobieństwo oraz związki kulturowe z Egiptem pozwalają podejrzewać źródło inspiracji Dekalogu w 42 negatywnych oświadczeniach, oraz kulcie egipskiej bogini Maat .

Według Biblii, treść Dekalogu i innych słów Boga wygłoszonych na górze została spisana przez Mojżesza (Wj 24,4), natomiast to Bóg – nie Mojżesz – wyrył przykazania na kamiennych tablicach (Wj 24:12 oraz Wj 32:16 oraz Wj 34:1).

Tekst dekalogu musiał zostać wyryty na kamiennych tablicach dwukrotnie, gdyż pierwsze tablice z dekalogiem Mojżesz rozbił w gniewie widząc, jak jego lud zaczął pod jego nieobecność czcić złotego cielca (Wj 32:19) - za drugim razem Mojżesz musiał już sam sporządzić dwie tablice. Zgodnie z przekazem biblijnym drugie tablice z dekalogiem były przechowywane w Arce przymierza aż do czasu zburzenia pierwszej Świątyni Jerozolimskiej .

Treść

Wyznawcy judaizmu , prawosławia i większości kościołów protestanckich oraz wschodnich twierdzą, że przyjmują oryginalny tekst Dekalogu z Księgi Wyjścia (Drugiej Księgi Mojżeszowej) . Jednak zdaniem Kościoła katolickiego tekst z Księgi Wyjścia nie posiada szczególnej oryginalności, skoro tekst z Księgi Powtórzonego Prawa , także znajdujący się w Biblii , różni się nieznacznie od tekstu Księgi Wyjścia. Mimo to w Katechizmie Kościoła Katolickiego cytowana i omówiona jest wersja biblijna, nie skrócona.

Tekst biblijny i sposób podziału

Tekst Dekalogu został zachowany w Biblii w dwóch, nieznacznie różniących się wersjach:

Sposób podziału biblijnego tekstu na konkretne przykazania zależy od przyjętej tradycji. Zasadniczo wyróżnia się ich cztery i większość wyznań przyjmuje jedną z nich[1]:

Tradycyjny polski przekład Dekalogu, według Biblii Jakuba Wujka Sposoby podziału
Księga Wyjścia 20, 2–17 Księga Powtórzonego Prawa 5, 6–21starożytny żydowski ( filoński ), prawosławny , anglikański , protestancki awspółczesny żydowski ( talmudyczny )b augustyński ( katolicki )c luterański d
2Jam jest Pan, Bóg twój, którym cię wywiódł z ziemi egipskiej , z domu niewoli.6Ja Pan, Bóg twój, którym cię wywiódł z ziemi egipskiej , z domu niewoli.1111
3Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.7Nie będziesz miał bogów cudzych przed oczyma mymi.2
4Nie uczynisz sobie obrazu rytego ani żadnej podobizny tego, co jest na niebie w górze i co na ziemi nisko, ani z tych rzeczy, które są w wodach pod ziemią . 5Nie będziesz się im kłaniał ani służył. Ja jestem Pan, Bóg twój, mocny, zawistny, karzący nieprawość ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia tych, którzy mnie nienawidzą; 6a czyniący miłosierdzie tysiącom tych, którzy mię miłują i strzegą przykazań moich.8Nie uczynisz sobie rzeźby ani podobizny wszystkich rzeczy, które są na niebie w górze i które na ziemi nisko, i które są w wodach pod ziemią . 9Nie będziesz się im kłaniał i służył. Bom ja jest Pan, Bóg twój, Bóg zawistny, który dochodzę nieprawości ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia tych, którzy mnie nienawidzą, 10a czynię miłosierdzie na wiele tysięcy miłującym mię i strzegącym przykazań moich.2
7Nie będziesz brał imienia Pana, Boga twego, nadaremno; bo nie będzie miał Pan za niewinnego tego, który by wziął imię Pana, Boga swego, nadaremno.11Nie będziesz używał imienia Pana, Boga twego, nadaremnie, bo nie ujdzie karania, kto by dla próżnej rzeczy użył imienia jego.3322
8Pamiętaj, abyś dzień sobotni święcił. 9Sześć dni robić będziesz i będziesz wykonywał wszystkie roboty twoje; 10ale dnia siódmego sabat Pana, Boga twego, jest: nie będziesz wykonywał weń żadnej roboty, ty i syn twój, i córka twoja, sługa twój i służebnica twoja, bydlę twoje i gość, który jest między bramami twymi. 11Przez sześć dni bowiem czynił Pan niebo i ziemię, i morze, i wszystko, co w nich jest, a odpoczął dnia siódmego; i dlatego pobłogosławił Pan dniowi sobotniemu i poświęcił go.12Zachowaj dzień sobotni , abyś go święcił, jak Ci przykazał Pan, Bóg twój. 13Sześć dni robić będziesz i pełnić wszystkie roboty twoje. 14Siódmy dzień jest sabat, to jest odpocznienie Pana Boga twego. Nie będziesz weń pełnił żadnej robot, ty ani syn twój, ani córka, służebnik i służebnica, ani wół, ani osioł, ani żadne bydlę twoje, ani przechodzień, który jest między bramami twoimi, aby odpoczął sługa i służebnica twoja jak i ty. 15Pamiętaj, żeś i sam służył w Egipcie, i wywiódł cię stamtąd Pan, Bóg twój, ręką mocną i ramieniem wyciągniętym, i przeto ci kazał, abyś zachował dzień sobotni.4433
12Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.16Czcij ojca twego i matkę, jak ci przykazał Pan, Bóg twój, abyś żył przez długi czas i żeby ci się dobrze wiodło na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.5544
13Nie będziesz zabijał .17Nie będziesz zabijał .6655
14Nie będziesz cudzołożył .18Ani będziesz cudzołożył .7766
15Nie będziesz kradzieży czynił.19I kradzieży nie będziesz popełniał.8877
16Nie będziesz mówił fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu twemu.20Ani będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu fałszywego świadectwa .9988
17Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego,21Nie będziesz pożądał [...] domu bliźniego twego,1010109
ani będziesz pragnął żony jego,Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego,910
ani sługi, ani służebnicy, ani wołu, ani osła, ani żadnej rzeczy, która jego jest.ani roli, ani sługi, ani służebnicy, ani wołu, ani osła, ani żadnych rzeczy, które jego są.10
(ciąg dalszy)

a – podział filoński uznawany jest za najstarszy[1], był stosowany w czasach Chrystusa ; używali go już w I wieku m.in. Józef Flawiusz i Filon z Aleksandrii [1]. Charakteryzuje się rozdzieleniem przykazania dotyczącego posiadania innych bogów od przykazania dotyczącego kultu przedmiotów . Choć obecnie porzucony przez judaizm na rzecz późniejszego podziału talmudycznego, jego tradycja pozostaje wciąż żywa w większości wyznań chrześcijańskich. Za obowiązujący uznają go Cerkiew prawosławna , kościoły orientalne , anglikańskie i protestanckie (z wyjątkiem luteran).

b – podział talmudyczny jest powszechnie uznanym we współczesnym judaizmie ; jego tradycja sięga III wieku n.e.[1].

c – podział augustyński, wywodzący się od św. Augustyna z Hippony , sięga tradycją V wieku n.e.[1] Charakteryzuje się sposobem podziału, który eksponuje różnicę między pożądaniem cielesnym, a pożądaniem dóbr drugiego człowieka[2]. Stosowany jest w Kościele katolickim i kościołach starokatolickich .

d – podział luterański, wywodzący się z piśmiennictwa Marcina Lutra , pochodzi z XVI wieku [1]. Stanowi niewielką modyfikację podziału augustyńskiego. Jedyna różnica leży w sposobie podziału przykazania dziewiątego i dziesiątego, gdzie dziewiąte dotyczy pożądania domu drugiego człowieka, a dziesiąte obejmuje pozostałe rodzaje pożądania.

Katolicka wersja katechetyczna

Rembrandt van Rijn , Mojżesz z Dziesięcioma Przykazaniami, ( 1659 )

W Kościele katolickim oprócz pełnej wersji biblijnej używana jest także wersja katechetyczna, publikowana w katechizmie kardynała Gasparriego [3] i w katechizmie dla dzieci:

Jam jest Pan Bóg twój, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.

  1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.
  2. Nie będziesz wzywał imienia Boga twego nadaremno.
  3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.
  4. Czcij ojca swego i matkę swoją.
  5. Nie zabijaj.
  6. Nie cudzołóż.
  7. Nie kradnij.
  8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu.
  9. Nie pożądaj żony bliźniego swego.
  10. Ani żadnej rzeczy, która jego (bliźniego) jest.

Oprócz wersji katechetycznej w oficjalnym dokumencie Katechizmie Kościoła Katolickiego jest omówiona pełna treść Dekalogu KKK 2083-2534[4].

Dekalog w Księdze Mormona

Księga Mosjasza 13, 12-24:[5]

12Pamiętacie, że powiedziałem wam przykazanie: Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach poniżej ziemi.
13Nie będziesz oddawał im pokłonu i nie będziesz im służył, bowiem ja, Pan, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który za występek ojców karze potomków do trzeciego i czwartego pokolenia tych, którzy Mnie nienawidzą.
14Okazuję zaś łaskę tysiącom potomków tych, którzy mnie miłują i przestrzegają Moich przykazań.
15Nie będziesz wzywał imienia Pana Boga twego na próżno, bowiem Pan nie pozostawi bez kary tego, który na próżno wzywa Jego imienia.
16Pamiętaj, abyś święcił dzień szabatu.
17Sześć dni będziesz pracować i wykonywać wszystkie twe zajęcia,
18dzień zaś siódmy jest szabatem ku czci Pana, twego Boga. Nie będziesz w dniu tym wykonywał żadnej pracy ani ty, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoja służebnica, ani twoje bydło, ani obcy, który przebywa w obrębie twoich bram.
19Pan bowiem uczynił w sześciu dniach niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich jest. I Pan pobłogosławił dzień szabatu i uczynił go świętym.
20Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, twój Bóg, ci daje.
21Nie będziesz zabijał.
22Nie będziesz cudzołożył. Nie będziesz kradł.
23Nie będziesz fałszywie świadczył przeciw bliźniemu twemu.
24Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego, nie będziesz pożądał żony bliźniego twego ani jego sługi, ani jego służebnicy, ani wołu, ani osła, ani żadnej rzeczy, która należy do twego bliźniego.

Dekalog w Nowym Testamencie

Przykazanie (numeracja żydowska)Niektóre przykładowe wersety w Nowym Testamencie[6]
1.„Dla nas istnieje tylko jeden Bóg, Ojciec...” ( 1Kor. 8:6).
2.„Będąc więc z rodu Bożego, nie powinniśmy sądzić, że Bóstwo jest podobne do złota albo do srebra, albo do kamienia, wytworu rąk i myśli człowieka.” ( Dz. 17:29) „Wtedy Jezus odpowiedział: Odejdź precz, szatanie! Jest bowiem napisane: Ty będziesz składał hołdy Panu, Bogu twemu, i tylko Jemu będziesz cześć oddawał.” ( Mt. 4:10 tłum. ks. Romaniuka).
3.„Niech się święci imię Twoje!” ( Mt. 6:9).
4.„A zatem pozostaje odpoczynek szabatu dla ludu Bożego.” ( Hbr. 4:9).
5.„Czcij ojca twego i matkę...” ( Ef. 6:2).
6.„Każdy, kto nienawidzi swego brata, jest zabójcą, a wiecie, że żaden zabójca nie nosi w sobie życia wiecznego.” ( 1J. 3:15).
7.„We czci niech będzie małżeństwo pod każdym względem i łoże nieskalane, gdyż rozpustników i cudzołożników osądzi Bóg.” ( Hbr. 13:4).
8.„Złodzieje... nie odziedziczą Królestwa Bożego.” ( Łk. 12:10).
9.„Dlatego odrzuciwszy kłamstwo: niech każdy z was mówi prawdę do bliźniego...” ( Ef. 4:25).
10.„Zadajcie więc śmierć temu, co jest przyziemne w /waszych/ członkach: rozpuście, nieczystości, lubieżności, złej żądzy i chciwości, bo ona jest bałwochwalstwem.” ( Kol. 3:5).

Nauki dekalogu w Koranie

Muzułmanie uznający Mojżesza jako proroka , przyjmują również na podstawie Koranu nauki pokrewne Dziesięciu Przykazaniom. Choć sam dekalog nie znajduje się w Koranie, to jednak każdemu przykazaniu można przyporządkować odpowiednią aję :

Przykazanie (numeracja żydowska)Aje w Koranie[7]
1.„Nie ma boga, jak tylko Bóg!” (47:19)
2.„Panie mój! Uczyń to miasto bezpiecznym i uchowaj mnie i moich synów od tego, abyśmy mieli czcić bałwany!” (14:35)
3.„Nie przysięgajcie na Boga, że jesteście pobożni i bogobojni i że czynicie pokój między ludźmi.” (2:224)
4.„O wy, którzy wierzycie! Kiedy zostanie ogłoszone wezwanie do modlitwy – w Dniu Zgromadzenia – śpieszcie gorliwie wspominać Boga i pozostawcie wszelki handel!” (62:9)
5.„...i dla rodziców – dobroć! A jeśli jedno z nich lub oboje osiągną przy tobie starość, to nie mów im: «precz!» i nie popychaj ich, lecz mów do nich słowami pełnymi szacunku!” (17:23)
6.„...Ten, kto zabił człowieka, który nie popełnił zabójstwa i nie szerzył zgorszenia na ziemi, czyni tak, jakby zabił wszystkich ludzi.” (5:32)
7.„I nie zbliżajcie się do cudzołóstwa! Zaprawdę, jest to czyn szpetny i jakże to zła droga.” (17:32)
8.„Złodziejowi i złodziejce obcinajcie ręce w zapłatę za to, co oni popełnili.” (5:38)
9.„Nie ukrywajcie świadectwa! Ktokolwiek je ukrywa – to, zaprawdę, jego serce jest grzeszne!” (2:283)
10.„I nie wytężaj swoich oczu na to, co daliśmy w używanie niektórym spośród nich – kwiat życia na tym świecie – by doświadczyć ich.” (20:131).

Interpretacja i wykorzystanie

W historii przykazania były różnie rozumiane i w zależności od potrzeby różnie interpretowane. Na przykład przykazania dosłownie w języku hebrajskim brzmiące "nie morduj" przetłumaczono na "nie zabijaj".

Dekalog zajmuje szczególne miejsce w nauce wielu chrześcijańskich kościołów i jest podstawą głoszonej przez nie moralności. Istnieje pogląd, że Dekalog jest podstawowym elementem Nowego Przymierza, jego wartość i znaczenie podkreślone zostały przez Jezusa Chrystusa w kazaniu na górze , które zawiera esencję jego nauki i jest rozwinięciem 10 przykazań, dotyczy życia i prawa Bożego. Niemniej jednak wiele wyznań chrześcijańskich uważa Dekalog za część Starego Przymierza i nie uważa, aby obowiązywały one chrześcijan. Często doceniana jest jednak praktyczna ich przydatność jako wskazówek moralnych.

Kościół katolicki

Kościół katolicki wyraził pogląd, że uzupełnieniem Dekalogu jest tajemnica paschalna Jezusa Chrystusa (Por. Mt 5,17-19), a uświadomienie sobie jej treści jest powodowane wiarą w zmartwychwstanie Chrystusa. Stała się ona dostępna dla Kościoła poprzez Zesłanie Ducha Świętego (por. Dz 2) na modlących się Maryję i Apostołów w Jerozolimie podczas żydowskiego Święta Tygodni Szawuot – dorocznej uroczystości upamiętniającej przekazanie przez Boga Mojżeszowi Dekalogu na górze Synaj . Duch Święty jest Nowym Prawem " Nowego Przymierza , przymierza nie litery lecz Ducha"[8] ( 2 Kor 3,6; Por. Rz 2, 29 oraz 7,6; ), wypisanego nie na kamiennych tablicach, lecz na żywych tablicach serc (por. 2 Kor 3,2).

Kościół katolicki jest także zdania, że ludzie, którzy doświadczają Syna Bożego poprzez Ducha Świętego otrzymują wyróżnienie, "by stali się dziećmi Bożymi" (J 1,12; por. Rz 8,14-15) i dzięki miłości powodującej oddanie swojego życia za przyjaciół (por. J 15,14; Mt 5,44), w sposób doskonalszy niż sprawiedliwość opisana w Starym Testamencie (por. Mt 5,20), realizują świętość Ludu Bożego, którą Bóg ukazał Izraelowi: "Świętymi bądźcie, bo Ja jestem święty!" ( Kpł 19,2). Apostołowie po otrzymaniu mocy od Ducha Świętego (por. Dz 1,8; Łk 1,78n) doszli do doskonałej miłości Boga i innych ludzi, która jest wykończeniem Dekalogu (por. Mk 12,28-34; Łk 10,27n). Dziesięć Przykazań najlepiej wypełnia się poprzez ubóstwo ze względu na miłość do ludzi biednych: "Jednego ci brakuje: idź sprzedaj wszystko co masz i rozdaj ubogim..." ( Mk 10,21 i paral.: Mt 19,16-22; Łk 18,18-23). "Błogosławieni ubodzy w duchu" (Mt 5,3; Łk 6,20).

Kościoły protestanckie

W protestantyzmie prawo Boże jest obok Ewangelii , jedną z dwóch postaci Słowa Bożego , które są różne co do ról w procesie zbawienia.

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 What Are the Ten Commandments ( ang. ). [dostęp 2009-09-29].
  2. Katechizm Kościoła Katolickiego , ust. 2514
  3. Katechizm kardynała Gasparriego
  4. Katechizm Kościoła Katolickiego
  5. Księga Mormona. Wydanie polskie: Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich 1981
  6. Tekst tłumaczenia: Biblia Tysiąclecia
  7. Koran w tłumaczeniu Józefa Bielawskiego, Państwowy Instytut Wydawniczy , Warszawa 1986
  8. Św. Paweł w Drugim Liście do Koryntian rozdz. 3 napisał: (6)On też sprawił, żeśmy mogli stać się sługami Nowego Przymierza przymierza nie litery, lecz Ducha; litera bowiem zabija, Duch zaś ożywia. (7) Lecz jeśli posługiwanie śmierci, utrwalone literami w kamieniu, dokonywało się w chwale, tak iż synowie Izraela nie mogli spoglądać na oblicze Mojżesza z powodu jasności jego oblicza, która miała przeminąć, (8) to o ileż bardziej pełne chwały będzie posługiwanie Ducha? (9) Jeżeli bowiem posługiwanie potępieniu jest chwałą, to o ileż bardziej będzie obfitować w chwałę posługiwanie sprawiedliwości! (10) Wobec przeogromnej chwały okazało się w ogóle bez chwały to, co miało chwałę tylko częściową. (11) Jeżeli zaś to, co przemijające, było w chwale, daleko więcej cieszy się chwałą to, co trwa. (12) Żywiąc przeto taką nadzieję, z jawną swobodą postępujemy, (13) a nie tak, jak Mojżesz, który zakrywał sobie twarz, ażeby synowie Izraela nie patrzyli na koniec tego, co było przemijające. (14) Ale stępiały ich umysły. I tak aż do dnia dzisiejszego, gdy czytają Stare Przymierze, pozostaje /nad nimi/ ta sama zasłona, bo odsłania się ona w Chrystusie. (15) I aż po dzień dzisiejszy, gdy czytają Mojżesza, zasłona spoczywa na ich sercach. (16) A kiedy ktoś zwraca się do Pana, zasłona opada. (17) Pan zaś jest Duchem, a gdzie jest Duch Pański - tam wolność. (18) My wszyscy z odsłoniętą twarzą wpatrujemy się w jasność Pańską jakby w zwierciadle; za sprawą Ducha Pańskiego, coraz bardziej jaśniejąc, upodabniamy się do Jego obrazu.

Literatura

  • Wincenty Zaleski TS, Nauka Boża. Dekalog. Wyd. Księgarnia św. Wojciecha, Poznań-Warszawa-Lublin 1960, ss. 609.

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Dekalog":

Adwentyzm ...

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela ...

Chrześcijaństwo ...

Katechizm Kościoła Katolickiego ...

Osiem błogosławieństw ...

Mojżesz ...

Ukraińska Powstańcza Armia a nie partie polityczne). W kształtowaniu świadomości nacjonalistycznej ważną rolę odegrał również " Dekalog ukraińskiego nacjonalisty " z roku 1929 . UPA w PolsceJeszcze za okupacji niemieckiej, ...

Stary Testament ...

Synaj (półwysep) ...

Krzysztof Kieślowski kompozytorem Zbigniewem Preisnerem.W 1988 nakręcił dla Telewizji Polskiej dziesięcioodcinkowy cykl filmów pt. Dekalog . Seria ta była wyświetlana przez wiele sieci telewizyjnych na świecie i ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Dekalog":

007. Palestyna (plansza 4) Dzieło przedstawiająceMojżesza z Dekalogiem Palestyna Podczas wędrówki Mojżesza z Izraelitami, Bóg potwierdził zawarte wcześniej przymierze z ...

006 Religie Dalekiego i Bliskiego wschodu (plansza 8) wschodu Jahwe zawarł z Izraelitami przymierze na górze Synaj poprzez przekazanie Mojżeszowi Dekalogu na kamiennych tablicach, które następnie złożono w zaginionej, podczas upadku Jerozolimy ...

104. Zróżnicowanie religijne świata (plansza 8) z judaizmu i przejęło część ksiąg objawionych („Stary Testament”) oraz prawd wiary (Dekalog), powstało w I w. i jest największą monoteistyczną wiarą na świecie. ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie