Delta – ujście rzeki w postaci kilku odnóg, tworzących obszar nizinny o charakterze bagiennym (np. Żuławy Wiślane w Polsce ), przypominający kształtem grecką literę Δ (delta). Pochodzi od nazwy nadanej przez starożytnych Greków ujściu Nilu , które rzeczywiście przypomina tę literę.

Powstawanie delt

Ujścia typu deltowego powstają w przypadku, gdy rzeka uchodzi do zbiornika wodnego ( morza lub jeziora ), który charakteryzuje się nieznacznymi wahaniami poziomu wody - w przeciwnym przypadku powstają estuaria . Silne prądy lub przypływy mogą unosić z sobą na pełne morze nawet bardzo znaczne masy mułu, nanoszonego przez rzeki i w ten sposób nie dopuścić do tworzenia się delt. Toteż delty tworzą się przede wszystkim w płytkich zbiornikach wodnych, w jeziorach ( Mały Staw ), w morzach zamkniętych, pozbawionych przypływów i odpływów i silnych prądów, jak na przykład Morze Śródziemne i Morze Czarne , południowowschodnie części morza Bałtyckiego , Zatoka Meksykańska w swej północnej części, płytkie morza przybrzeżne oceanu Spokojnego w Azji, Zatoka Bengalska , Ocean Lodowaty wzdłuż brzegów Azji. Innym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu delt jest duża ilość transportowanego i akumulowanego materiału. Wyróżnia się delty wysunięte (wychodzące w morze) i wsteczne (wypełniające zatoki ).

Budowa delty:
1. Równia aluwialna
2. Równia deltowa
3. Jezioro deltowe
4. Czoło delty
5. Prodelta

Największe delty

Fragment delty Missisipi

Największą deltę na świecie tworzy Amazonka delta ta mierzy 100,000 km². Na następnym miejscu plasuje się delta Ganges - Brahmaputra (80 000 km²), Orinoko (w Ameryce Południowej, 24 000 km²) i Nil (20 000 km²). Z rzek europejskich największą deltę ma Wołga (13 000 km²).

Osady, naniesione przez rzeki, sięgają nieraz wielkiej grubości. W delcie rzeki Pad dochodzą do 170 m, w delcie Nilu miejscami do 100 m, w delcie Rodanu również do 100 m. Szybkość, z jaką delty posuwają się w głąb morza, zależy nie tyle od ilości osadu, niesionego przez rzekę, ile od wyżej wyliczonych warunków tworzenia się delt. Materiał dostarczany przez rzekę jest często wynoszony w głąb morza przez prądy morskie (np. pływowe , powrotne itd.). Tak na przykład rzeka Terek na Kaukazie sypie corocznie ok. 500 m nowego ujścia; potężna Missisipi (na zdjęciu) ma lata, kiedy wysuwa się w zatokę Meksykańską również ok. 0,5 km, podczas gdy w innych latach ogranicza się do zaledwie 80 m. Słynna delta Nilu wzrasta zaledwie o 12 m rocznie. Z rzek europejskich pierwsze miejsce zajmuje Pad z 70 m. Ujścia deltowe posiadają również: Wisła , Dunaj , Niger , Huang He .

Delta Wisły

Delta Wisły rozpoczyna się przez oddzielenie się pod wsią Piekło , poniżej Gniewa , rzeki Nogatu , najbardziej wschodniej odnogi Wisły. Z innych, dosyć licznych odnóg delty Wisły najważniejsze są Martwa Wisła , Wisła Śmiała , Leniwka i Szkarpawa .

Delta Nanedi na Marsie

Delta rzeki Nanedi

Dzięki zdjęciom i dokładnym pomiarom sondy kosmicznej Mars Express odkryto pozostałości delty dawnej (sprzed 4 miliardów lat) rzeki nazwanej "Nanedi", która płynęła przez wyżynny obszar Xanthe Terra Marsa . Delta powstała w kraterze będącym pozostałością uderzenia małego meteorytu. Do krateru Nanedi naniosła 50 metrów osadu, a cała delta zajmuje pole około 25 km² w kraterze o średnicy 5 km^[1].

Podział

Ze względu na miejsce powstania

• schowana - rzeka wpada do zatoki, gdzie tworzy stożek nasypowy wyrównujący przebieg linii brzegowej np. Wisła
• wysunięta - rzeka wpada bezpośrednio do morza

Ze względu na kształt

• łukowa - np. Nil
• palczasta - np. Missisipi
• klinowa - np. Niger

Zobacz też

• Ujście rzeki
• Ujście lejkowate (Estuarium)

Przypisy