Deng Xiaoping (; ur.
22 sierpnia
1904
, zm.
19 lutego
1997
) –
polityk
chiński
. W okresie od
1978
do
1989
faktyczny przywódca
Chińskiej Republiki Ludowej
, inicjator reform społeczno-gospodarczych oraz otwarcia Chin na świat. Jeden z najważniejszych polityków w XX-wiecznej historii Chin.
Człowiek Roku
1978
i
1985
według magazynu
Time
.
Dzieciństwo i młodość
Urodził się jako Deng Xiansheng (
chin. upr.
邓先圣,
chin. trad.
鄧先聖)
22 sierpnia
1904
we wsi Paifang, położonej w gminie Xiexing w powiecie Guanan na terenie prowincji
Syczuan
. Jego ojciec Deng Wenming, był prawnikiem, matka Xianshenga wcześnie zmarła i wychowywała go macocha, Xia Bogen. Xiansheng był najstarszym z szóstki rodzeństwa, miał trzech braci i dwie siostry.
W wieku 5 lat poszedł do szkoły. Otrzymał wówczas nowe imię, Deng Xixian. Po ukończeniu szkoły podstawowej dostał się w drodze konkursu do powiatowej szkoły średniej. Po jej ukończeniu jesienią
1919
, rozpoczął w
Chongqing
kursy przygotowawcze dla chętnych do wyjazdu na studia we
Francji
.
Podczas nauki w Chongqing po raz pierwszy zetknął się z działalnością polityczną związaną z
Ruchem 4 Maja
. Deng nawiązał znajomości z członkami Ruchu, brał także udział w wiecach i bojkocie japońskich towarów. Po ukończeniu kursu w październiku
1920
wyjechał na studia do Francji.
Pobyt we Francji i w ZSRR
Deng studiował we Francji jedynie kilka miesięcy, po czym zmuszony ciężką sytuacją finansową zrezygnował z nauki i podjął pracę w fabryce. Podczas studiów poznał również studiujących we Francji Chińczyków m.in.
Zhou Enlaia
i Zhao Shiyana, pod wpływem których zainteresował się
marksizmem
. W
1922
wstąpił w
Paryżu
do
Chińskiej Ligi Młodzieży Komunistycznej
, następnie w
1924
został członkiem
Komunistycznej Partii Chin
.
W
1926
opuścił Francję i udał się do
ZSRR
gdzie studiował najpierw na Uniwersytecie Narodów Wschodu, następnie na Uniwersytecie im. Sun Jat-sena w
Moskwie
.
Powrót do Chin i początek działalności politycznej
Wiosną
1927
Deng po powrocie do Chin został wysłany przez władze KPCh do
Xi'anu
jako naczelnik wydziału politycznego i instruktor polityczny, a także sekretarz szkolnej organizacji KPCh na komunistycznej Akademii Sun Jat-sena. Wkrótce potem doszło do zerwania współpracy m.in. KPCh a
Kuomintangiem
, na skutek czego na przełomie czerwca i lipca 1927 Denga wysłano do
Wuhanu
. Komunistyczna Partia Chin zeszła do podziemia zaś jej działacze byli prześladowani przez rządzący Kuomintang. W tym okresie Deng przyjął nowe imię - Deng Xiaoping. Pod koniec
1927
wraz z przeniesieniem naczelnych struktur KPCh Deng przeprowadził się do
Szanghaju
. Jednocześnie otrzymał stanowisko Sekretarza Generalnego KPCh.
Walka rewolucyjna
Latem
1929
Deng skierowany został do prowincji
Guangxi
gdzie działając pod przybranym imieniem Deng Bing w październiku tego samego roku zorganizował wybuch powstania w Baise i utworzył VII Korpus Robotniczo-Chłopskiej Chińskiej Armii Czerwonej. W lutym
1930
zorganizował kolejne powstanie w Longzhou i VIII Korpus. Latem
1931
skierowany został do głównej kwatery zbrojnej KPCh w prowincji
Jiangxi
, gdzie stanął na czele partyjnego komitetu propagandy. Ciąg awansów Denga przerwała działalność członków lewackiego skrzydła partii, którzy doprowadzili w maju
1933
do odwołania go z pełnionych funkcji. Otrzymał także naganę partyjną i został skierowany do pracy w strukturach terenowych. Dzięki wstawiennictwu Wang Jiaxianga, Deng został niedługo potem przeniesiony na stanowisko kierownicze do Głównego Zarządu Politycznego Armii Czerwonej, został także redaktorem naczelnym jednej z partyjnych gazet.
Od października
1934
do października
1935
uczestniczył w
Długim Marszu
. W jego trakcie wziął udział w posiedzeniu Biura Politycznego w
Zunyi
w styczniu
1935
, które doprowadziło do reformy struktur KPCh i oddało kierownictwo partyjne w ręce
Mao Zedonga
. Po zakończeniu Wielkiego Marszu, Deng nadal pracował w strukturach propagandowych chińskiej Armii Czerwonej.
Wojna z Japonią i wojna domowa
Po wybuchu
wojny chińsko-japońskiej
w
1937
Deng został skierowany jako komisarz polityczny do 129 dywizji VIII Armii pod dowództwem Liu Bochenga. Liu z Dengiem przeprowadzili armię w położone na tyłach japońskich góry Taihangshan, gdzie do końca wojny dowodzili bazą oporu i organizowali oddziały partyzanckie wśród ludności cywilnej. W czasie wojny Deng ponownie awansował, w
1943
otrzymał stanowisko sekretarza w strukturach KPCh na Chiny Północne, zaś w czerwcu
1945
został wybrany na członka Komitetu Centralnego.
Po kapitulacji Japonii, 120-tysięczna armia pod dowództwem Liu i Denga ruszyła do natarcia na siły Kuomintangu forsując w lipcu
1947
rzekę
Huang He
i docierając w region Dabieshan. W listopadzie
1948
Deng był jednym ze współdowodzących siłami komunistycznymi podczas przełomowej kampanii huaihaiskiej, zaś w kwietniu
1949
podczas forsowania
Jangcy
, które doprowadziły do klęski Kuomintangu w południowo-zachodnich Chinach.
Pierwsze lata ChRL
Po utworzeniu
Chińskiej Republiki Ludowej
1 października
1949
, Deng został sekretarzem Biura KPCh na Chiny Południowo-Zachodnie, gdzie tłumił resztki kuomintangowskiego oporu, organizował organy nowej władzy i wdrażał reformę rolną. Za jego kadencji wybudowano kolej z
Chengdu
do
Chongqingu
.
W lipcu
1952
Deng został wezwany do
Pekinu
, gdzie w następnych latach zajmował wiele wysokich stanowisk partyjno-państwowych, m.in. wicepremiera. Pozycja Denga w partii wzrosła po
1962
w wyniku klęski polityki
wielkiego skoku
, którego Deng był przeciwnikiem. Likwidacja
komun ludowych
i reformy na wsi przysporzyły Dengowi wielu zwolenników w chińskim społeczeństwie.
Rewolucja kulturalna
Po rozpoczęciu przez
Mao Zedonga
rewolucji kulturalnej
w
1966
, Deng został poddany krytyce i pozbawiony wszystkich stanowisk. W październiku
1969
został zesłany do powiatu Xinjian w prowincji
Jiangxi
gdzie nakazano mu pracę w charakterze ślusarza w fabryce traktorów.
Po nieudanym spisku
Lin Biao
dzięki wstawiennictwu Zhou Enlaia, Mao pozwolił powrócić Dengowi w
1972
roku do Pekinu. Na X zjeździe KPCh w
1973
Deng ponownie otrzymał stanowisko wicepremiera, zaś po hospitalizacji Zhou Enlaia w styczniu
1975
objął m.in. stanowisko Szefa Sztabu Generalnego przejmując faktycznie ster rządów nad państwem. Deng rozpoczął wówczas działania mające na celu przywrócenie spokoju w państwie. Wraz z umocnieniem się
bandy czworga
na początku
1976
rozpętana została powszechna kampania przeciwko Dengowi. Po śmierci Zhou Enlaia
8 stycznia
1976
, Deng został ponownie poddany krytyce i usunięty z zajmowanych stanowisk.
Rehabilitacja
Po śmierci Mao Zedonga
9 września
1976
ster rządów przejął
Hua Guofeng
, który miesiąc później doprowadził do aresztowania członków bandy czworga. Kierownictwo KPCh zdecydowało się na przeprowadzenie reform po chaosie i zniszczeniach rewolucji kulturalnej, zaś za jedyną osobę zdolną do poprowadzenia państwa uznano cieszącego się olbrzymim zaufaniem społecznym Denga. Na III Plenum KC KPCh dziesiątej kadencji w lipcu
1977
dokonano oficjalnej rehabilitacji Denga i przywrócono go na wszystkie stanowiska, z których uprzednio został usunięty. W marcu
1978
Deng został wybrany przewodniczącym
Ludowej Politycznej Konferencji Konsultatywnej Chin
.
Droga do reform
Momentem przełomowym w karierze Denga i w historii Chin było posiedzenie III Plenum KC KPCh jedenastej kadencji w grudniu
1978
. Partia przyjęła zaproponowany przez Denga nowy kurs, w którym położono nacisk na reformy gospodarcze i otwarcie Chin na świat.
W
1981
, z inicjatywy Denga partia potępiła rewolucję kulturalną i poddała krytycznej ocenie dorobek Mao Zedonga. W tym samym roku rozpoczęto proces reform gospodarczych i modernizacji kraju zgodnie z zaproponowanym przez Denga modelem socjalizmu o chińskiej specyfice. Na wybrzeżu Chin wydzielone zostały
specjalne strefy ekonomiczne
otwarte dla zachodniego kapitału. Rozpoczęto kształcenie nowoczesnej kadry naukowo-technologicznej oraz biznesowej. W
1984
przeprowadzona została reforma rolna, która zlikwidowała kolektywny system na wsi. Rozpoczęto stopniowe wprowadzanie w Chinach
gospodarki rynkowej
. Otwarta została droga dla sektora prywatnego w gospodarce, zreorganizowano także metody zarządzania sektorem państwowym.
Częścią reform było również otwarcie Chin na świat. Chiny, dotychczas izolujące się stały się aktywnym graczem na arenie międzynarodowej. Zacieśniona została współpraca ze
Stanami Zjednoczonymi
, zaczęto też ściągać do Chin międzynarodowy kapitał. Deng sformułował także zasadę
jeden kraj, dwa systemy
, która stała się kluczem do uregulowania sprawy
Hongkongu
i
Makau
. Na mocy zawartych porozumień oba terytoria miały zostać włączone do ChRL, zachowując szeroką autonomię ustrojową i gospodarczą.
Wraz z reformami gospodarczymi rozpoczęto ograniczoną reformę systemu politycznego. Z inicjatywy Denga wprowadzono kadencyjność stanowisk partyjno-państwowych, odmłodzono kadrę i zmniejszono biurokrację. Zwiększono rolę samorządów. Ostrożnie zwiększano swobody obywatelskie, bezwzględnie rozprawiając się jednak z silniejszymi dążeniami demokratycznymi, np. z zamieszkami studenckimi w
1986
.
Emerytura polityczna i śmierć
Deng, jako gorący orędownik kadencyjności władzy i odmłodzenia kadry, na XIII zjeździe KPCh w listopadzie
1987
zrezygnował z wszystkich zajmowanych przez siebie stanowisk zatrzymując jedynie funkcję przewodniczącego
Centralnej Komisji Wojskowej
.
Wiosną
1989
Deng opowiedział się za siłowym rozwiązaniem konfliktu w partii i stłumieniem
prodemokratycznych i proliberalnych protestów społecznych
co doprowadziło po śmierci
Hu Yaobanga
do odsunięcia
Zhao Ziyanga
oraz wprowadzenia czołgów na
Plac Niebiańskiego Spokoju
w dniu
4 czerwca
1989. Wydarzenia te doprowadziły do czasowego przejęcia kierownictwa w KPCh przez "twardogłowych" i zatrzymania zainicjowanych przez Denga reform.
Billboard z podobizną Deng Xiaopinga w
Shenzhen
Na V Plenum KC KPCh w listopadzie
1989
Deng zrezygnował z funkcji przewodniczącego Centralnej Komisji Wojskowej, przechodząc na emeryturę.
Pomimo wycofania się z życia politycznego Deng zachował zakulisowy wpływ na sprawy państwowe. W
1992
odbył podróż na południe wizytując
Guangzhou
,
Shenzhen
,
Zhuhai
i
Szanghaj
. Podczas podróży w licznych wystąpieniach pochwalił przeprowadzone reformy i wielokrotnie nawoływał do zintensyfikowania procesu urynkowienia gospodarki i reform. Dzięki odbytym przez Denga podczas podróży spotkaniom, na XIV zjeździe KPCh w październiku 1992 odsunięto "twardogłowych" i wybrano nowe władze partyjno-państwowe na czele z
Jiang Zeminem
, co w konsekwencji spowodowało wznowienie i przyspieszenie reform.
Deng ostatni raz wystąpił publicznie w telewizji w lutym
1994
roku podtrzymywany przez córkę. Na starość stracił słuch i cierpiał na zaburzenia mowy. Jego ostatnie zdjęcie zrobione
1 października
1994
opublikowane zostało w lutym
1995
[1].
Deng Xiaoping zmarł
19 lutego
1997
roku w wieku dziewięćdziesięciu trzech lat.
Życie prywatne
Pierwszą żoną Denga była koleżanka ze studiów w Moskwie. Urodziła dziewczynkę. Matka i dziecko wkrótce po porodzie zmarły. Druga żona, Jin Weiying, opuściła Denga po atakach politycznych w
1933
. Trzecią żonę,
Zhuo Lin
, Deng poślubił w
1938
i pozostał z nią do końca życia. Urodziła mu trzy córki (Deng Lin, Deng Nan, Deng Rong) i dwóch synów (Deng Pufang, Deng Zhifang).
Deng był miłośnikiem
brydża
i pływania, a także zapalonym kibicem piłkarskim. Był nałogowym palaczem i palił papierosy nawet podczas oficjalnych spotkań państwowych.
Przypisy
- ↑ Jakub Polit: Chiny. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2004, s. 320. .
Bibliografia
- Biografia Deng Xiaopinga. W: Deng Xiaoping: Chiny na drodze reform w XXI wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007. .
- Biografia. W: Deng Xiaoping: Chiny na drodze reform w XXI wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007. .