Diakonat (
gr.
diakonos, διάκονος - sługa) – pierwszy z trzech stopni
święceń wyższych
w wielu Kościołach i Wspólnotach chrześcijańskich.
Historia diakonatu
Diakonat wykształcił się w początkach
chrześcijaństwa
jako urząd osób odpowiedzialnych za funkcje charytatywne we wspólnocie chrześcijańskiej.
Według
Dziejów Apostolskich
(Dz 6, 1 – 6)
apostołowie
wybrali w
Jerozolimie
siedmiu mężczyzn, mających odciążyć ich od spraw „stołu”:
(1) Wówczas, gdy liczba uczniów wzrastała, zaczęli helleniści szemrać przeciwko Hebrajczykom, że przy codziennym rozdawaniu jałmużny zaniedbywano ich wdowy. (2) Nie jest rzeczą słuszną, abyśmy zaniedbywali słowo Boże, a obsługiwali stoły - powiedziało Dwunastu, zwoławszy wszystkich uczniów. (3) Upatrzcie zatem, bracia, siedmiu mężów spośród siebie, cieszących się dobrą sławą, pełnych Ducha i mądrości. Im zlecimy to zadanie. (4) My zaś oddamy się wyłącznie modlitwie i posłudze słowa. (5) Spodobały się te słowa wszystkim zebranym i wybrali
Szczepana
, męża pełnego wiary i Ducha Świętego,
Filipa
,
Prochora
,
Nikanora
,
Tymona
,
Parmenasa
i Mikołaja, prozelitę z Antiochii. (6) Przedstawili ich Apostołom, którzy modląc się włożyli na nich ręce. (wg
Biblii Tysiąclecia
).
Początkowo, zgodnie z tradycją, powoływano przy siedzibach biskupich po siedmiu diakonów. Z czasem przestano przestrzegać tej zasady.
Diakoni pełnili również szczególne funkcje
liturgiczne
. Odczytywali
Ewangelię
, podawali intencje modlitw, rozdzielali wiernym
Eucharystię
, a także pomagali biskupowi w udzielaniu
sakramentu
chrztu
.
Do
X wieku
istniała w Kościele katolickim również funkcja diakonisy. Kobiety nie były jednak wyświęcane, powierzano im tylko pewne funkcje pomocnicze w liturgii i obowiązki związane z działalnością charytatywną. W Kościołach wschodnich instytucja diakonisy przetrwała do
XIII wieku
[1].
Obecnie diakonki i diakonisy występują jedynie w
kościołach protestanckich
oraz w niektórych
kościołach starokatolickich
i kościołach niezależnych tzw.
feministycznych
.
Szaty diakona
W
obrządku łacińskim
, szatami liturgicznymi diakona są:
alba
,
stuła
, przewieszona z lewego ramienia i spięta na prawym boku, oraz
dalmatyka
.[2] W
nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego
diakon używa także
manipularza
. Strojem chórowym jest
komża
włożona na sutannę.[3]
W
Polsce
, na mocy
indultu
Stolicy Apostolskiej
, podczas odprawiania pogrzebu i sprawowania
Liturgii Godzin
np.
nieszporów
, diakon może zamiast dalmatyki założyć
kapę
.
W obrządku bizantyjskim szatą diakona jest sticharion (odpowiednik
alby
/
dalmatyki
w
Kościele łacińskim
), na którą diakon nakłada specjalną stułę diakońską, zwaną
orarionem
.
Urząd diakona
Diakonat w Kościele katolickim
Zgodnie z teologią katolicką, diakonat jest pierwszym z trzech stopni sakramentu święceń.
Zadania i przywileje diakonów
W świetle prawa kanonicznego
Kościoła łacińskiego
, święcenia diakonatu wprowadzają do stanu duchownego. Zadaniem diakona w liturgii jest zasadniczo asystowanie przewodniczącemu, służba przy ołtarzu (przy księdze i kielichu), kierowanie zgromadzeniem wiernych poprzez odpowiednie polecenia oraz wypowiadanie intencji modlitwy powszechnej[4]. Niektóre ceremonie diakon może sprawować samodzielnie, w zastępstwie kapłana. Może uroczyście udzielać
chrztu
, asystować przy zawieraniu
małżeństwa
przez narzeczonych, przewodniczyć nabożeństwom (np. Gorzkie żale) i sakramentaliom (błogosławieństwa, poświęcenia oraz liturgia pogrzebu).
Podczas mszy diakon odczytuje Ewangelię i rozdziela wiernym Eucharystię. Może także, z upoważnienia
celebransa
, wygłosić
homilię
.
Diakon nie może odprawiać
mszy świętej
, udzielać rozgrzeszenia, czy też namaszczać chorych. Czynności te może wykonywać jedynie kapłan (
prezbiter
lub
biskup
).
Do obowiązków diakona należy regularna modlitwa
Liturgią Godzin
.
Diakonów w
Kościele rzymskokatolickim
można podzielić na dwie grupy: żonatych oraz celibatariuszy, którzy decydują się pozostać w stanie bezżennym. Diakoni żonaci są wyświęcani na stałe[5] (wymaga się od nich zgody małżonki, ukończenia 35. roku życia oraz odpowiedniego przygotowania), zaś dla celibatariuszy jest to zazwyczaj stopień przejściowy na drodze do kapłaństwa - około roku przed ukończeniem studiów seminaryjnych alumni otrzymują święcenia diakonatu i składają przysięgę celibatu.
Diakonat "przejściowy"
Prawo kanoniczne Kościoła łacińskiego oraz Kościołów wschodnich wymaga, by kandydaci do kapłaństwa wypełniali przez pewien czas urząd diakona[6]. Sprawowanie posługi diakońskiej jest formą praktycznego przygotowania do przyszłej działalności duszpasterskiej, dlatego święcenia te udzielane są seminarzystom po ukończeniu piątego (przedostatniego) roku studiów[7].
Diakonat stały
Katolickie Kościoły wschodnie
nieprzerwanie zachowały instytucję diakonatu stałego, lecz w
Kościele łacińskim
praktyka świecenia stałych diakonów zanikła bardzo wcześnie. Pierwsza decyzja przywrócenia diakonatu jako stałego stopnia hierarchii, została podjęta na
Soborze Trydenckim
[8], lecz nie została zrealizowana. Wypełnienia doczekały się dopiero postanowienia
biskupów
zebranych na
Soborze Watykańskim II
. Ojcowie soborowi zarządzili w
Konstytucji dogmatycznej o Kościele "Lumen Gentium"
, by zachować diakonat jako właściwy i trwały stopień hierarchiczny[9]. Ponadto zdjęto z diakonów obowiązek bezżenności.
Diakonat stały jest w
polskim
katolicyzmie
nowością. Zanikł on bowiem w
Kościele łacińskim
jeszcze przed przybyciem pierwszych misjonarzy do naszego kraju. Natomiast tuż po
Soborze Watykańskim II
biskupi polscy byli bardzo ostrożni z wprowadzaniem tej instytucji.
Pierwszym z Kościołów lokalnych w Polsce, gdzie przywrócono stały diakonat, była
archidieceja przemysko-warszawska
obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
. Pierwszy diakon stały, dk. Piotr Siwicki, został wyświęcony
30 listopada
2003
roku w
Lublinie
przez
abp. Jana Martyniaka
[10].
W
2001
roku
Konferencja Episkopatu Polski
zwróciła się do
Stolicy Apostolskiej
z prośbą o pozwolenie na wprowadzenie w Polsce diakonatu stałego.
22 stycznia
2004
roku
watykańska
Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego
zatwierdziła na okres sześciu lat dokument dotyczący formacji i posługi diakonów stałych w Polsce[11]. W
2005
roku w
Przysieku
powstał Ośrodek Formacji Diakonów Stałych. W chwili powstania tej placówki do posługi przygotowywało się w niej dziesięciu żonatych
alumnów
. Pierwszy rzymskokatolicki diakon stały w Polsce, dk. Tomasz Chmielewski, został wyświęcony
6 czerwca
2008
roku w
Toruniu
przez
biskupa toruńskiego
Andrzeja Suskiego
[12].
Diakonat w Kościołach prawosławnych
W
Kościołach prawosławnych
od czasów wczesnochrześcijańskich diakoni pełnili funkcje służebne wobec przełożonych oraz wobec całej społeczności wiernych. Zakres ich działalności pozostał ten sam. Są pomocnikami prezbiterów i biskupów podczas odprawiania nabożeństw, wygłaszają
ektenie
, czytają fragmenty z
Dziejów Apostolskich
,
Listów Apostolskich
i Ewangelię, asystują podczas sprawowania sakramentów i obrzędów. Samodzielnie diakoni nie odprawiają żadnego nabożeństwa. W wyjątkowych wypadkach diakon prawosławny może, podobnie jak każdy chrześcijanin, dokonać
chrztu
w przypadku braku prezbitera. Za pozwoleniem
księdza
lub
biskupa
diakon może nauczać zarówno w Cerkwi jak i poza nią. Starsi spośród diakonów, zwłaszcza przy katedrach biskupich noszą w prawosławiu miano
protodiakonów
oraz
archidiakonów
. Diakon, który przyjął stan zakonny nazywany jest w prawosławiu
hierodiakonem
. Mianowanie, powierzanie funkcji lub zwalnianie z jej pełnienia należy do biskupa[13].
Diakonat w Kościołach starokatolickich
Kościoły starokatolickie
pojmują sakrament kapłaństwa podobnie jak rzymskokatolicy i prawosławni. Diakoni starokatoliccy nie są zobowiązani do przestrzegania celibatu. Obecnie część kościołów starokatolickich dopuściła możliwość święcenia diakonis. W niektórych Kościołach starokatolickich istnieje również diakonat stały zarówno kobiet jak i mężczyzn.
Diakonat w Kościołach protestanckich
W niektórych Kościołach
luterańskich
w od
XVI
do
XIX
wieku diakonami (
kaznodziejami
) nazywano duchownych pomocniczych (
wikariuszy
).
Diakonat istnieje obecnie w większości Kościołów
protestanckich
. Jest on posługą duchowną pełnioną zarówno przez mężczyzn (diakoni) jak i kobiety (diakonki). W
prezbiterianizmie
diakoni rozdają
komunię
, odwiedzają chorych, rozdzielają dary. W protestanckich kościołach
Niemiec
i
Skandynawii
istnieją specjalne instytuty diakonalne (od I połowy
XIX
wieku), które przygotowują diakonów do pracy z młodzieżą i służby społecznej. W wielu kościołach protestanckich diakonat jest obieralną przez wiernych funkcją, a wybrani diakoni tworzą ciało odpowiedzialne za finanse i administrację wspólnoty.
Od
1836
roku w niektórych kościołach protestanckich istnieją także diakonisy. Są to niezamężne kobiety, które podobnie jak
zakonnice
żyją we wspólnotach (
stowarzyszeniach
) i poświęcają się pracy społecznej i charytatywnej[14]. W Polsce posługa diakonisy istnieje od
1923
roku w
Kościele Ewangelicko-Augsburskim w RP
. Polskie diakonisy zrzeszone są w
diakonacie Eben-Ezer
.
Przypisy
- ↑
Diakonisy
- ↑ por. Caeremoniale episcoporum (1984), część I, rozdział IV, pkt. 67.
- ↑ por. Caeremoniale episcoporum (1984), część I, rozdział IV, pkt. 81.
- ↑ por. Caeremoniale episcoporum (1984), część I, rozdział I, pkt. 25.
- ↑ węzeł małżeński jest w Kościele łacińskim przeszkoda do przyjęcia święceń prezbiteratu; zob. także:
Diakoni i ich posługa w Kościele
- ↑ minimum pół roku; por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1031, paragraf 1.
- ↑ por.
Konferencja Episkopatu Polski, Zmodyfikowana instrukcja w sprawie posług oraz święceń udzielanych w seminariach duchownych
, rozdz.IV, pkt. 32.
- ↑ por. Sobór Trydencki, Sesja XIII, 15 lipca 1563 roku, rozdz. 17: [Święty Sobór] zachęca i nakazuje w Panu, aby wszyscy poszczególni biskupi, tam gdzie tylko możliwe, przywrócili te zadania [stopnie święceń od
ostiariatu
do diakonatu] w kościołach katedralnych, kolegiackich i parafialnych.
- ↑ Konstytucja dogmatyczna o Kościele "Lumen Gentium", rozdz. III, pkt. 29.
- ↑
Diakon stały Piotr Siwicki
- ↑
Diakonat stały w Kościele w Polsce
- ↑
Ksiądz diakon, jego żona i jego dzieci
- ↑
Hierarchia cerkiewna
- ↑
Diakonisy jak zakonnice?
Zobacz też
Linki zewnętrzne