Zasięg dialektów języka greckiego ok. 400 r. p.n.e.

Dialekt dorycki - jeden z głównych dialektów klasycznego języka greckiego , rozpadający się na kilka odmian, rozpowszechniony w okresie klasycznym na obszarze południowego i zachodniego Peloponezu (w Lakonii , Mesenii , Argolidzie i Koryncie ), na wyspach Dodekanezu , niektórych wyspach południowych Cykladów (m. in. na Santorynie ) i na Krecie , a także w części archipelagu Wysp Jońskich i Epiru . Dialekt dorycki blisko spokrewniony jest z dialektami północno-zachodnimi, używanymi w Achai i Elidzie oraz na północ od Zatoki Korynckiej - m.in. w Etolii , Akarnanii , Fokidzie i Lokrydzie . Wraz z nimi tworzy zespół zachodni dialektów klasycznej greki. Dialekty północno-zachodnie różnią się od odmian dialektu doryckiego dwoma cechami: końcówką celownika liczby mnogiej rzeczowników III deklinacji -οις (-ois) zamiast doryckiego -σι (-si) oraz użyciem zaimka ἐν (en) z biernikiem w znaczeniu "do", zamiast doryckiego εἰς (eis). Część specjalistów uważa dialekty północno-zachodnie za odmianę dialektów doryckich.

W klasycznej literaturze greckiej dialekt dorycki stosowany był często jako wyróżnik formalny gatunku literackiego przez autorów liryki chóralnej i bukoliki , w dialekcie doryckim wypowiadali się więc m.in. Pindar i Teokryt .

Bezpośrednim kontynuatorem dialektu doryckiego z Lakonii jest współczesny język cakoński. Za kontynuatora dialektu doryckiego uważa się również język griko (pozostałość po koloniach greckich na Półwyspie Apenińskim ).

Cechy charakterystyczne

Do cech charakterystycznych dialektu doryckiego, odróżniających go od dialektu attyckiego zaliczają się:

• Zachowanie pierwotnego długiego α, a więc np. μάτηρ (mátēr) w miejsce attyckiego μήτηρ (mētēr) - "matka"
• Kontrakcja ae > η (ē) w miejsce attyckiego ᾱ (ā).
• Pierwotne eo, ea > ιο, ια (io, ia) w niektórych dialektach doryckich
• W niektórych dialektach doryckich występuje η, ω (ē, ō) w miejsce attyckich dyftongów ει, ου (ei, ou) (m. in. ē, ō na skutek kontrakcji lub wydłużenia kompensującego). Przykładowo dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników i przymiotników rodzaju męskiego i nijakiego zakończony jest na -ω (-ō) w miejsce attyckiego -ου (-u), biernik liczby mnogiej rzeczowników i przymiotników rodzaju męskiego zakończony na -ως (-ōs) w miejsce attyckiego -ους (-ous), a bezokolicznik kończy się na -ην (-ēn) w miejsce attyckiego -ειν (-ein).
• Krótkie α (a) w miejsce attyckiego ε (e) w niektórych wyrazach: dor. ἱαρός (hiarós) w miejsce att. ἱερός (hierós) - "święty"; dor. Ἄρταμις (Ártamis), att. Ἄρτεμις (Ártemis) - " Artemida "; dor. γά (gá), att. γέ (ge) - "właśnie", "przynajmniej"
• Zachowanie pierwotnego -τι (-ti), w dialekcie attyckim zmienionego w -σι (-si). Przykłady: trzecia osoba liczby pojedynczej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego czasowników II koniugacji kończy się na -τί (-ti) zamiast attyckiego σί(ν) /-si(n)/: dor. φατί (fatí), φησί(ν) /fēsí(n)/ - "mówi", "przemawia"; trzecia osoba liczby mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego zakończona na -ντι (-nti), zamiast attyckiego -ουσι(ν) /-usi(n)/: dor. λέγoντι (légonti), att. λέγουσι(ν) /légousi(n)/ - "mówią", "powiadają"; dor. Ϝίκατι (wíkati), att. εἴκοσι(ν) /eíkosi(n)/ - "dwadzieścia"; setki zakończone na κάτιοι (-kátioi) w miejsce attyckiego κόσιοι (-kósioi): dor. τριακάτιοι (triakátioi), att. τριακόσιοι (triakósioi) - "trzysta"
• Zachowanie pierwotnego (w) oznaczanego digammą , np. dor. Ϝοῖκος (woíkos), att. οἶκος (oíkos) - "dom". W tekstach literackich w dialekcie doryckim oraz inskrypcjach z okresu hellenistycznego digamma nie jest oznaczana.
• ξ (ks) zamiast σ (s) jako cecha w formach aorystu i czasów przyszłych czasowników I koniugacji zakończonych na -ίζω, -άζω (-izō, -azō), np. dor. ἀγωνίξατο (agōníksato), att. ἀγωνίσατο (agōnísato). Analogicznie występuje κ (k) przed przyrostkami rozpoczynającymi się od -τ (-t).
• Liczebnik τέτορες (tétores) w miejsce attyckiego τέτταρες (téttares) - "cztery".
• Liczebnik πρᾶτος (prātos) w miejsce attyckiego πρῶτος (prōtos) - "pierwszy"
• Zaimek wskazujący τῆνος (tēnos) w miejsce attyckiego (ἐ)κεῖνος ((e)keinos) - "ten"
• Mianownik liczby mnogiej rodzajnika i zaimka wskazującego τοί (toi), ταί (tai), τοῦτοι (tútoi), ταῦται (táutai) w miejsce attyckich οἱ (hoi), αἱ (hai), οὗτοι (hútoi), αὗται (haútai) - "ci", "te"
• Końcówka 3 os. liczby mnogiej aorystu atematycznego -n w miejsce attyckiego -san, np. ἔδον (édon) — att. i koine : ἔδοσαν (édosan)
• Końcówka czasownika pierwszej osoby liczby mnogiej -μες w miejsce attyckiego -μεν.
• Futurum z cechą -σε- (-se-) w miejsce att. -σ- (-s-), np. dor. πραξῆται (prāksētai), att. πράξεται (prāksetai).
• Przysłówki czasu zakończone na -κα (-ka) w miejsce att. -τε (-te): ὄκα (hoka), τόκα (toka).
• Przysłówki miejsca zakończone na -ει (-ei) w miejsce attyckiego -ου (-u), np. dor. τεῖδε (teide), πεῖ (pei).

Zobacz też

• dialekt attycki
• dialekt eolski
• dialekt joński
• dialekty arkadyjsko-cypryjskie
• język grecki
• język grecki klasyczny
• język nowogrecki