Drapieżnictwo – sposób odżywiania się zwierząt, polegający na wykorzystaniu jako pokarm ciała innego zwierzęcia i w odróżnieniu od
pasożytnictwa
prowadzący do śmierci ofiary. Jest jedną z form
oddziaływań antagonistycznych
, korzystną dla drapieżnika, a niekorzystną dla ofiary; może mieć charakter międzygatunkowy lub wewnątrzgatunkowy (
kanibalizm
).
Strategie drapieżnictwa
Istnieją różne sposoby polowania,
stadne
i w pojedynkę. Niektóre drapieżniki łapią ofiarę po pościgu. Pościg może być szybki i krótkotrwały – jeśli ofiary nie uda się doścignąć, drapieżnik z niej rezygnuje (
gepard
) – lub dłuższy, dążący do zmęczenia ofiary (
wilk
). W skrajnych wypadkach pościg może trwać wiele godzin lub nawet kilka dni, gdy drapieżca nie może osiągnąć dużej prędkości, ale jest bardziej wytrzymały niż ofiara (
likaon
). Pościg może też być stosunkowo krótki, po podejściu ofiary (
lew
). W skrajnych przypadkach oznacza to polowanie z zasadzki, np. zeskok z gałęzi (
jaguar
) lub wyskok spośród roślinności (
szczupak
). Zwierzęta polujące stadnie mogą stosować podział ról. Pościg to nie jest jedyny sposób pozyskania ofiary. Niektóre drapieżniki budują różnego rodzaju pułapki – sieci (wiele
pająków
), pułapki ziemne (larwy
mrówkolwowatych
). Inne obezwładniają ofiarę uderzeniem języka (
żaby
,
kameleony
) lub
parzydełek
(
parzydełkowce
). Niektóre przywabiają ofiary wabikiem, udającym potencjalną ofiarę, lub świecącym wyrostkiem (
żabnica
). Drapieżca obezwładnia ofiarę siłą, gryząc ją (powodując wykrwawienie) lub dusząc, albo przy użyciu
jadu
. Drapieżnictwem jest też zgryzanie ciał zwierząt osiadłych, np.
gąbek
, mimo że technicznie jest identyczne z
roślinożernością
.
Istnieją zwierzęta, które odfiltrowują pokarm z
zawiesiny
wodnej
(
fiszbinowce
) lub
mułu
(
rureczniki
). Ich pokarmem stają się wtedy zarówno organizmy zwierzęce, jak i roślinne,
bakterie
oraz
detrytus
. Takiego odżywiania formalnie nie zalicza się do drapieżnictwa.
Mechanizmy obronne u ofiar
Ofiary potrafią bronić się przed atakiem drapieżników m.in. ucieczką (
mysz
,
zając
,
antylopa
) w momencie ataku lub unikaniem miejsca i czasu, w których drapieżniki są najbardziej aktywne (
migracje dobowe
organizmów
zooplanktonowych
). Inne stają się niedostępne dla drapieżnika, wytwarzając różnego rodzaju
pancerze
(
małże
,
ślimaki
,
skorupiaki
,
żółwie
,
chruściki
domkowe) lub chowając się w kryjówki, bądź wytwarzając wyrostki (
rogi
,
poroże
,
kolce
itp.), utrudniające manipulację lub połknięcie przez drapieżnika (
jeż
,
rozwielitka
). Niektóre organizmy wytwarzają takie zabezpieczenia tylko w okresie zwiększonej presji drapieżników, co jest nazywane
cyklomorfozą
. Ukrywanie się jest ułatwiane przez różne strategie
kamuflażu
, w tym
mimetyzm
, polegający na upodabnianiu się do elementów otoczenia, np. przez przybieranie
ubarwienia ochronnego
. Jeszcze inne starają się odstraszyć wroga substancjami chemicznymi (
tchórz
,
skunks
),
żądłem
(
błonkówki
) lub samą informacją (także informacją fałszywą) o zawieraniu
toksycznej
substancji, zawartą w krzykliwej barwie ciała (
salamandra plamista
). W zależności od szczególnych uwarunkowań strategią obronną może być życie w rozproszeniu lub tworzenie stad.
Wybór ofiar przez drapieżników
Drapieżcy mogą polować na różne ofiary (
polifagia
) lub tylko na jeden ich gatunek (
monofagia
). Polifagi często wykazują
oportunizm
, tzn. polują na ten gatunek potencjalnych ofiar, który jest w danym momencie najłatwiejszy do zdobycia (najpospolitszy i najsłabszy). U typowych drapieżników, takich jak np. lew, udane jest tylko jedno na 5-10 polowań. Dzieje się tak, gdyż ich ofiarą z reguły padają osobniki młode, młode niedoświadczonych matek, osobniki stare, chore (np.
zapasożycone
, z kolcem w nodze itp).
Wpływ drapieżników na liczebność populacji ofiar
Wykres zmian liczebności populacji w relacji drapieżnik-ofiara
Najsilniejsza zależność między liczebnością
populacji
ofiar a liczebnością populacji drapieżników występuje w przypadku drapieżników monofagicznych bytujących w zubożonych gatunkowo środowiskach, takich jak
krąg polarny
lub
pustynia
. Drapieżnik występujący w nadmiarze (w stosunku do pojemności
ekosystemu
) silnie przetrzebia populację ofiar, w efekcie ich liczba silnie spada. Nie mogąc znaleźć pokarmu, drapieżniki zdychają z głodu i po pewnym czasie ich liczba również spada. To z kolei pozwala się odbudować, zwykle też bardziej płodnej, populacji ofiar. Charakterystyczne jest, że szczyt liczebności drapieżnika występuje nieco później niż szczyt liczebności ofiary. Dzieje się tak, gdyż dopiero dojrzałe dzieci drapieżnika będą mogły skonsumować "nadmiar" swoich ofiar. Przykładem powyższych zależności mogą być stosunki pomiędzy
lisem polarnym
a
zającem polarnym
. W
Polsce
podobne korelacje występują pomiędzy liczebnością
sów
a liczebnością myszy i
nornic
. Powyższą zależność przedstawiono na wykresie obok. W ujęciu matematycznym zależności te ujmuje
równanie Lotki-Volterry
. W środowiskach bardziej zróżnicowanych gatunkowo – gdzie występuje dobrze rozbudowana sieć
łańcuchów pokarmowych
– nie ma takich gwałtownych wahań liczebności (najwyżej miejscowo). Drapieżnik zaprzestaje polowań na osobniki przerzedzonej populacji. Nie robi tego świadomie, po prostu częściej w jego zasięgu
wzroku
(
węchu
) pojawiają się osobniki innego gatunku. Ich dostępność reguluje przypadek, a ten zależy od liczebności populacji potencjalnych ofiar.
Zobacz też
