Św. Dymitr Doński (
ros.
Дмитрий Донской) (ur.
12 października
1350
w
Moskwie
, zm.
19 maja
1389
tamże),
wielki książę moskiewski
1359
-
1389
i włodzimierski; syn księcia
Iwana II
, wnuk
Iwana Kality
.
Święty
kościoła prawosławnego.
Polityka wewnętrzna
Na początku rządów Dymitra decydująca rolę w państwie pełnili bojarzy z metropolitą
Aleksym
i tysięcznikiem Moskwy (przypuszczalnie wujem Dymitra) Wasylem Wieljaminowem na czele. Dzięki Aleksemu zachowano jedność państwową Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, mimo konieczności podzielenia go, między Dymitra a jego młodszego o 3 lata kuzyna Włodzimierza Andriejewicza. Dymitr został wielkim księciem a Włodzimierz jedynie księciem sierpuchowskim. Bez prawa prowadzenia wojen i własnej polityki zagranicznej, za to z obowiązkiem dostarczania posiłków, na każda wyprawę zbrojną wielkiego księcia. W tych latach rozbudowano i umocniono szereg grodów. Największym z tych przedsięwzięć była rozbudowa Kremla podjęta w
1367
roku. Dymitr dbał o rozwój handlu, jednak podporządkowywał go celom politycznym, zwalczał kupców
nowogrodzkich
blokując im wielokrotnie
Wołgę
a także
genueńskich
blokując im z kolei drogę na północ Rusi, dążył do opanowania handlu z
Bułgarią Kamską
. Jako pierwszy władca ruski, od czasu najazdu mongolskiego, Dymitr zaczął wybijać własną
monetę
z zapisanym
pismem arabskim
imieniem aktualnego chana sarajskiego po jednej i wizerunkiem Dymitra i jego zapisanym
cyrylicą
imieniem po drugiej stronie. Po śmierci Wasyla Wieljaminowa, Dymitr zniósł urząd tysięcznika, przejmując bezpośrednią kontrolę nad sadami miejskimi i siłami porządkowymi Moskwy. Wywołało to bunt najstarszego syna Wasyla – Iwana (Wieljaminowowie sprawowali urząd tysięcznika od trzech pokoleń i był on uważany, za naturalnego kandydata na opuszczone przez ojca stanowisko). Iwan w
1375
uciekł do
Tweru
i sprowokował jego księcia do wojny. Dymitr po zwycięstwie skazał Iwana na
śmierć
, jest to pierwszy znany przypadek kary śmierci w Moskwie wykonanej na jej obywatelu. Rodzina Wieljaminowów pozostała jednak jedną z najbardziej wpływowych w państwie Dymitra. Przez całe życie udało mu się utrzymać bardzo dobre relacje z Włodzimierzem Andriejewiczem a co za trym idzie, jedność i pokój wewnętrzny w Wielkim Księstwie Moskiewskim.
Sprawa metropolii ruskiej
Do końca życia Aleksego pozostawał pod jego mocnym wpływem, min. wspierając go w walce o zachowanie jedności metropolii ruskiej. Po jego śmierci w roku
1378
nie dopuścił początkowo do objęcia metropolii wyznaczonego przez
Patriarchat Konstantynopolitański
, uważanego za stronnika Litwy
Cypriana
usiłuje uzyskać akceptacje dla własnego kandydata Mitiaja, który jednak ginie w tajemniczych okolicznościach w drodze do
Konstantynopola
. Wprawdzie poselstwo ruskie dociera do patriarchy i jeden z jego członków
Pimen
(przypuszczalnie dzięki sfałszowanym dokumentom) zostaje wyznaczony na metropolitę, jednak Dymitr nie uznaje wyboru i skazuje go na wygnanie, wzywając jednocześnie do Moskwy rezydującego w
Kijowie
Cypriana, który obejmuje stolicę w
1381
, lecz rok później wraca do Kijowa. Sytuacja w cerkwi nie unormuje się już do końca rządów Dymitra. Chaos ten był wywołany dążeniem do zachowania jedności metropolii ruskiej (tj. objęcia władzy metropolity moskiewskiego nad terenami należącymi do
Wielkiego Księstwa Litewskiego
) a zarazem osobistą i polityczną niechęcią Dymitra do Cypriana.
Polityka zagraniczna
Pierwsze lata
Prawdopodobnie już w pierwszym roku swoich rządów (
1359
) odbył podróż do stolicy
Złotej Ordy
, gdzie z racji młodego wieku odebrano mu tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego, który oddano Dymitrowi Konstantynowiczowi księciu Suzdalskiemu. Staraniem bojarów jarłyk odzyskano po zmianie władzy w Ordzie w roku
1362
. Później jeszcze kilkakrotnie kolejni władcy Ordy przekazywali
Jarłyk
wielkoksiążęcy innym władcom ruskim (Dymitrowi Suzdalskiemu i Michałowi II Twerskiemu) jednak Dymitr nigdy nie dopuścił do ich koronacji.
Walki z sąsiadami
Od początku lat 60.
XIV
wieku prowadzi nieustanne wojny z sąsiadami. Najpierw walczył o władzę wielkoksiążęcą z Dymitrem Suzdalskim, przeciwko któremu odbył trzy zwycięskie wyprawy wojenne, w latach
1362
1363
i
1364
. W roku
1365
, następuje poprawa stosunków między nimi. Dymitr interwencją dyplomatyczną, z pomocą Aleksego i
świętego Siergiusza
, skłania młodszego brata księcia suzdalskiego, do ustąpienia mu księstwa Niżnonowogrodzkiego. Rok później Dymitr doński żeni się z córką Dymitra Suzdalskiego Jewdokią. Przez następne kilkanaście lat obaj książęta zgodnie współpracują, co zmieni się dopiero w latach 80. pod wpływem synów Dymitra Konstantynowicza. Następnie toczył wojny z wielkim księciem twerskim Michałem II, którego w 1368 roku zwabił do Moskwy pod pozorem sądu polubownego (w sporze między Michałem a jego wujem), uwięził i zmusił do podpisania niekorzystnej ugody. Uwolniony książę zbiegł do swego szwagra
wielkiego księcia litewskiego
,
Olgierda
, którego namówił do trzech kolejnych łupieżczych wypraw na Moskwę w latach
1368
,
1370
i
1373
. Podczas tej ostatniej Olgierd zostaje skutecznie odparty w nierozstrzygniętej bitwie pod Lubutskiem. W pokoju podpisanym po tej bitwie Dymitr po raz pierwszy określa Wielkie Księstwo Włodzimierskie (a zatem władzę zwierzchnią nad całą
Rusią
) jako swoją ojcowiznę. W roku
1371
sprowokowany atakiem na przygraniczną Łopasnię, zajął Riazań pozbawiając władzy tamtejszego księcia Olega riazańskiego (który jednak wkrótce ją odzyskał). W roku
1375
Mamaj oddaje jarłyk wielkoksiążęcy Michałowi II. Dymitr nie tylko nie dopuszcza do koronacji ale organizuje wielką wyprawę na Twer z poparciem większości księstw ruskich. Michał zostaje zmuszony do ugody w której znów potwierdza dziedziczność wielkoksiążęcej władzy Dymitra a obaj książęta zobowiązują się do wspólnej obrony przed
Tatarami
.
Stosunki ze Złotą Ordą
Na początku swoich rządów Dymitr dwukrotnie jeździł do Ordy złożyć hołd kolejnym
chanom
. Za pierwszym razem traci tam stanowisko wielkiego księcia aby dwa lata później je odzyskać. Później jednak wykorzystując częste zamachy stanu w Złotej Ordzie i jej faktyczny rozpad, zaprzestaje płacenia jej trybutu, nie przestając jednocześnie zbierać go z podległych sobie księstw. Dopiero w
1371
roku jedzie ponownie do Ordy i płaci trybut
Mamajowi
, który potwierdza jego władzę. Jednak w następnych latach znów nie płaci trybutu.
Wojna z Mamajem
Od roku
1375
toczy już regularną wojnę z Mamajem. W tym właśnie roku Mamaj przeprowadza pierwszą ekspedycję karną na ziemie ruskie (jako karę za wyprawę Dymitra na Twer). Ekspedycja ta pustoszy ruskie księstwa, nie wkracza jednak na ziemie moskiewskie, bojąc się przekroczyć obstawionej przez wojska Dymitra
Oki
. W następnym roku, popiera zwycięską wyprawę Księcia Niżnonowogrodzkiego Dymitra Konstantynowicza na podległy Tatarom
Wielki Bułgar
, W wyniku czego następuje kolejna wyprawa karna wojsk Mamaja pod wodzą Arpaszy
2 sierpnia
1376
, rozbija on wojska moskiewskie i Niżnonowogrodezkie w
bitwie nad rzeką
Pjaną
. W roku tym samym Dymitr wysyła ekspedycję karną na wspierających Tatarów
Mordwinów
. W roku
1378
Dymitr rozbija kolejną tatarską ekspedycję w
bitwie nad Wożą
. W roku
1380
, zwycięża Tatarów tym razem pod wodzą samego Mamaja w
bitwie na Kulikowym Polu
.
Po tej właśnie, rozegranej nad
Donem
bitwie, zyskuje przydomek Doński. Według legendy Dymitr Doński zabrał ze sobą w bój ikonę przedstawiającą zaśnięcie Matki Bożej, autorstwa prawdopodobnie
Teofana Greka
(koniec XIV wieku). Miało to mu pomóc w zwycięskiej wyprawie przeciwko Tatarom. Zwycięstwo to przesądziło o ostatecznej klęsce Mamaja, który został wkrótce po nim, obalony i zamordowany. Bitwa ta uznawana jest często za początek upadku Złotej Ordy na Rusi, jednak należy podkreślić, że podczas całej wojny z Mamajem, Dymitr uzasadniał swoje działania nielegalnością jego władzy. Formalnie nie walczył zatem wówczas o wyzwolenie Rusi z jarzma tatarskiego, ale uznawał się, za podległego legalnym chanom, rezydującym w
Saraju
.
Relacje z Tochtamyszem
Po upadku Mamaja jeden z nich
Tochtamysz
, zjednoczył Złotą Ordę i nastąpiła chwilowa poprawa wzajemnych relacji a Dymitr wysłał do Saraju poselstwo z darami. Jednak już w
1381
, poselstwo chana dociera jedynie do Niżnego Nowogrodu i zawraca z nieznanych przyczyn. W roku
1382
przypuszczalnie podburzony przez synów Dymitra Suzdalskiego, Tochtamysz niespodziewanie atakuje Moskwę i
26 sierpnia
zdobywa ją i pali. Dymitr opuścił miasto przed atakiem, w celu zebrania wojsk, jednak nie zdecydował się na walkę z Tochtamyszem i rozpuścił zebraną armię. Przywrócono tym samym zależność Moskwy od Złotej Ordy, ale jednocześnie nie sprowokowany napad rozwiał sympatie elit moskiewskich, wobec chanów sarajskich. W następnym roku Dymitr wysyła do Saraju swojego syna
Wasyla
, który uzyskuje, dla niego potwierdzenie tytułu wielkoksiążęcego, jednocześnie wznawiając coroczną daninę dla Ordy. Wasyl pozostaje w Saraju jako zakładnik do roku
1386
.
Podsumowanie
Rządy Dymitra Dońskiego uznawane są przez historyków za jeden z najważniejszych okresów w rozwoju państwa rosyjskiego. Moskwa za jego rządów obroniła się przed naporem litewskim i faktycznie zdecydowała o konieczności wyzwolenia się spod jarzma tatarskiego.
Dymitr Doński został pochowany na
Kremlu
. Na ikonach Dymitr przedstawiany jest najczęściej w czerwonych szatach książęcych, z lewą ręką trzymającą miecz z ostrzem skierowanym w dół, oraz prawą ręką uniesioną do góry, jakby do modlitwy,.
W
2002
r. prezydent
Władimir Putin
ustanowił Order Służby dla Ojczyzny ku czci św. Dymitra Dońskiego i
Sergiusza Radoneżskiego
.
Bibliografia
