Dzik (Sus scrofa) –
gatunek
dużego, lądowego
ssaka łożyskowego
z rzędu
parzystokopytnych
. Sus scrofa jest jedynym przedstawicielem dziko żyjących
świniowatych
w Europie. Jest przodkiem
świni domowej
[3].
Dzik jest popularnym
zwierzęciem łownym
i jako taki doczekał się w języku
myśliwych
wielu szczegółowych określeń, pozwalających w krótkich słowach opisać zwierzę i jego zachowanie. Z czasem część tej terminologii weszła do języka codziennego, a także języka zoologów[4]. W
Polsce
dzik jest pospolitym przedstawicielem tzw. zwierzyny czarnej, podlega sezonowej
ochronie
. Samica dzika nazywana jest lochą, samiec odyńcem, a młode warchlakiem, warchlak o charakterystycznym paskowym umaszczeniu – pasiakiem.
Występowanie i biotop
Występowanie
Zmiany zasięgu występowania
Pierwotnie[] dzik występował w
Europie
, północnej
Afryce
(góry
Atlas
) i
Azji
, aż po
Japonię
na wschodzie i Indonezję (
Archipelag Malajski
) na południowym wschodzie[]. Jako
zwierzyna
dzik został najprawdopodobniej
introdukowany
przed wiekami przez człowieka na
Sardynii
,
Korsyce
i
Andamanach
[5]. Na pewno ze współczesnej introdukcji pochodzą populacje w
Australii
,
Nowej Zelandii
, obu
Amerykach
, południowej Afryce i na wielu wyspach oceanicznych[].
W Afryce przed kilkoma stuleciami dzik występował licznie na północ od
Sahary
oraz w dolinie
Nilu
, aż po obszary na południe od
Chartumu
w
Sudanie
. Dziś gatunek ten jest w północnej Afryce rzadki. Podgatunki, które żyły niegdyś od południowej
Turcji
po
Palestynę
(Sus scrofa libycus), jak i od
Egiptu
po Sudan (Sus scrofa barbarus), uważa się za wymarłe. Na
Półwyspie Arabskim
dzik występuje jedynie na skrajnej północy.
Obszar występowania zmieniał się w przeciągu stuleci kilkakrotnie, w zależności od zmian klimatycznych jak i
wpływów antropogenicznych
. Podczas okresów chłodu obszar ten przesuwał się na południe, w okresach cieplejszych w kierunku północnym[]. W ostatnich stuleciach na wielkość obszaru występowania wpływała przede wszystkim intensyfikacja
rolnictwa
, jak i związany z tym wzrost polowań. W
Wielkiej Brytanii
dzik został wytępiony w XVII wieku, jednak wiele dzików hodowlanych uciekło z farm i wracają na niektóre tereny dawnego występowania (
Kent
,
East Sussex
,
Dorset
)[6]. W
Danii
ostatnie osobniki upolowano na początku XIX wieku. Do roku 1900 dzik znikł w
Tunezji
i Sudanie, do 1940 w wielu regionach
Niemiec
,
Austrii
,
Szwajcarii
i
Włoch
. Zwierzę wytępiono również w
Szwecji
. W latach 70. XX wieku i później małe grupy dzików pouciekały jednak z zagród i obecnie populację w południowej Szwecji ocenia się na 50000–70000 osobników. Parlament (
Riksdag
) zaliczył niedawno dziki do fauny szwedzkiej. W ograniczonym stopniu zezwolono na polowania[].
Jeszcze w początkach XX wieku dzik był w Polsce uważany za szkodnika jako sprawca szkód w uprawach rolnych. Nie obowiązywały żadne zasady ochrony gatunku, nie obowiązywały okresy ochronne i nie prowadzono dokarmiania. W latach 1930-tych liczebność dzika w kraju spadła do zaledwie około 16 tysięcy. Jeszcze w latach 1950-tych dzik prawie nie występował w centralnej i wschodniej części Polski. Wzrost liczebności populacji tego gatunku w późniejszych latach związany jest przede wszystkim z powstaniem upraw wielkołanowych. W roku 2006 liczebność na terenie Polski wynosiła ok. 177 tys. z czego 138 tys. osobników zostało zabitych przez myśliwych. Powrót do większej dzików pozytywnie wpływa na rozwój ekosystemu, m.in. poprzez redukcję liczby larw owadzich szkodników zimujących w ściółce lub spulchnianie gleby, jest jednak ograniczany ze względu na interesy
rolników
(dochody z upraw) oraz
myśliwych
(dochody z łowiectwa)[7].
Obecny obszar występowania
Obecny, naturalny
zasięg występowania
dzika obejmuje tereny od północnych krańców
Afryki
przez środkową i południową
Eurazję
. Gatunek nie występuje na północy
Półwyspu Skandynawskiego
,
Finlandii
i północnej części
Rosji
[8]. Na
Sachalinie
odkryto jedynie jego kopalne pozostałości. Nie występuje również w suchych pustyniach
Mongolii
, wysokich górach
Azji Środkowej
, jak i na
Wyżynie Tybetańskiej
[].
W
Polsce
bardzo licznie występuje na terenie całego kraju, w
Tatrach
nieliczny, dochodzi do
górnej granicy lasu
, powyżej 1400 m
n.p.m.
[9]. Największe odnotowane przez
inspekcje lasów państwowych
skupisko dzików w
Polsce
znajduje się w
Siecieborzycach
[].
Środowisko
Dzik jest
eurytopem
, unika tylko terenów otwartych i górskich. Zasiedla głównie obszary o dużej lesistości, ponieważ w lasach znajduje pokarm oraz schronienie. Idealnym siedliskiem dla niego są
lasy liściaste
i
lasy mieszane
, gdzie znajduje się najwięcej typowego dla niego pokarmu. Optymalnym środowiskiem dla tego gatunku są prawdopodobnie
lasy łęgowe
. Dzik dzięki swej plastyczności ekologicznej jest jednym z najważniejszych i najliczniejszych dużych ssaków naszej strefy klimatycznej[]. Obserwuje się pojawianie dzików, w tym loch z warchlakami, na terenie miast (np. Świnoujście), gdzie przychodzą, aby żerować w śmietnikach i na wysypiskach.
Charakterystyka
Morfologia
Duży ssak o krępej budowie, z silnie rozwiniętą przednią częścią ciała i wyraźnie niższym zadem. Przeciętnie osiąga 1,1-1,5 m, a największe osobniki do 2 m długości ciała bez ogona. Na krótkiej, grubej i muskularnej szyi osadzony jest klinowaty łeb o małej mózgowioczaszce i dużej trzewioczaszce.
Oczodół
otwarty – bez pierścienia kostnego występującego u większości parzystokopytnych[10]. Część przedoczna wyciągnięta w długi ryj (gwizd). Przednią krawędź ryja tworzy chrzęstna płytka nosowo-wargowa, tzw. tarcza ryjowa, zwana przez myśliwych tabakierą. Tarcza ryjowa jest naga, silnie unerwiona i dobrze umięśniona, nawilżana wydzieliną gruczołów tarczy ryjowej.
Wysoko osadzone, stojące uszy (słuchy) w kształcie trójkąta są silnie owłosione. Oczy dzika (świece) są małe, brunatne i wysoko położone. Silne, czteropalczaste nogi (biegi) średniej długości. Palce środkowe (III i IV) są większe i dłuższe, zakończone
racicami
, a palce zewnętrzne (II i V) mniejsze i krótsze, zakończone stosunkowo dużymi raciczkami (szpilami) o półksiężycowatym kształcie. Na twardym terenie raciczki nie dotykają podłoża, natomiast na miękkim pozostawiają charakterystyczny ślad.
Na końcu stosunkowo długiego ogona znajduje się pęk długich włosów (chwost). Skóra dzika ma czarny kolor. Pokryta jest okrywą włosową złożoną z twardej, elastycznej szczeciny (pióra) oraz gęstych włosów wełnistych. Samice mają po 6 par
sutków
.
Ubarwienie dzika jest zmienne, latem ciemniejsze. Może przechodzić od niemal czarnego przez brązowoczerwone po płowe. Z powodu zwyczaju tarzania się w błocie jest zbliżone do barwy gleby występującej w rejonie życia osobnika. Niekiedy sierść na bokach jest tak pozlepiana żywicą, że tworzy pancerz zwany usmołem. Młode dzika, warchlaki, do 3–4 miesiąca życia mają wzdłuż tułowia czarne pasy (stąd nazwa pasiak).
U tego gatunku jest wyraźnie zaznaczony
dymorfizm płciowy
. Odyniec (samiec) jest znacznie większy od lochy (samicy), a w starszym wieku bardzo rozrastają mu się
fajki
(kły górne). Dolne kły, zwane szablami, krzyżują się z fajkami i tworzą bardzo groźny oręż tego zwierzęcia. Sus scrofa ma największą spośród lądowych ssaków łożyskowych liczbę zębów. W
uzębieniu
występują wszystkie kategorie zębów, zarówno w łuku górnym jak i dolnym. Zęby boczne są typu bunodontycznego.
Zmysły
Najczulszym zmysłem dzików jest
węch
. Mają także bardzo dobrze rozwinięte zmysły
dotyku
,
smaku
i
słuchu
.
Wzrok
tych zwierząt jest prawdopodobnie dobry, chociaż przez rozłożenie oczu po bokach głowy nie widzą dobrze tego, co dzieje się z przodu ciała[13].
Tryb życia
Dziki w błotnistym środowisku
Dziki w środowisku miejskim
Zwierzę
stadne
, żyjące w grupach rodzinnych nazywanych
watahami
. W skład gromady wchodzi od kilku do dwudziestu osobników obu płci: stara locha – przewodniczka – oraz lochy z warchlakami (młode do osiągnięcia dojrzałości płciowej). Pozostałe osobniki są słabiej związane ze stadem. Odyńce rzadko wiążą się z grupą, zwykle bytują samotnie. Watahy przebywające na wspólnych żerowiskach tworzą zgrupowanie liczące do 100 osobników.
Dziki w ciągu dnia odpoczywają w
barłogach
lub tarzają się w błocie. Wieczorem osobniki wyruszają na żer i pod osłoną nocy wychodzą z lasu na pola. Mogą być szkodnikami upraw.
Biegają
kłusem
, galopem lub skokami. W galop zrywają się rzadko i potrafią nim przebiec tylko kilkaset metrów. Dobrze pływają, dlatego występują na jeziornych i rzecznych wyspach.
W stadzie dziki bardzo lubią czyścić sobie nawzajem skórę, czochrając się o pnie drzew. Czasem leżą w barłogu bardzo stłoczone. Dzik jest agresywnym zwierzęciem i w niektórych sytuacjach odważnie szarżuje na wroga. Lochy z potomstwem są szczególnie niebezpieczne.
Pożywienie
| Plik wideo |
| Gdańsk Stogi – las koło plaży (luty 2009) |
Problem z odtwarzaniem pliku? Zobacz . |
Dzik jest typowym wszystkożercą. Żywi się m.in.
żołędziami
,
orzeszkami buczynowymi
. Jest utrapieniem rolników – ryjąc, potrafi poczynić wielkie szkody, zwłaszcza w uprawach roślin bulwiastych. W runie znajduje dżdżownice, owady, gryzonie, których nory odnajduje węchem, kłącza roślin, grzyby. Zjada nawet padlinę. Zdobywa pokarm głównie przekopując ziemię swym wrażliwym, wydłużonym ryjem (gwizdem).
Rozród
Okres godowy
, zwany u dzików huczką, w strefie klimatu umiarkowanego trwa zimą – od listopada do stycznia. W cieplejszych regionach gody mogą się odbywać o każdej porze roku. Odyńce często staczają pomiędzy sobą walki o dostęp do samic.
Faza estrus
u samicy trwa 21 dni. Przez 3 kolejne dni locha jest zdolna do
zapłodnienia
. Po 16–20 tygodniowej ciąży samica może wydać na świat nawet 12 młodych w jednym
miocie
. Zwykle rodzi 4–8, przy czym liczebność młodych w miocie rośnie z wiekiem samicy. Przed
porodem
locha układa sobie z roślin, ukryte w bezpiecznym miejscu, legowisko, zwane
barłogiem
.
Warchlaki rodzą się z otwartymi oczami i przez pewien czas pozostają w barłogu, ogrzewając się wzajemnie ciałami. Młode dziki są bardzo nieodporne na niskie temperatury i jak na
parzystokopytne
mocno uzależnione od troskliwej opieki matki. W ciągu pierwszych dni walczą o miejsce przy
sutkach
, ale później ustala się już hierarchia karmienia. Po kilkunastu dniach ruszają za matką i rozpoczynają samodzielne żerowanie. Ssą lochę przez 3 miesiące. Po 10 miesiącach wyglądają już jak osobniki dojrzałe. Dziki w naturze dożywają 40 lat.
Podgatunki i mieszańce
Dotychczas wyróżniono kilkadziesiąt
podgatunków
dzika. Poniżej przedstawiono najczęściej akceptowane przez badaczy[14], w nawiasach podano orientacyjny zasięg występowania danego podgatunku:
- Sus scrofa scrofa – dzik środkowoeuropejski –
podgatunek nominatywny
(Europa)
- Sus scrofa algira (zachodnia Afryka)
- Sus scrofa attila (południowo-wschodnia Europa po Kaukaz)
- Sus scrofa cristatus (Indie i Indochiny)
- Sus scrofa davidi (Azja Południowa)
- Sus scrofa leucomystax (Chiny)
- Sus scrofa libycus (Turcja, Palestyna, Uzbekistan i Kazachstan)
- Sus scrofa majori (Włochy)
- Sus scrofa meridionalis (Andaluzja, Sardynia i Korsyka)
- Sus scrofa moupinensis (południowo-wschodnia Azja)
- Sus scrofa nigripes (Azja Środkowa)
- Sus scrofa riukiuanus (
Wyspy Nansei
)
- Sus scrofa sibiricus (Syberia, Mongolia)
- Sus scrofa taivanus (Tajwan)
- Sus scrofa ussuricus (Mandżuria)
- Sus scrofa vittatus – dzik azjatycki (Indonezja)
Niektórzy autorzy[15][16] proponują uznać tylko cztery z wymienionych podgatunków:
- Sus scrofa scrofa (Europa, Afryka Północna i zachodnia Azja)
- Sus scrofa cristatus (od Azji Mniejszej do Indii)
- Sus scrofa ussuricus (północna Azja i Japonia)
- Sus scrofa vittatus (Indonezja i część Azji Południowo-Wschodniej)
Wśród podgatunków dzika często jest wymieniana pod nazwą Sus scrofa domestica lub Sus domestica – świnia domowa. Świnia domowa jest udomowioną formą dzika, a nie jego podgatunkiem. Jej naukowa nazwa to Sus scrofa f. domestica, gdzie "f." jest skrótem od słowa "forma".
Sus scrofa może
krzyżować się
ze
świnią brodatą
(Sus barbatus) i
świnią celebeską
(Sus celebensis)[11].
Hybrydy
dzika i świni domowej nazywane
świniodzikami
dają płodne potomstwo.
Znaczenie
Rola w ekosystemie
Dziki poszukujące pokarmu wśród rozrzuconych przez nie śmieci na skraju Berlina
Dziki odgrywają istotną rolę w ekosystemach leśnych i polnych. W poszukiwaniu pokarmu zdzierają wierzchnie warstwy gleby, spulchniając ją i mieszając ze ściółką. Dziki zjadają padlinę, gryzonie oraz larwy i poczwarki owadów, w tym wielu szkodników lasu, przez co przyczyniają się do przywrócenia równowagi ekologicznej między światem owadów a drzewostanem. Zjadają również chore ssaki i ptaki, ograniczając w ten sposób przenoszenie chorób[17]. Młode dziki stanowią pokarm wielu drapieżników.
Znaczenie gospodarcze
Z gospodarczego punktu widzenia dziki wyrządzają sporo szkód w przyleśnych uprawach rolnych oraz łąkach. W Polsce wyrządzają szkody zwłaszcza w uprawach roślin okopowych (ziemniak, burak, rzepa i marchew), zbożowych i bobowatych[11]. W lasach niszczą mrowiska.
Trofeum myśliwskie – oręż dzika, czyli fajki i szable
Dziki są
zwierzętami łownymi
zaliczanymi do zwierzyny grubej – czyli takiej, do której strzela się kulą, a nie śrutem – i tzw.
zwierzyny czarnej
. Poławiane przez człowieka głównie dla mięsa. Przed wynalezieniem materiałów syntetycznych ze skóry dzików wykorzystywano szczecinę. Wyprawiona skóra oraz kły dzików – w gwarze myśliwskiej nazywane orężem – stanowią cenione trofea łowieckie. Kępki włosów pobierane z grzbietu dzika są wykorzystywane przez myśliwych jako element dekoracyjny do kapelusza[18].
Udomowienie
Udomowioną
formą dzika jest
świnia domowa
(Sus scrofa f. domestica) opisywana często pod nazwą Sus domestica, choć nie jest odrębnym gatunkiem.
Świnia domowa z warchlakami
Dokładny czas i miejsce domestykacji dzika nie są znane. Przypuszczalnie, ok. 11 tys. lat temu (9 tys. lat
p.n.e.
) niezależnie od siebie zostały udomowione dwa jego podgatunki: europejski i azjatycki. Już
Karol Darwin
wyróżnił wśród udomowionych świń dwie podstawowe formy, które traktował jako odrębne gatunki i opisał pod nazwą Sus scrofa dla formy europejskiej i Sus indicus dla azjatyckiej[19]. Badania genetyczne sugerują, że udomowienie miało miejsce w Chinach i na Bliskim Wschodzie, skąd świnie trafiły do Europy. Odkrycia na stanowiskach archeologicznych w Turcji wskazują na nasilenie relacji pomiędzy ludźmi a dzikami w drugiej połowie IX tysiąclecia p.n.e. Istnieje przypuszczenie, że w Europie rozwinęły się dwie linie rozwojowe świń, co może oznaczać, że poza Chinami istniały inne ośrodki domestykacji[20]. Badacze próbują ustalić, czy udomowione świnie pojawiły się w jednym miejscu na świecie i zostały szeroko rozprzestrzenione, czy też – na co wskazują wyniki dotychczasowych badań – wraz z rozwojem cywilizacji rozprzestrzeniła się "technologia" udomowienia dziko żyjących świniowatych i wiedza ta została wykorzystana w wielu regionach Europy i Azji[21].
Chów dzików
Dzik z hodowli w Białobrzegach
Walory mięsa z dzika oraz łatwość jego utrzymania na terenie zamkniętym skłania ludzi do prowadzenia chowu dzików niezależnie od chowu wielu ras świni domowej. W Polsce do prowadzenia chowu dzików wymagana jest zgoda ministra właściwego do spraw środowiska[22].
Zagrożenia i ochrona
W
Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych
Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów
Sus scrofa został zaliczony do kategorii LC (least concern – niskiego ryzyka)[23], a występujący na japońskich
Wyspach Nansei
(Riukiu) podgatunek S. s. riukiuanus w kategorii VU (vulnerable – narażony na
wyginięcie
)[24].
Na dziki poluje wiele drapieżników, m.in.
wilki
,
niedźwiedzie
, duże
koty
,
krokodyle
, węże, jednak największym zagrożeniem pozostaje człowiek[13].
W polskim prawie łowieckim dzik jest objęty ochroną sezonową. Według przepisów obowiązujących od października 2009, w okresie od 16 stycznia do 14 sierpnia nie można przeprowadzać
polowań
na lochy[25]. Polowania zbiorowe na dziki można prowadzić w terminie od 1 października do 15 stycznia (rozporządzenie Ministra Środowiska). Liczebność polskiej populacji dzika szacowana jest obecnie na ok. 250 tys. osobników (dane GUS na podstawie inwentaryzacji z marca 2009 r.; źródło: Łowiec Polski 5/2010).
Ze względu na ryzyko zarażenia ciężką
chorobą pasożytniczą
, jaką jest
włośnica
, mięso z dzika należy przed spożyciem poddawać badaniu weterynaryjnemu[26].
Dziki są podatne na zakażenie
wirusem ASF
(w Polsce nie występuje). Są nosicielami herpeswirusa świń, wywołującego u nich
chorobę Aujeszkyego
[27].
Ciekawostki
Stado dzików na grudziądzkim osiedlu Strzemięcin (2007)
Jedną z bardziej znanych legendarnych mistyfikacji jest tzw.
Hogzilla
– monstrualnych rozmiarów dzik. W rzeczywistości mierzył on 2,25-2,4 m, a nie jak przypuszczano 3,60 m, i ważył ok. 360 kg, a nie ok. 450 kg. Został upolowany
17 czerwca
2004
przez amerykańskiego myśliwego Chrisa Griffina. Hogzilli został poświęcony film dokumentalny wyemitowany w
2005
r. w kanale telewizyjnym
National Geographic
.
Dzik w kulturze
Religia
Mitologie
Dzik był obecny w większości mitologii powstałych na terenie jego występowania. W
Babilonii
był przedstawiony jako posłaniec bogów, a jego mięso było objęte w określonych dniach zakazem spożywania. U ludów celtyckich zwierzę to symbolizowało
druidów
, szanowano je za to, że żywiło się żołędziami świętego
dębu
i stworzonymi przez pioruny
truflami
. Jego mitologicznym przeciwnikiem był
niedźwiedź
. Z powodu odstającej szczeciny przypominającej promienie, dzik był kojarzony ze
Słońcem
i towarzyszącymi mu bóstwami (np.
Apollem
), ale i z mrokiem, zimą (
Set
).
W
mitologii skandynawskiej
bóg płodności
Freyr
związany był z dzikiem. Posiadał on przedstawiciela tego gatunku, odyńca stworzonego przez karły ze złota, zwanego Gullinbursti. W
Walhalli
bohaterowie skandynawscy jedli mięso dzika Andhrimnira, by posiąść jego siłę.
W
mitologii greckiej
, poza Apollem, dzik symbolizuje
Aresa
,
Artemidę
,
Hermesa
,
Posejdona
. Zabicie
dzika erymantejskiego
było jedną z prac
Heraklesa
, greccy herosi polowali także na
dzika kalidońskiego
. Dziki były też uosabiane z uczciwością. W
Iliadzie
Agamemnon
przysięga nad ciałem ofiarowanego bogom dzika[28].
Dzik w wielu mitologiach był też przyczyną śmierci bóstw i bohaterów, m.in.
Ozyrysa
,
Adonisa
, Zeusa kreteńskiego, Ankajosa,
Diarmuida
.
W
hinduiźmie
w dzika wciela się
Wisznu
.
U
Słowian połabskich
istniał mit o olbrzymim, straszliwym odyńcu, jego tarzanie się w kałuży zwiastowało
wojnę
[29].
Totemiczną rolę dzika podkreśla duża liczba jego wotywnych brązowych przedstawień z różnych części Europy.
Dzik występuje także w legendzie o powstaniu Kielc. Według tej legendy Kielce swą nazwę wywodzą od dorodnych kłów jakiegoś wielkiego stworzenie - najprawdopodobniej dzika. W sercu Kielc na pamiątkę tego wydarzenia znajduje się pomnik dzika o wdzięcznej nazwie "Kiełek"
Dzik w czasach antyku posiadał cechy walecznego wojownika, jak i potwora, budzącego grozę. Określano go takimi słowami jak np. acer (gwałtowny), ferox (zapalczywy), ferus (dziki), fremens (warczący), fulmineus (piorunujący), rubicundus (porywczy), suevus (wściekły), spumans (toczący pianę), torvus (groźny), videntus (brutalny).
Judaizm i chrześcijaństwo
W judaizmie dzik jest symbolem wrogów
Izraelitów
. W
Starym Testamencie
jest przedstawiony jako niszczyciel winnicy bożej (Zrył ją dzik z lasu, a odyniec spasł ją[30]). Podejście to kontynuuje tradycja chrześcijańska, uosabiając dzika z diabłem.
Historia
Już pierwsze okręty bojowe miały na dziobach wyrzeźbiony wizerunek dzika, ponieważ zwierzę to ryje ziemię, tak jak statek fale. Zwierzę to było symbolem króla
Ryszarda III
. Na znak gościnności umieszczano jego łeb nad drzwiami oberży.
Głównie za sprawą ignorancji kościoła katolickiego zmieniano starsze podania i mity, jak np. opowieść o królu Arturze, który w pierwotnej wersji ściga białą lochę, natomiast od XII w, według powieści Chretiena de Troyes, poluje już na białego jelenia. I tak, rodzi się topos, który podejmowany będzie przez wielu następców.
Wg niektórych historyków i badaczy pierwotnie wierzono że to właśnie samica dzika (locha) wykarmiła Romusa i Romulusa. Z upływem czasu zastąpiono ją wilczycą.
Sztuka
W sztuce dzik jest symbolem rozpusty, przeciwnikiem czystości i
jednorożca
.
Heraldyka
W heraldyce dzik był symbolem rycerstwa, walki do ostatniego tchu, wolności, brutalności.
Filatelistyka
Sylwetka dzika została uwidoczniona na polskich znaczkach pocztowych oznaczonych numerami 1491, 2107 – seria Zwierzyna i 2603[31].
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Sus scrofa
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑
Sus scrofa
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ Liz Seward:
Pig DNA reveals farming history
.
BBC News
, 4 września 2007. [dostęp 2008-06-18].
- ↑ Nazwy używane w gwarze myśliwskiej przedstawiono w nawiasach, pismem pochyłym.
- ↑ Ronald M. Nowak: Walker’s Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, 1999
- ↑ M.J. Goulding B.Sc. M.Sc., G. Smith B.Sc. Ph.D.:
Current Status and Potential Impact of Wild Boar (Sus scrofa) in the English Countryside: A Risk Assessment. Report to Conservation Management Division C, MAFF.
. March 1998. [dostęp 2007-06-21].
- ↑ Nawrot M., Jeziorny A., 2009. Profil biometryczny dzika (Sus scrofa L., 1758) na tle gospodarowa-nia jego populacją w Ośrodku Hodowli Zwierzyny Siemianice. Nauka Przyr. Technol. 3, 2, #68.
- ↑ 8,0 8,1
Dzik
. Dziennik myśliwych – Łowiecki. [dostęp 26 kwietnia 2008].
- ↑ Paryscy Zofia i Witold, Wielka Encyklopedia Tatrzańska
haslo, pol, tatry,0,0,1054.html (on line)
.
- ↑ Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne : przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 98. .
- ↑ 12,0 12,1 Wrzosowiska i lasy mieszane. Warszawa: Świat Książki, 1999, s. 36. .
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Dewey, T. & J. Hruby:
Sus scrofa
(
ang.
). (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 26 kwietnia 2008].
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.):
Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.)
(
ang.
). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 26 kwietnia 2008].
- ↑ Martin Goulding:
All you need to know about wild boar
(
ang.
). British Wild Boar. [dostęp 20 lipca 2008].
- ↑
Wild boar (Sus scrofa)
(
ang.
). Trees for Life. [dostęp 20 lipca 2008].
- ↑
Strona internetowa Nadleśnictwa Poddębice
- ↑
Dzik (Sus scrofa), Strona Myśliwska Ryszarda Łosinieckiego
- ↑ Giuffra E. et al., The Origin of the Domestic Pig: Independent Domestication and Subsequent Introgression
(format pdf)
(en)
- ↑ Larson Greger et al., Ancient DNA, pig domestication, and the spread of the Neolithic into Europe
(format pdf)
(en)
- ↑
Domesticated pig's wild origin mapped
- ↑ Art. 16, pkt 2 Ustawy z dnia 13 października 1995 r. "Prawo łowieckie"
- ↑ Pigs & Peccaries Specialist Group 1996:
Sus scrofa
(
ang.
). 2007 IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 26 kwietnia 2008].
- ↑ Pigs & Peccaries Specialist Group 1996:
Sus scrofa ssp. riukiuanus
(
ang.
). 2007 IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 26 kwietnia 2008].
- ↑ W obowiązującym do tego czasu Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (
Dz. U. z 2005 r. Nr 48, poz. 459
) podany był również okres ochronny (od 1 do 31 marca) dla odyńców, wycinków, przelatków i warchlaków, jednak w rozporządzeniu ogłoszonym 22 września 2009 okres ten został zniesiony – umożliwiono polowanie przez cały rok (
Dz. U. z 2009 r. Nr 163, poz. 1303
).
- ↑
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2075/2005 z dnia 5 grudnia 2005 r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące urzędowych kontroli w odniesieniu do włosieni (Trichinella) w mięsie. Dziennik Urzędowy L 338 , 22/12/2005 P. 0060 – 0082
- ↑ Szweda Wojciech i in., Dzik europejski (Sus scrofa L.) jako rezerwuar Herpesvirus suis 1. Med.Wet. 1998 R.54 nr 8 s.541-544
- ↑ Iliada 19 266-268
- ↑ "ilekroć grożą im srogie przykrości długiej wojny domowej, wychodzi ze wspomnianego wyżej jeziora potężny odyniec z pianą połyskującą na białych kłach i na oczach wszystkich tarza się z upodobaniem w kałuży wśród straszliwych wstrząsów." – Thietmar z Merseburga, Kronika Thietmara
- ↑ Psalm 79, 14
- ↑
Archeologia w filatelistyce
[dostęp 20 lipca 2008]
Bibliografia
- Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne : przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. .
- Wrzosowiska i lasy mieszane. Warszawa: Świat Książki, 1999. .
-
Dzik
. Dziennik myśliwych – Łowiecki. [dostęp 26 kwietnia 2008].
- Dewey, T. & J. Hruby:
Sus scrofa
(
ang.
). (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 26 kwietnia 2008].
-
Dzik (Sus scrofa)
. Strona internetowa Wolińskiego Parku Narodowego. [dostęp 26 kwietnia 2008].
- Ryszard Łosiniecki:
Dzik (Sus scrofa)
. Strona Myśliwska Ryszarda Łosinieckiego. [dostęp 1 sierpnia 2008].