Emalia żłobkowa (plakieta miedziana pozłacana, 1160-1170, dolina Mozy )

Emalia komórkowa - schemat

Emalia (dawniej: szmelc, smalc) – technika zdobienia wyrobów metalowych , najczęściej złotych lub miedzianych , za pomocą szklistych powłok składających się z mieszaniny sproszkowanych minerałów ( piasek , kreda , glina ) oraz topników ( boraks ) z dodatkiem pigmentów , stopionej w temperaturze ok. 800-900° C w specjalnym piecu.

Niezbędny jest dobór odpowiedniego metalu, na którym będzie kładziona emalia. Temperatura topnienia tego metalu musi być wyższa niż emalii oraz musi mieć współczynnik rozszerzalności cieplnej zbliżony do współczynnika emalii. Warunki te najlepiej spełnia złoto oraz miedź, natomiast srebro jest raczej rzadko stosowane z powodu dużej rozszerzalności.

Metal musi być odpowiednio opracowany poprzez wykonanie w różny sposób komórek i zagłębień, które wypełni się emalią. Następnie dokładnie się go oczyszcza, gdyż zabrudzenia i pozostałości kurzu mogą spowodować odpryśnięcie emalii. Sproszkowaną emalię miesza się z wodą, nanosi na metal i wypala. Następnym etapem jest powolne schnięcie wyrobu i polerowanie; czasem wypala się po raz kolejny.

Rodzaje emalii

Techniki emalierskie rozpowszechniły się we wczesnym średniowieczu, w Europie zachodniej rozwijały się głównie między XI a XIV wiekiem , przede wszystkim w ośrodkach nad Mozą i Renem oraz w Limoges .

W historii emalierstwa powstały liczne sposoby zdobienia tą techniką, m.in.:

• emalia komórkowa (przegródkowa, fr. cloisonné) - rysunek tworzy się na podłożu z przylutowanych pionowo cienkich blaszanych listewek. W efekcie powstają komórki, ograniczone ściankami blaszek, które wypełnia się różnymi kolorami. Odmiana ta była popularna w Bizancjum .
• emalia węgierska (drutowa, siedmiogrodzka ) - podobna do komórkowej, ale tutaj rysunek tworzy się z odpowiednio powyginanego drutu. Pola wypełnia się tylko do połowy wysokości, w efekcie czego druciane przegródki lekko wystają ponad powierzchnię emalii. Ten typ emalii powstał w XIV wieku , był bardzo popularny na terenie Siedmiogrodu od XV do XVII wieku (stąd jego nazwa).
• emalia żłobkowa (rowkowa, fr. champlevé) - komórki nie są tworzone na powierzchni metalu, ale są w nim wycinane w głąb. Emalia ta była popularna w XII i XIII wieku , a głównymi ośrodkami jej produkcji były warsztaty w Limoges, nad Mozą i Renem.
• emalia limuzyńska (malarska) - metal pokrywany jest warstwą nieprzejrzystej, zazwyczaj ciemnej emalii i wypalany. Na taki podkład nakładano rysunek inną emalią, często przejrzystą i o różnej grubości. Uzyskiwano efekty bardziej malarskie.

Bibliografia

• M. Gradowski, Dawne złotnictwo, Warszawa 1984
• Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2006