Endemit -
takson
(najczęściej
gatunek
) unikalny dla danego miejsca albo regionu, występujący na ograniczonym obszarze, nigdzie indziej nie występujący naturalnie.
Obszar występowania endemitów może stanowić ich dawny areał życiowy (
refugium
) pozostały po minionym okresie geologicznym. Przyczyną endemizmu może być również bariera przestrzenna, np. na izolowanych wyspach, w jaskiniach, gdzie z powodu geograficznej izolacji, czyli braku kontaktu ze swoim gatunkiem (
paleoendemity
), wraz z nowymi warunkami życia przez dostatecznie długi okres
wyewoluowały
formy zupełnie różne od gatunków nieodizolowanych (
neoendemity
).
Gatunki endemiczne w zasadzie tak są przystosowane do swoich warunków życia, że nie tolerują większych wahań środowiska, a często wykazują cechy wąskiej specjalizacji (są
stenobiontami
). Gatunki endemiczne często należą do gatunków zagrożonych, gdyż są bardzo podatne na choroby i wrażliwe na inne zaburzenia (np. kontakt z człowiekiem).
Mianem endemitu można też określać wyższe od gatunku
taksony
(
rodzaj
,
rodzina
), jeśli ich występowanie faktycznie ogranicza się do konkretnego, stosunkowo niewielkiego obszaru (wyspy, szczytu górskiego czy jeziora, np. 9 rodzajów i 1 rodzina ryb
głowaczowców
z jeziora
Bajkał
to endemity).
Endemitem nazywane są też taksony niższe niż gatunek np. Leucoium vernum subsp. carpaticum - endemit wschodniokarpacki.
Przykładami fauny endemicznej są
żółwie słoniowe
, a także
legwan morski
z
Galapagos
,
australijski
koala
czy
rogoząb australijski
, a także
hatteria
(
Nowa Zelandia
) i
dront dodo
(
Maskareny
). Na obszarze
Polski
największe skupisko gatunków endemicznych występuje na obszarach górskich, szczególnie w
Tatrach
(np.
skalnica tatrzańska
,
chruścik
Allogamus starmachi
), znacznie mniej endemicznych taksonów znajdujemy w
Sudetach
.
Gatunki, które występują głównie w określonej strefie geograficznej lub okolicy, jednak przekraczają nieco swym zasięgiem ten teren i na niewielkiej liczbie stanowisk występują w bliskich okolicach swojego głównego obszaru występowania nazywamy
subendemitami
. Przykładem subendemitu we florze Polski jest
brzoza ojcowska
.
Przeciwieństwem gatunków endemicznych są
gatunki kosmopolityczne
, bardzo szeroko rozpowszechnione.
Regiony z wysokim endemizmem
Najbardziej znane regiony i formacje roślinne bogate w taksony endemiczne to:
