Brązowa siekierka tulejowa

Siekiera lub topór to najstarsze i nadal używane złożone narzędzie . Od ponad czternastu tysięcy lat jest on używany do kształtowania i podziału drewna, rąbania lasów, jako broń obuchowo-sieczna czy też jako symbol heraldyczny. Jest rozwinięciem pomysłu kija z obciążonym końcem, który dał początek takim wynalazkom jak: maczuga , młotek , motyka , topór ciesielski itp. Zmieniał się materiał i zastosowanie, ale zasada działania pozostała nie zmieniona. Początkowo wykonywany z kamienia i rogu, brązu a następnie stali. Siekiery z kamienia łupanego umieszczane były w rozczepionym stylisku, obwiązywanym dla wzmocnienia sznurami lub rzemieniami . Siekiery neolityczne posiadały już często wywiercony otwór dla mocowania trzonka. Pierwsze siekiery z brązu - tzw. siekiery tulejowe, posiadały szeroki, rurowaty otwór ze strony przeciwległej do ostrza, do niego prostopadły, i wymagały specjalnie ukształtowanego, wygiętego prawie pod kątem prostym styliska. Dla wzmocnienia osadzenia takiej siekierki, była ona zwykle przywiązywana do styliska, czemu służyły niewielkie pierścienie z boków nasady, formowane już w czasie odlewania narzędzia. W wielu kulturach epoki brązu siekierki stanowiły prawdopodobnie środek płatniczy.

Obecnie siekiera składa się zazwyczaj z obucha w kształcie zaostrzonego klina wykonanego ze stali węglowej i styliska z twardego drewna. W obuchu wykonany jest otwór równoległy do ostrza (najczęściej o przekroju prostokątnym), w którym za pomocą klina mocowane jest stylisko. Rzadko spotyka się siekiery o dwóch ostrzach. Znane są tego typu siekierki z kultury minojskiej , celtyckiej i skandynawskiej , mające prawdopodobnie często znaczenie ofiarne lub symboliczne. Współcześnie siekiery o dwóch ostrzach popularne są głównie w Ameryce Północnej , wśród farmerów i drwali.

Często też w celu obniżenia ceny ze specjalnie utwardzonej stali wykonuje się tylko sam koniec klina i łączy się go z tańszym i mniej wytrzymałym materiałem reszty obucha. Niekiedy występują tanie siekiery, zwykle gorszej jakości wykonane z blachy , zwłaszcza w kombinowanych, wielofunkcyjnych, zestawach turystycznych.

Siekiery i topory występowały jako broń w wielu kulturach, od czasów prehistorycznych do współczesnych. W średniowiecznej Europie były zazwyczaj bronią plebejskiej piechoty, ale bywały także używane przez rycerstwo. Szczególnie często kojarzone są różnego typu topory z wikingami , wojownikami klanów szkockich , piechotą księstwa moskiewskiego i piechotą husycką . Mniejszych rozmiarów topory bojowe, typu czekanów, używane były przez konnych wojowników ord Wielkiego Stepu . Siekierki bojowe tomahawki były bronią chętnie używaną przez Indian północnoamerykańskich. Topory bojowe dały początek różnego typu broni drzewcowej - m.in. halabardom , berdyszom i toporom z Lochaber. W dawnej Rzeczypospolitej w formie ozdobnych czekaników - lasek były chętnie używane i noszone przez szlachtę. Próbowano zachować topory jako broń przez liczne konstrukcje łączące broń palną, najczęściej z zamkiem kołowym , z toporami bojowymi. Nowoczesne toporki bojowe, o konstrukcji z włókien szklanych i ostrzach ze stali bardzo wysokiej jakości bywają stosowane jako broń lub narzędzie przez jednostki specjalne.

Militarne zastosowanie toporów jako narzędzia nieprzerwanie trwa w jednostkach saperskich . W wielu armiach świata siekiery stanowią element odznak tych jednostek. W Polsce międzywojennej siekierki góralskie - ciupagi, ułożone w formie swastyki stanowiły zasadniczy motyw odznak pułkowych większości pułków piechoty górskiej.

Obecnie najczęściej używana jest do prac ciesielskich i do rozdrabniania drewnianych szczap opałowych. Stosowana często przy pracach biwakowych i saperskich, w wojsku, harcerstwie i turystyce. Nadal bywa używana jako broń, zwłaszcza popularna wśród gangów azjatyckich.

Współczesna siekiera

Występuje w różnych formach np.:

• jako ciężki, dwuręczny topór bojowy lub lekki toporek rycerski
• jako ciężki, z krótkim drzewcem topór rzeźnicki
• formie laski ( ciupaga , czekan )
• topór o dwóch ostrzach ( labrys )
• topory o długich drzewcach ( berdysz , topór z Lochaber, halabarda )
• topory ceremonialne, rytualne, ofiarne.

Jest jednym z symboli kata . Jako narzędzie kata służył, obok miecza , do dekapitacji – czyli obcinania głowy, a także do wykonywania innych kar polegających na odcinaniu różnych części ciała, np. dłoni. W późniejszych czasach we Francji zwykle zastępowany przez gilotynę .

Specjalnego kształtu toporek, o charakterystycznie wysuniętej do góry części ostrza był w górnictwie symbolem funkcji sztygara . Do dziś bywa używany podczas uroczystości barbórkowych i wręczany jako dowód uznania zasłużonym górnikom.

Toporek jest także jednym z symboli straży pożarnej i do niedawna był jednym z najważniejszych jej narzędzi.

Różnego typu siekiery i topory są popularnym elementem heraldycznym, bądź jako godło herbowe, bądź klejnot lub jako uzbrojenie trzymaczy herbowych . Występuje m.in. w polskich herbach Topór , Oksza i Starykoń . W starożytnym Rzymie topór otoczony wiązką rózg symbolizował władzę liktorską , symbol ten przyjęto również jako jedno z godeł republiki francuskiej i za symbol włoskich faszystów . Topór o dwóch ostrzach był godłem kolaboracyjnej Francji Vichy , a bite przezeń monety z tym symbolem były w obiegu do lat 60. XX w. Obecnie często występują różnego typu siekiery w herbach państwowych m.in. Belize , Gambii , Kenii , Norwegii . Minojska siekiera o dwóch ostrzach ( labrys ) bywa współcześnie stosowana jako symbol niektórych sekt neopogańskich , zwłaszcza związanych z kultami Wielkiej Bogini. Stanowi też jeden z symboli ruchów lesbijek .

Topory występują często w literaturze, filmach i grach komputerowych z kręgu fantasy , jako broń szczególnie ulubiona przez barbarzyńskich wojowników i krasnoludy . Jedną ze znanych postaci literackich przedstawianych z nieodłącznym toporkiem jest krasnolud Gimli , syn Gloina z trylogii Władca Pierścieni J.R.R.Tolkiena .

Różne typy toporów

Zobacz też

• tomahawk
• berdysz
• czekan
• halabarda
• ciupaga