Esseńczycy (essenizm) – jedno z
żydowskich
stronnictw religijnych (obok
faryzeuszy
i
saduceuszy
i ewentualnie jeszcze
zelotów
), a w szerszym rozumieniu ruch religijno-społeczny, działający w drugiej połowie tzw. okresu Drugiej Świątyni (ok.
515 r. p.n.e.
–
70
r. n.e.), czyli w latach ok.
152 p.n.e.
– 70 n.e. Nie jest do końca wyjaśniona kwestia
etymologii
nazwy 'esseńczycy'. Bezpośrednio określenie to pochodzi z
języka greckiego
: essenoi (albo essaioi), co jest najprawdopodobniej odpowiednikiem
aramejskich
rzeczowników: hasen i hasayya, które odpowiednio oznaczają „milczący” i „pobożni”, albo według innych badaczy: aseya (lub asayya – hassaya) – „uzdrowiciele”.
Źródła
Do roku
1947
(tj. do odkryć w
Qumran
i okolicach), zasadnicze informacje o esseńczykach pochodziły od trzech autorów antycznych:
Józefa Flawiusza
,
Filona Aleksandryjskiego
i
Pliniusza Starszego
.
Od roku 1947, kiedy to w Qumran i okolicznych grotach zaczęto odkrywać rękopisy z okresu od poł.
II w. p.n.e.
do
68
r. n.e., dysponujemy znacznie szerszym materiałem porównawczym odnośnie esseńczyków i nie tylko. W zasadzie odkryte pisma nie wyjaśniły do końca problematyki początków ruchu esseńskiego ani charakteru wspólnoty qumrańskiej, która niekoniecznie musiała być tożsama z esseńczykami.
O esseńczykach wspominali również późniejsi pisarze antyczni, zwłaszcza związani z historiografią chrześcijańską (m.in.
Jan Chryzostom
i
Euzebiusz z Cezarei
).
Historia
Początki ruchu esseńskiego nie są dla nas uchwytne. Zazwyczaj wiąże się je z
powstaniem Machabeuszy
przeciw
Antiochowi IV Epifanesowi
. Wtedy to, według jednej z teorii, część pobożnych Żydów poparła przywódców powstania, a później będąc zawiedzionymi postawą Machabeuszy odwróciła się od nich całkowicie, tworząc nowy odłam w łonie
judaizmu
. Według innej teorii, na wieść o sukcesie powstania część Żydów babilońskich powróciła do
Palestyny
, ale rozczarowana Żydami judejskimi, którzy nie dochowali tradycji, odwróciła się od nich, odchodząc na pustynię do Qumran jako esseńczycy.
Najprawdopodobniej widoczne wyodrębnienie się esseńczyków z kultu świątynnego nastąpiło po r.
152 p.n.e.
, kiedy to stanowisko arcykapłana objął
Jonatan Machabeusz
(być może wydarzenie to było jedną z głównych przyczyn wyodrębnienia się esseńczyków). Wynika to z informacji
Józefa Flawiusza
, który nieprzypadkowo w kontekście związanym z Machabeuszami (
Hasmoneuszami
) po raz pierwszy wspomina o stronnictwach religijnych, co oznacza, że wtedy esseńczycy de facto istnieli już jako wyraźnie wyodrębniona i ukonstytuowana grupa religijna różniąca się od
faryzeuszy
i
saduceuszy
interpretacją Prawa.
Według dokumentów znalezionych w Qumran założycielem wspólnoty żyjącej w Qumran (a prawdopodobnie był to jeden z odłamów esseńczyków) miał być tak zwany
Nauczyciel Sprawiedliwości
, którego uczeni nie potrafią jednoznacznie zidentyfikować.
Działalność esseńczyków nie wykracza poza
68
(ewentualnie
70
) r. n.e., czyli do czasów
powstania antyrzymskiego w Judei
, gdyż po tej dacie nie znajdujemy żadnych śladów dotyczących tego ugrupowania.
Charakterystyka i poglądy
W świetle dostępnych źródeł wiemy, że esseńczycy:
- unikali kontaktów ze
Świątynią
, czym zasadniczo różnili się od saduceuszy, a także od faryzeuszy (według Józefa Flawiusza nie było to zerwanie całkowite, gdyż składali ofiary przez pośredników unikając tylko bezpośredniego kontaktu);
- żyli w wyodrębnionych zamkniętych społecznościach, które cechowała wspólnota dóbr materialnych;
- praktykowali
celibat
(chociaż Józef Flawiusz mówi o odłamie esseńczyków, którzy się żenili);
- ściśle przestrzegali czystości rytualnej,
szabasu
i byli bardzo przywiązani do praktyk modlitewnych;
- mieli strukturę hierarchiczną i cechowało ich ścisłe podporządkowanie się przełożonym;
- zajmowali się studiowaniem i przepisywaniem świętych ksiąg.
Według powyższego esseńczycy jawią się nam jako grupa religijna o dość rygorystycznym sposobie życia o charakterze
monastycznym
. Występujące różnice w podejściu esseńczyków do pewnych spraw (np. kwestia celibatu jednych i małżeństwa drugich, czy stosunek do Świątyni), wskazywałyby – z czym zgadza się większość uczonych – na to, że przy ponad dwustuletniej działalności esseńczyków, ruch ten podlegał różnym zmianom i mogło dojść wśród nich do wielu podziałów na ugrupowania, które różniły się między sobą w podejściu do niektórych zagadnień.
Również
zwoje z Qumran
w zasadzie bardzo dobrze pasują do esseńczyków przedstawionych przez Pliniusza, Józefa i Filona, chociaż istnieją także pewne rozbieżności, które wskazywałyby raczej na zróżnicowanie w łonie samego essenizmu, niż istnienie odrębnej wspólnoty, a w Qumran mielibyśmy wtedy do czynienia z jakimś odłamem esseńczyków. Wskazywałaby na to również informacja pochodząca od Pliniusza, która lokalizowała esseńczyków w okolicach
Morza Martwego
. Niemniej jednak, należy podkreślić, że identyfikacja wspólnoty z Qumran jako esseńczyków, czy nawet jako ich odłam, nie jest całkowicie pewna i niektórzy badacze się z nią nie zgadzają.
Zobacz też
Linki zewnętrzne