Fenicja
Fenicja - (łac. Phoenicia terra lub Phoenice, z gr. Phoinike; fenickie Bani Kan`an "dzieci Kanaanu") – starożytna kraina na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, obejmująca tereny dzisiejszego Libanu, zachodniej Syrii i północnego Izraela.
Południowa część Fenicji kończyła się górami Karmel i oddzielała Galileę w Palestynie od morza. Na północy Fenicja sięgała w pewnych okresach aż miasta Gabala (dzisiejsze Dżebele). Kraj ten ciągnął się więc z północy na południe na długości 200-320 km przy szerokości 10-50 km. Krajobraz po większej części górzysty. Zalesione w starożytności góry Libanu piętrzą się wzdłuż całego kraju, tu i ówdzie poprzecinane żyznymi dolinami. Niekiedy góry sąsiadują z morzem w takiej bliskości, że z trudem można przeprowadzić przez nie drogę. Wszystkie więc większe osiedla (Tyr, Sydon, Arwad i inne) znajdowały się w rejonach przybrzeżnych, zaś kraj położony w głębi lądu był mało zaludniony. Dlatego też Fenicja prawdopodobnie nie miała nigdy wielu mieszkańców.
Prócz lasów i ślimaka purpurowego (Murex trunculatus), z którego wyrabiano purpurę, bogactw naturalnych Fenicja nie posiadała. Mimo to była jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo krajów starożytności. Najważniejszą rolę odgrywało tu bardzo dobrze rozwinięte rzemiosło i zaawansowane rolnictwo. Fenicjanie słynęli zwłaszcza z eksportu towarów luksusowych, takich jak przedmioty wytapiane z metali czy szkła (sztukę wytapiania przejęli z Egiptu). Fenicjanie handlowali też kością słoniową, barwionymi tkaninami (sławna purpura tyryjska). Stworzyli na stokach górskich tarasowy system uprawy sadów owocowych i winnic. Fenicjanie jako zapłatę uzyskiwali najczęściej szlachetne kruszce, cynk, cynę, miedź, ołów. Na bardzo dużą skalę prowadzono handel niewolnikami.
Najważniejszym źródłem dochodu miast fenickich był dalekomorski handel metalami takimi jak: srebro, cyna i ołów sprowadzane z Hiszpanii, cyna z Wysp Brytyjskich, miedź z Cypru, czy złoto z Afryki i Hiszpanii.
Nazwa Fenicja (gr. Φοινίκη Phoinike) prawdopodobnie pochodzi od nadanej sobie przez nich samych a skojarzonej przez etymologię ludową ze słowem φοινός (phoinos, krwistoczerwony) – ze względu na fenicki handel purpurą. Według innej opinii nazwa Fenicja została nadana przez Greków, a sami Fenicjanie nazywali swój kraj Kanaanem.
Fenicjani
Najstarsza ludność Fenicji jest zupełnie nieznana. W III tysiącleciu p.n.e. Fenicję zamieszkiwali już Fenicjanie. O ich pochodzeniu nie wiadomo nic pewnego. Według Herodota przybyli oni znad Morza Czerwonego przez Syrię, natomiast według niektórych starożytnych geografów pochodzili znad Zatoki Perskiej. Wiemy, że już ok. roku 2750 p.n.e. Fenicjanie założyli w Tyrze świątynię Melkarta. Musieli więc przybyć do Fenicji na początku trzeciego tysiąclecia z południa, jako fala ludów semickich, i tak właśnie, w oparciu o język, klasyfikuje się Fenicjan. Istnieje również pogląd (C. Autran "Pheniciens", 1920), iż Fenicjanie należeli do tzw. Ludów Morza (do których zaliczano m.in. dawnych Kreteńczyków, Etrusków, Sykulów), i że przybyli w trzecim tysiącleciu do Fenicji, podbijając zamieszkałych tam Semitów. Lud ten prowadził na Morzu Śródziemnym handel i zakładał kolonie. Dopiero ok. 1200 p.n.e. zajęli jego miejsce znów Semici. Autran powołuje się przede wszystkim na nazwy miejscowości takich jak Jordan, Hermon, Tyr, Byblos, które nie są semickie. Na egipskich malowidłach Fenicjanie są przedstawieni w kolorze czerwonym, podobnie jak Egipcjanie czy Etiopowie, nie w kolorze żółtym, w którym zwykło się przedstawiać Semitów. Jednak listy z el-Amarna dowodzą, że ok. 1400 r. p.n.e. Fenicję zamieszkiwał lud prawie czysto semicki.
Historia
Pierwsze wzmianki o późniejszym wybrzeżu fenickim pochodzą z połowy III tysiąclecia p.n.e., kiedy Sargon Wielki zajął te ziemie kosztem ludów przedfenickich, które, jak później Fenicjanie, bogaciły się na handlu. Najdawniejszy okres historii Fenicji do roku 1600 p.n.e. jest bardzo mało znany. Wiadomo tylko, że już wtedy wpływy obce (w tym wypadku starobabilońskie) były bardzo silne. Od roku 1600 p.n.e. do 1100 p.n.e. Fenicja znajdowała się pod panowaniem Egiptu, który stał wtedy u szczytu swej potęgi. Listy z Amarna malują fenickie państewka jako ciągle z sobą walczące nędzne mieściny, z których żadna nie pomaga drugiej i żadna nie jest w stanie obronić się przed ludami stale napadającymi na nie ze wschodu. Listy z el-Amarna wymieniają kilkanaście miast fenickich: Akka, Arwad i inne. Z czasem niektóre miasta zdobyły dużą potęgę, w szczególności po upadku państwa Hetytów, przez długi czas największych wrogów Fenicji. Okres względnej niezależności przeżywała Fenicja po upadku potęgi Egiptu, a przed podbojem przez potężniejszą Asyrię (1100 p.n.e. – 876 p.n.e.). Najbardziej znanym władcą tego okresu jest Hiram I (970 p.n.e. – 936 p.n.e.), który rozbudował Tyr i utrzymywał przyjazne stosunki z Salomonem, królem Izraela. Innym znanym fenickim władcą tamtego okresu jest Ethbaal I (887 p.n.e. – 855 p.n.e.), kapłan Astarty, później król Tyru.
Pierwsze napady asyryjskie (na Arwad) notuje historia już za Tiglatpilesara, ok. roku 1100 p.n.e. W 876 p.n.e. Assurnazirpal III ściągał haracz roczny od Tyru, Sydonu i Byblosu. Salmanasarowi II podlegała już cała Fenicja. Sennaherib w roku 701 p.n.e. poskromił inspirowane z Egiptu powstanie w Fenicji i zburzył całkowicie Sydon, który jednak w krótkim czasie podniósł się z ruin. Okres największej potęgi morskiej Fenicji przypadł na złotą erę Asyrii (709-664 p.n.e.). Gdy pod koniec VII w. p.n.e. asyryjskie imperium zawaliło się, saiccy faraonowie znów położyli swą ciężką rękę na Fenicji, ale po klęsce pod Karkemisz (605 p.n.e.) nastąpił okres panowania potężnego państwa nowobabilońskiego, który trwał aż do upadku Babilonu w 538 p.n.e. W tym roku Fenicja stała się piątą satrapią perską. Najpotężniejszym miastem fenickim tego czasu był Sydon, zwłaszcza za panowania Stratona I (po fenicku Abdasztart, 374-362 p.n.e.), który utrzymywał przyjazne stosunki z Atenami. Za króla Tennesa wybuchło powstanie przeciwko Persom, lecz Tennes zdradził swe miasto – pomimo to został przez Persów ścięty w roku 346 p.n.e. Ostatnim królem sydońskim był Straton II (346-332 p.n.e.)
Okres panowania macedońskiego rozpoczął się po bitwie nad Issos (333 p.n.e.). Arwad, Byblos i Sydon witały zwycięskiego Aleksandra jako wybawiciela. Potężny Tyr odmówił jednak wpuszczenia załogi macedońskiej. Po 7-miesięcznym oblężeniu został zdobyty przez wojska Aleksandra. 8000 obywateli zabito, 30 000 sprzedano do niewoli. Za diadochów Fenicja przechodziła z rąk do rąk, będąc stałym kamieniem niezgody między Ptolemeuszami i Seleucydami. Najbardziej znany z tego okresu jest Sydon. Ten okres chaosu i kompletnego upadku Fenicji zakończyło przybycie Rzymian (Pompejusz, 64 p.n.e.). Nowi władcy przynieśli Fenicji długotrwały pokój i dali jej jednocześnie szeroką autonomię. Po podziale cesarstwa rzymskiego w 395 r. n.e. Fenicja znalazła się we wschodniej części imperium. W VII w. została podbita przez Arabów i uległa arabizacji.
Fenicjanie i morze
Fenicjanie byli przede wszystkim narodem żeglarzy i kupców. Przodowali oni w budownictwie okrętowym, dzięki czemu mogli się przemieszczać po całym basenie Morza Śródziemnego. Panowanie na morzu należało pierwotnie do Krety i dopiero po upadku kreteńskiej potęgi przeszło ono na Fenicjan (po XII w. p.n.e.). Najdawniejszym celem wypraw fenickich (oraz miejscem zakładania kolonii) był Cypr. Później przyszła kolej na inne wyspy Morza Śródziemnego: Sycylię, Maltę, Sardynię, Korsykę oraz Afrykę Północną (Kartagina). Do najdalej położonych kolonii należały Tarszisz (Tartessos) i Gadessa (dziś Kadyks) w Hiszpanii, skąd przywożono niezmiernie wtedy cenione srebro. Żeglarze feniccy pływali również za Gibraltar (m.in. na Wyspy Cynowe identyfikowane zazwyczaj z Brytanią), a na polecenie jednego z egipskich faraonów prawdopodobnie opłynęli Afrykę.
Wynalazki i wytwórczość
Najdonioślejszym wynalazkiem jest niewątpliwie pismo alfabetyczne, powstałe w II połowie II tysiąclecia p.n.e. na obszarach Syrii i Fenicji. Ponadto Fenicjanie przejęli wiele wynalazków od starszych, sąsiednich kultur (wytapianie szkła, kruszców, metali). Za najpiękniejszy barwnik uchodziła fenicka purpura.
Inne hasła zawierające informacje o "Fenicja":
Okres archaiczny (starożytna Grecja)
...
Tanit
...
Kartagina
...
Asklepios
...
Etymologia nazw państw
...
Babilonia
...
Kanaan
...
Antygon I Jednooki
...
Królestwo Izraela (państwo północne)
...
Celesyria
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Fenicja":
38. Integracja europejska ? geneza i rozwój (plansza 2)
...
009. Imperium Macedońskie (plansza 5)
...
012 Macedonia Filipa II i Aleksandra Wielkiego (plansza 8)
...
|