Historia Francji
	Monografie:	Systemy ustrojowe:
	Historia Galii Francja wczesnośredniowieczna Francja średniowieczna Francja wczesnonowożytna Francja w XVIII wieku Francja w XIX wieku Francja w XX wieku	Państwo frankijskie Imperium Karolińskie Państwo zachodniofrankijskie Królestwo Francji I Republika Francuska Dyrektoriat Konsulat I Cesarstwo Francuskie Restauracja Burbonów Monarchia lipcowa II Republika Francuska II Cesarstwo Francuskie III Republika Francuska Francja Vichy IV Republika Francuska V Republika Francuska
	Dynastie:
	Merowingowie Karolingowie Kapetyngowie Walezjusze Burbonowie Bonapartowie

Flaga Francji z lat 1638-1790

Flaga wojenna Burbonów francuskich

Dzieje polityczne

Ludwik XIV

W XVIII wieku Francja przestała być najsilniejszym mocarstwem europejskim. Tę rolę spełniała odtąd bogata Wielka Brytania . Nadal jednak była państwem najzasobniejszym i najludniejszym (18 mln mieszkańców na pocz. wieku; pod koniec wieku XVIII (22 mln) ustąpiła krajom Habsburgów (26 mln.). Francuskie wzorce w sztuce i administracji (sekretarze stanu: sekretarze stanu ds. floty , sekretarze stanu ds. protestantów , sekretarze wojny , sekretarze stanu ds. zagranicznych , Sekretarz Stanu Domu Królewskiego i inne, kontrolerzy finansów , departamenty, intendenci ) nadal podziwiała i adaptowała do swych potrzeb cała Europa . Spośród szefów poszczególnych departamentów (niekiedy kilku naraz) rekrutowali się pierwsi ministrowie królów francuskich .

1700 - 1715

Filip II Burbon-Orleański

• Do 1715 roku Francją władał Ludwik XIV . W 1701 roku wybuchła Wojna o sukcesję hiszpańską . Sprzymierzeńcami Francuzów były słaba Hiszpania i niewiele silniejsza Bawaria , wrogami zaś: Austria , Anglia (od 1707 roku Wielka Brytania ) i Zjednoczone Prowincje Niderlandów ( Holandia ). Dwa ostatnie państwa zawarły z Francuzami separatystyczny pokój utrechcki w roku 1713 .
• Ludwik XIV miał nadzieję utrzymać jedność prowincji hiszpańskich, których był spadkobiercą, jednak wojna szybko przybrała niekorzystny dlań obrót. W czasie działań wojennych wyróżnili się marszałkowie Berwick i Boufflers.
• Pokój podpisany w Rastatt w 1714 roku przyznawał Austrii Belgię ( Austriackie Niderlandy ) i hiszpańskie posiadłości we Włoszech. Francja ostatecznie nie straciła żadnych terenów, lecz zginęło wielu francuskich żołnierzy, a skarb Królestwa opustoszał.
• Umierając w roku 1715 Ludwik XIV rzekł: "za bardzo kochałem wojnę". Czasy te znakomicie opisał w swych Pamiętnikach dworzanin wersalski Louis de Rouvroy, książę de Saint-Simon .
• W roku 1707 zmarł znakomity inżynier wojskowy Sebastian Vauban .
• W 1715 roku zmarł pierwszy zajadły krytyk absolutyzmu francuskiego biskup François Fénelon , zwolennik kwietyzmu .

1715 - 1726

Ludwik IV Henryk Burbon-Condé

Markiza de Prie

• Po śmierci Ludwika XIV ( 1 września 1715 ), Filip II Burbon-Orleański przejął faktycznie władzę w państwie jako regent w imieniu małoletniego Ludwika XV i ustanowił władzę kolegialną ( polisynodia ).
• Regent obniżył podatki, rozpuszczając jednocześnie 25 000 żołnierzy. Dopuścił też do emisji papierów dłużnych, wydawanych przez bankiera Johna Lawa , która to operacja miała pokryć deficyt skarbu. W rzeczywistości doprowadziła do jeszcze większej inflacji, spowodowała bankructwo wielu rodów arystokratycznych, a w 1720 upadek Lawa zagroził całemu systemowi finansów Francji. Potrzeba było dwudziestu lat by przywrócić równowagę finansową.
• Po śmierci Filipa rządy jako kolejny regent przejął Ludwik IV Henryk Burbon , książę de Condé , (na którego decyzje miała pokaźny wpływ jego metresa Markiza de Prie ) i sprawował je do 1726 roku.

1726 - 1740

Germain Louis Chauvelin

Philibert Orry , malował Hyacinthe Rigaud

André Hercule de Fleury

• W latach 1726 - 1743 ster rządów w państwie przejął charyzmatyczny pierwszy minister króla Ludwika XV kardynał André Hercule de Fleury . W 1727 roku jednym z najważniejszych ministrów został anty-angielsko nastawiony Germain Louis Chauvelin , lecz pacyfista Fleury mitygował jego zapędy.
• W tym okresie Francja cieszyła się niespotykanym wcześniej dobrobytem i stabilnością.
• W 1738 roku Fleury zakończył jego zdaniem bezcelową wojnę o sukcesję polską , która toczyła się od roku 1733 .jedyną francuska zdobyczą była Lotaryngia , którą na razie otrzymał w dożywotnie władanie teść Ludwika XV Stanisław Leszczyński .
• Generalny kontroler finansów Philibert Orry zdołał w latach 1740 - 1741 osiągnąć zrównoważenie budżetu . Dla Francji oznaczało to okres bezprecedensowej prosperity .

1741 - 1748

• W 1741 wybuchła wojna o sukcesję austriacką . Oszczędny i ostrożny Fleury był niechętny angażowaniu się w ten konflikt, lecz Ludwik XV zdecydował się skorzystać z trudnej sytuacji Austrii i Marii Teresy . Francja , Bawaria i Prusy zaatakowały dominia austriackie. Francuzi i Bawarczycy wykorzystali agresję pruską dla załatwienia swych porachunków z Habsburgami, licząc na dokonanie rozbioru ich posiadłości po zwycięskiej wojnie. Maria Teresa musiała się odwołać do pomocy węgierskiej udzielonej jej w zamian za liczne przywileje dla węgierskiej szlachty. Wojnę zakończył niekorzystny Pokój w Akwizgranie (1748) . Prusy zatrzymały przy sobie zdobyty na Austriakach Śląsk , lecz Francja nic na nim nie zyskała.
• W latach 1744-1747 głównym ministrem był René Louis de Voyer de Paulmy d'Argenson (1694-1757).
• Od roku 1745 duży wpływ na politykę uzyskała nowa metresa króla Madame de Pompadour .

1749 - 1763

Madame de Pompadour

Ludwik XV

• Po uzyskaniu wpływów przez de Pompadour na dworze ukonstytuowały się dwie "partie" – koterie: parti devot – stronnictwo proreligijne, którego głową była królowa-dewotka Maria Leszczyńska , a którą wspierał książę Emmanuel Armand de Vignerot du Plessis oraz stronnictwo filozoficzne parti philosophique z madame de Pompadour , przyjaciółką Voltaire'a , Diderota i les philosophes na czele.
• W roku 1756 wybuchła wojna siedmioletnia . Jeszcze przedtem nastąpiło tzw. odwrócenie przymierzy ( renversment des alliances ). Francja poparła dotychczasowego wroga – Austrię , a wystąpiła przeciw Prusom i Wielkiej Brytanii. Twórcami renversment des alliances byli madame de Pompadour i austriacki dyplomata (późniejszy kanclerz) Wenzel Anton von Kaunitz .
• Wojna siedmioletnia zakończyła się w roku 1763 podpisaniem Traktatu Paryskiego . Francja musiała wyrzec się swych posiadłości w Kanadzie ( Nowa Francja , Akadia ) i w Indiach ( Pondicherry ) na rzecz Brytyjczyków. Podczas tej wojny spotkało Francję upokorzenie, jakim była zwycięska dla Prusaków bitwa pod Rossbach na terenie Rzeszy Niemieckiej.

1763 - 1774

• Rezultatem wojny siedmioletniej był olbrzymi dług państwowy.
• Sprawami gospodarczymi Ludwik XV nie lubił się zajmować. Pozostawiał je swym ministrom skarbu, którzy stosowali karkołomne eksperymenty finansowe, aby wyprowadzić budżet państwa z olbrzymiego zadłużenia.
• Pod koniec swego panowania Ludwik XV rozwiązał spierające się z nim parlamenty, które przywrócił dopiero jego następca. Ludwik XV zmarł w roku 1774 .

1774 - 1800

Ludwik XVI

• W roku 1774 władzę przejął Ludwik XVI . Rządził on zgodnie z metodami Oświecenia, zwracając uwagę na głos opinii publicznej i na upomnienia filozofów i fizjokratów , lecz mimo to właśnie wówczas nastąpił szereg niekorzystnych zdarzeń dla monarchii, z których najważniejszym był wielki kryzys ekonomiczny.
• W 1775 r. Francja zaangażowała się w wojnę o niepodległość kolonii północnoamerykańskich przeciwko Wielkiej Brytanii , wysyłając siedmiotysięczny wojskowy korpus ekspedycyjny i finansując zakupy broni dla powstańców. Wojna zakończyła się w roku 1783 utworzeniem nowego państwa, Stanów Zjednoczonych Ameryki, a dla Francji dalszą ruiną finansów państwowych.
• W zaopatrywanie buntowników amerykańskich zaangażowanych było wiele środowisk we Francji, między innymi loża masońska Les Neuf Sœurs .
• W 1789 roku wybuchła rewolucja francuska , która pozbawiła króla władzy w roku 1792 , a następnie życia w 1793 . Za symboliczny początek rewolucji uważa się zdobycie przez lud Paryża twierdzy Bastylia 14 lipca 1789 , natomiast za koniec rewolucji uznaje się kres rządów Dyrektoriatu 9 listopada (18 brumaire'a ) 1799 , kiedy to Napoleon Bonaparte przeprowadził zamach stanu ogłaszając się Pierwszym Konsulem.

Społeczeństwo

Demografia i bezpieczeństwo

Na początku XVIII wieku francuscy Burbonowie panowali nad obszarem zamieszkanym przez około 18 milionów ludzi, pod koniec stulecia, przez ok. 22-23 miliony. Paryż początku XVIII wieku był drugim co do wielkości europejskim miastem liczącym około 360 000 mieszkańców. Miasto nie było specjalnie bezpieczne, o czym może świadczyć fakt śmierci kompozytora Jean-Marie Leclair 'a w 1764 roku. Ważna rolę odgrywał także potężne porty jak Bordeaux i Marsylia , liczące po około 100 000 mieszkańców z początkiem wieku, i mniejsze Boulogne i Calais . Handel miasta Bordeaux znajdował się w przeważającej części w rękach Holendrów, a handel tkacki Lyonu w rękach hugenotów .

Bogactwo i edukacja

Najbogatszą częścią francuskiego społeczeństwa była nieliczna arystokracja licząca około 30 000 osób pod koniec stulecia. Wielu jednak arystokratów było zrujnowanych. Bogaci bywali także kupcy takich miast jak Lyon i Bordeaux .

Jezuici prowadzący większość szkół wyższych we Francji zostali w 1773 roku rozwiązani. Państwo z trudem radziło sobie z tym ubytkiem. Sam Voltaire był wychowankiem jezuickim.

Religia

Ruiny opactwa Port-Royal

• W roku 1685 Ludwik XIV odwołał tzw. Edykt nantejski z roku 1598 , pozwalający hugenotom na wiele swobód. Był to krok w celu utworzenia państwa jednolitego wyznaniowo. Hugenoci nie mogli wyjechać, ponieważ zakazał tego król, lecz i tak emigrowali do innych krajów europejskich spodziewając się prześladowań. W roku 1709 zrównano z ziemią średniowieczne opactwo Port-Royal , z powodu głoszonego tam od XVII wieku jansenizmu . W roku 1761 w Tuluzie rozpoczął się słynny Proces Jana Calasa , który zapoczątkował nową falę dyskusji na temat tolerancji religijnej.
• Zmarły w roku 1715 François Fénelon propagował kwietyzm .

Armia

piechur francuski z roku 1745

Za całego panowania Ludwika XIV ( 1643 - 1715 ) armia francuska była najpotężniejsza w Europie. W 1700 liczyła ona 200 000 piechoty liniowej, do której w razie potrzeby mogła dołączyć milicja licząca około 60 000 żołnierzy. Regent Filip II Burbon-Orleański zmniejszył liczbę żołnierzy o 26 000 żołnierzy w ramach oszczędności państwowych. Za Ludwika XV Francja miała do dyspozycji około 150 000 żołnierzy. Było to nadal bardzo dużo, jedynie Imperium Habsburgów w XVIII wieku dysponowało większą armią.

• patrz też Armia Francji w XVIII wieku

Flota

Jean-Baptiste Colbert stworzył flotę wojenną dosłownie z niczego w latach 70. XVIII wieku. Potężna colbertiańska flota została zniszczona w bitwie przy zatoce Vigo w 1702 roku. Nigdy już nie odzyskała dawnej świetności, choć nadal bywała groźnym przeciwnikiem dla wszechpotężnej floty brytyjskiej.

Czas wolny i sport

Charles Jean-Baptiste Fleuriau, hrabia de Morville

Elita Paryża XVIII wieku zajmowała się poszukiwaniem przyjemności (plaisir) i ucieczką przed nudą (ennui). Bezpośrednio po śmierci Ludwika XIV ( 1715 ) miasto ogarnął wir namiętnej zabawy. Paryżanie i dwór odreagowali w ten sposób surowe lata wpływów Markizy de Maintenon. Popularne były dyskusje literackie prowadzone w salonach, a także wyścigi konne, tenis i szermierka.

Britannica

Od roku 1715 do 1725 przebywał we Francji Henry St John, 1. wicehrabia Bolingbroke . Wpłynął on na rozwój francuskiego Oświecenia tak jak po nim David Hume . Do Francji podróżowali też pisarze Tobias Smollett i Arthur Young . Znanym frankofilem brytyjskim był Horace Walpole .

Germanica

Nieco przed rewolucją wytworzyło się w Paryżu niemieckie środowisko, w którym znaczną rolę pełnił niemiecki pisarz Friedrich Melchior von Grimm , który przez pewien czas protegował rodzinę Mozartów .

Polonica

Teść Ludwika XV Stanisław Leszczyński stworzył własny polsko-francuski światek kulturalny w lotaryńskiej stolicy Nancy i do końca życia wspierał Polaków zwiedzających Francję.

Kultura

Literatura

Pierre de Marivaux

XVIII wiek to wielki okres literatury francuskiej, Tworzyli wówczas dramaturdzy Pierre de Marivaux i Pierre Beaumarchais , i powieściopisarze Abbé Prévost , Denis Diderot , Alexis Piron (1689-1773), Alain-René Lesage , Jean-François Marmontel , Jean-Baptiste Du Bos, mistrz powieści epistolarnej Pierre Choderlos de Laclos , kontrowersyjny hedonista Donatien Alphonse François de Sade , a także poeta Jean-Baptiste Rousseau i pamiętnikarz Louis de Rouvroy, książę de Saint-Simon (1675-1755). Bardzo modnym i cenionym pisarzem był zmarły jako 100-latek Bernard Fontenelle (1657-1757).

Oświecenie, filozofia i literatura polityczna

Élie Fréron

W XVIII -wiecznej Francji istniały trzy skrzydła Oświecenia:

• Skrzydło pierwsze przychylne wobec ancien régime 'u reprezentowali apolityczni zwykle lub monarchistyczni popularyzatorzy wiedzy i naukowcy: Élie Fréron , Louis de Jaucourt .
• Skrzydło drugie - zwolennicy większej włądzy arystokracji nad pozostałymi stanami: Monteskiusz , Henri de Boulainvilliers .
• Skrzydło trzecie, filozofów przychylnych zwykle władzy i idei monarchii absolutnej i skupionych na walce z religią i przywilejami Kościoła, reprezentowali François-Marie Arouet, zwany Voltaire , Paul d'Holbach , Denis Diderot , Jean Le Rond d'Alembert . Po stronie tych myślicieli stanął królewski cenzor Guillaume-Chrétien de Lamoignon de Malesherbes ( 1721 - 1794 ).
• Skrzydło czwarte stanowili radykalni przeciwnicy zarówno monarchii jak i Kościoła; demokraci i proto-socjaliści: Jean-Jacques Rousseau i Gabriel Mably . Wczesnym ich reprezentantem mógłby być nieprzejednany Bernard le Bovier de Fontenelle .

Louis de Jaucourt był najpłodniejszym z autorów Encyklopedii . Był autorem około 25% z ponad 70 000 wszystkich haseł jakie zawierała Encyklopedia. mógł sobie na to pozwolić ponieważ był niezależny finansowo. Ze względu na jego zaangażowanie i pracowitość nazywano go "niewolnikiem Encyklopedii". Starał się być apolityczny ale w jego artykułach można dostrzec nieco antyklerykalizmu i sprzeciwu wobec handlu niewolnikami.

Częstą postawą wśród les philosophes tego wieku była anglomania (anglomanie), objawiająca się w bezgranicznym uwielbieniu wszystkiego co angielskie, zwłaszcza angielskiego ustroju. Prym wśród anglomaniaków wiódł Voltaire . Louis de Jaucourt – dobrze znający Anglików członek Royal Society był bardziej sceptyczny.

Godny uwagi jest także Louis-Sébastien Mercier (1740-1814). W noweli z 1771 roku L'An 2440, rêve s'il en fut jamais ("Rok 2440: Marzenie jeśli kiedykolwiek jakieś było"), opisuje on przygody mężczyzny który zasypia po burzliwej dyskusji z pewnym filozofem i budzi się w Paryżu roku 2440. W tym roku wszystko miało być już uregulowane według poglądów liberalnych filozofów.

Inne stronnictwa polityczno-filozoficzne Francji tych czasów to:

• Absolutyści i katolicy broniący monarchii: Pierre Desfontaines , Élie Fréron , Marc-René de Voyer de Paulmy d'Argenson i jego syn René Louis de Voyer de Paulmy d'Argenson .
• Neofeudałowie francuscy walczący z centralizmem i egalitaryzmem Burbonów, lecz nie dostrzegający zwykle zagrożenia ze strony filozofów, którzy ostatecznie ich zniszczyli, np. Henri de Boulainvillers i Henri d’Antraigues .
• Ekonomiści – fizjokraci tacy jak François Quesnay czy Anne Robert Turgot popierali ideę silnego absolutnego państwa, lecz nie przesądzali czy ma ono mieć charakter monarchiczny czy republikański.
• Konserwatyści nowego typu (reakcja już na wydarzenia rewolucyjne) atakujący Oświecenie i deizm : Joseph de Maistre i jezuita Augustin Barruel .

Nauki ekonomiczne

François Quesnay

W XVIII naukę ekonomii we Francji zdominował fizjokratyzm będący francuskim odpowiednikiem wolnorynkowych teorii angielskich. Fizjokratami byli m.in.: François Quesnay i Anne Robert Turgot .

Sztuka aktorska

W Paryżu od końca XVII stulecia funkcjonowały dwa znakomite teatry Comédie-Française i Comédie-Italienne . Nowością XVIII wieku był tzw. dramat mieszczański , w którym prym wiódł Pierre de Marivaux , który tworzył dla obu wspomnianych towarzystw teatralnych. Przybyły w roku 1762 do Paryża wenecjanin Carlo Goldoni tworzył dla " Comédie-Italienne ". Zdolnym dramaturgiem był też Alexis Piron i oczywiście wszechstronny Voltaire .

Historiografia

Wybitnymi historykami byli Henri de Boulainvillers i Emmanuel-Louis-Henri de Launay, hrabia d'Antraigues ( neofeudałowie francuscy ). Wielkie zasługi na polu historiografii miał Voltaire , czerpiący z wzorców angielskich.

Prasa

Élie Fréron

Journal des Savants

W roku 1724 Mercure Gallant zmienił swa nazwę na Mercure de France . Pierwsza gazeta codzienna we Francji Journal de Paris została po raz pierwszy wydana w roku 1777 . Założyli ją Antoine Cadet de Vaux , Corrancez i Dussieux. stare czasopismo naukowe Journal des Savants , zostało w roku 1701 objęte królewskim patronatem. Pod koniec XVIII wieku większość gazet przejęli radykalni filozofowie. Walczył z nimi konserwatywny dziennikarz Élie Fréron na łamach swego L'Année littéraire - uważany przez Voltaire'a za największego wroga.

Malarstwo

We Francji XVIII wieku szczególnie rozkwitało malarstwo rokokowe , które reprezentowali tacy wybitni malarze jak: Jean Antoine Watteau , Jean-Honoré Fragonard i François Boucher . Znakomitym portrecistą był Hyacinthe Rigaud .

Architektura

Również architekturze szybko zatriumfowało rokoko . Znakomitym architektem tych czasów był Juste-Aurèle Meissonnier .

Muzyka

Jean-Marie Leclair

Jean-Philippe Rameau

Michel Richard Delalande

• Z twórców rodzimych na pierwszy plan wybijał się znakomity twórca oper Jean-Philippe Rameau , jeden za największych kompozytorów francuskich wszystkich czasów. Styl Rameau stanowił połączenie baroku z pre- klasycyzmem . W końcowym okresie rządów ludwika XIV wybijał się Michel Richard Delalande . Ważnymi kompozytorami tego stulecia byli też Jean François Dandrieu , Louis-Claude Daquin , klawesynista François Couperin , organiści Louis-Nicolas Clérambault i Louis Marchand , gambiści Marin Marais , Antoine Forqueray , Jean-Baptiste-Antoine Forqueray , twórca sonat Jean-Marie Leclair i autor oper i oratoriów André Campra .
• Paryski świat muzyczny nie był zamknięty na wpływy zewnętrzne. w Paryżu wydał (1763) swoje Pariser Quartette Georg Philipp Telemann . Inny Niemiec Christoph Willibald Gluck podbił Paryż dla muzyki klasycyzmu . Mozart jako dziecko również odniósł sukces w tym mieście.

Nauka

Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon

Znakomitym przyrodnikiem był Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon . Słynny Jean Le Rond d'Alembert dał się zauważyć jako matematyk. Pierre Louis Maupertuis wziął udział w roku 1736 w wyprawie do Laponii celem pomiaru długości południka . Uczona Émilie du Châtelet , przyjaciółka Voltaire 'a była kontynuatorką myśli Newtona .

Przemysł

Pierwszy swobodny przelot balonem 21 listopada 1783

ciagnik parowy Cugnota zwany fardier a vapeur

We Francji dokonano wielu wynalazków i było wielu wynalazców: min twórca pierwszego parowozu- Nicolas-Joseph Cugnot , Basile Bouchon , Claude Chappe , Joseph Marie Jacquard , Bracia Montgolfier ( balon ), Denis Papin , Henri Pitot , Jean-François Pilâtre de Rozier czy Jacques de Vaucanson , lecz nie wykorzystano ich dzieła tak dobrze jak w Anglii osiągnięcia Watta czy Cartwrighta ( rewolucja przemysłowa ).

Rozwój daje się zaobserwować także w górnictwie; patrz: http://www.annales.org/archives/

Linki zewnętrzne

• EURO DOCS – France: 1454-1788 – http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/France:_1454_-_1788
• Provinces of France to 1791

Źródła

• Jan Baszkiewicz , Historia Francji, Ossolineum .
• Grzegorz Leopold Seidler , W nurcie Oświecenia

Państwa Europy w XVIII wieku

Państwo

Austria

Bawaria

Brunszwik-Lüneburg

Dania

Francja

Republika Genui

Elektorat Hanoweru

Hesja-Kassel

Hesja-Darmstadt

Hiszpania

Holandia

Meklemburgia

Księstwo Parmy i Piacenzy

Polska-Litwa

Królestwo Portugalii

Królestwo Prus

Rosja

Saksonia

Szwecja

Wielkie Księstwo Toskanii

Imperium osmańskie

Republika Wenecka

Wielka Brytania