Gaius Iulius Caesar, Gajusz Juliusz Cezar, Cezar, ur.
12 lipca
100 p.n.e.
(13 lipca 102 r. p.n.e. – koncepcja
Mommsena
i
Diona
) w
Rzymie
, zm.
15 marca
(
idy marcowe
)
44 p.n.e.
w
Rzymie
–
rzymski
polityk
,
wódz
,
dyktator
i
pisarz
. Jeden z członków stronnictwa
popularów
, spowinowacony z
Cynną
i
Mariuszem
. Po ich śmierci piastował kolejno urzędy
kwestora
,
edyla
,
pretora
,
konsula
i
dyktatora
. Sławę zdobył dzięki namiestnictwu w
Galii
i dzięki pomocy swych żołnierzy udało się mu pokonać opozycję, skupioną wokół senatu i
Pompejusza
– tzw.
optymatów
, aby następnie, po wieloletnich walkach, przejąć pełnię władzy w
Rzymie
. Zamordowany w dniu
id marcowych
przez senatorów pod przywództwem
Marka Brutusa
oraz
Gajusza Kasjusza
. Przed śmiercią adoptował
Oktawiana Augusta
(wtedy jeszcze Gaiusa Octaviusa), wyznaczając go na swego spadkobiercę.
Młodość
Cezar był synem
Gajusza Juliusza Cezara Starszego
, po którym odziedziczył imiona, i
Aurelii Kotty
. Ród
Juliuszów
wywodził swe pochodzenie od mitycznego
Eneasza
i bogini
Wenus
. O dzieciństwie Cezara nie ma źródeł, ponieważ starożytni dziejopisarze nie interesowali się życiem dzieci, których nie idealizowano tak jak dorosłych, stąd też rozbieżności nawet w dacie urodzin Cezara. Na temat jego dzieciństwa rozpowszechniano rozmaite legendy. Jedna z nich mówi o tym, że Cezar miał być urodzony dzięki
cesarskiemu cięciu
(stąd też ta nazwa), jednak jest to raczej wymysł współczesności, gdyż dawniej taki zabieg wykonywano jedynie w przypadku śmierci kobiety w czasie porodu, podczas gdy matka Cezara, Aurelia, zmarła dopiero w
54 p.n.e.
Cezar był siostrzeńcem Julii żony
Gajusza Mariusza
, przywódcy stronnictwa
popularów
w Rzymie. Stronnictwo to, forsujące projekty zmian w państwie, znajdowało się w niekorzystnym położeniu, gdyż od roku
82 p.n.e.
pełnił w Rzymie dyktaturę
Sulla
, przywódca konserwatywnego stronnictwa
optymatów
.
Walka pomiędzy tymi stronnictwami dotykała także Cezara. W wieku szesnastu lat, w roku
84 p.n.e.
, uzyskał dzięki Mariuszowi pierwszy urząd polityczno-religijny – tytuł kapłana boga
Jowisza
(
flamen Dialis
). Jednak już w
82 p.n.e.
stracił go, gdyż odmówił spełnienia rozkazu Sulli, który narzucił mu rozwód z
Kornelią Cynnillą
. Była ona córką
Lucjusza Korneliusza Cynny
, drugiego po Gajuszu Mariuszu przywódcy popularów. Cezar stracił też posag Kornelii, ale Sulla zagwarantował mu nietykalność.
Cezar nie dowierzał jednak Sulli, który wcześniej łamał przyrzeczenia i uciekł w pośpiechu w Góry Sabińskie. Tam ukrywał się wśród bagien i lasów. Niedogodności tych kryjówek wywołały u niego poważną chorobę. Gdy przewożono go na noszach w inne miejsce, został pojmany przez wojska Sulli. Duży okup wypłacony żołnierzom pozwolił Cezarowi uratować życie i wolność. Jego znajomi w Rzymie, krewni Aurelii przede wszystkim jej starszy brat lubiany przez Sullę Aureliusz Kotta, a nawet dziewice
Westalki
wstawiali się za Cezarem, aby umożliwić mu bezpieczny powrót do Rzymu. Udało im się to, mimo iż Sulla ostrzegł, że młodzieniec, za którym się wstawiają, przysporzy stronnictwu optymatów wielu trosk ("strzeżcie się: w tym Cezarze drzemie wielu Mariuszów"). Cezar jednak nie miał zamiaru wracać do Rzymu – wiedział, że w tak niedogodnym położeniu politycznym, w jakim się znalazł, jego kariera polityczna była skazana na klęskę. Wiedział także, że jako polityk musiał się wcześniej wykazać służbą w armii i walką.
Udał się do północno-zachodniej
Azji Mniejszej
, gdzie wspomagał Marka Minucjusza Termusa w oblężeniu miasta
Mitylene
na wyspie
Lesbos
, gdzie powierzono mu misję sprowadzenia okrętów od króla
Bitynii
Nikomedesa IV
. Misję tę wykonał bardzo dobrze, zdążył się nawet bliżej zaprzyjaźnić z królem, co potem stało się piętnem w jego karierze politycznej w Rzymie. Wielokrotnie sugerowano – prawdopodobnie słusznie – że zostali kochankami. Trudno jednak stąd wnioskować o biseksualizmie Cezara (zwłaszcza w świetle jego późniejszej sławy "pierwszego uwodziciela w Rzymie") – ów epizod wynikał raczej z dekadenckiego stylu prowadzenia się dworu Nikomedesa, który prawdopodobnie urzekł młodego rzymianina.
Po zakończeniu misji Cezar zresztą powrócił do Bitynii pod pretekstem prowadzenia spraw sądowych "jakiegoś wyzwoleńca" (jak podaje Swetoniusz). Pogłoski o domniemanym związku Cezara stały się silniejsze, gdy przed śmiercią Nikomedes zapisał w testamencie swoje królestwo Rzymowi.
W samej kampanii wojennej Cezar wykazał się męstwem w zdobywaniu miasta, za co został nagrodzony tzw.
corona civica
, które było przyznawane tym, którzy ocalili w bitwie obywateli rzymskich. Odznaczenie to wiązało się z wieloma zaszczytami i przywilejami – m.in. senatorzy musieli wstawać, kiedy odznaczona osoba wchodziła do
senatu
.
Po zakończonej misji wojskowej nie powrócił do Rzymu, w którym wciąż panował Sulla. Przeniósł się do floty Publiusza Serwiliusza Izauryjskiego w
Cylicji
, gdzie jako oficer prowadził kampanię przeciwko licznym
piratom
, którzy mieli swe siedziby w górskich rejonach tej krainy.
W
79 p.n.e.
Sulla zrezygnował z dyktatury i w rok później zmarł. Śmierć Sulli rozpoczęła nowy okres walki o władzę. Cezar zdawał sobie sprawę, co potem potwierdziła klęska
Marka Lepidusa
próbującego objąć władzę, że jest jeszcze za wcześnie na przejęcie władzy od optymatów. Byli oni wciąż dominującym stronnictwem politycznym, skupiającym w swoim gronie większość liczących się przywódców.
Cezar postanowił najpierw zdobyć popularność. Podobnie jak wcześniej uczynił to, walcząc i dowodząc, teraz chciał udowodnić, że jest bardzo dobrym mówcą i administratorem oraz znawcą prawa. W tym celu pozwał w
77 p.n.e.
do sądu Gnejusza Dolabellę, byłego
konsula
, o nadużycia i wyłudzenia popełnione w czasie sprawowania władzy w prowincji
Macedonia
. Osoba ta była wybrana nieprzypadkowo – jako stronnik zmarłego Sulli był on politycznym przeciwnikiem Cezara, ponadto wspierała go ludność prowincji. Jednak Dolabella, głównie dzięki układom, sprawę wygrał.
Cezar zyskał o tyle, że kolejne miasta i prowincje poprosiły go o wytoczenie spraw. I właśnie taką sprawę wytoczono w
76 p.n.e.
Gajuszowi Antoniuszowi
, który złupił wiele miast greckich podczas panowania Sulli. Tę sprawę wygrał Antoniusz, który choć ostatecznie nie trafił do więzienia, to jednak przegrał moralnie, o Cezarze ponownie było głośno. Podobne sprawy miały miejsce w samym Rzymie. Dodatkowo, w celu zdobycia popularności, urządzał liczne uczty i przyjęcia dla ludzi. Wszystko to czynił, żeby zyskać sobie przychylność i poszerzyć krąg znajomych.
W
75 p.n.e.
, podczas podróży na
Rodos
w celu podjęcia studiów u Apolloniosa Molona, Cezar został porwany przez piratów. Przebywał wraz ze swoją załogą wśród rabusiów, jednocześnie wysyłając swoje sługi do
Grecji
w celu zebrania okupu. Znana anegdota, podawana już przez Swetoniusza mówi, że porwany przez piratów stanowczo protestował przeciw okupowi 50 talentów srebra, jako zbyt niskiemu. Jawnie przy tym groził piratom, co odbierano raczej jako żart. Jednak po uwolnieniu za okupem, Cezar zebrał wrogo nastawionych wobec piratów Greków i zemścił się, powracając do obozowiska swych niedawnych ciemiężycieli i wszystkich ich zabijając.
Początek dojrzałej kariery politycznej Cezara
W
74 p.n.e.
król
Pontu
Mitrydates VI Eupator
zaatakował
Bitynię
. W tym czasie w zaatakowanych prowincjach wojska rzymskie były bardzo nieliczne i rozproszone. Cezar podjął wtedy spontaniczną decyzję wyprawy w rejony walki, aby zebrać wojsko i uderzyć na armię przeciwnika. Pomimo braku doświadczenia oraz odpowiednich funkcji dowódczych udało mu się zebrać wszystkie rozproszone oddziały rzymskie, a nawet ochotników, i uderzyć niespodziewanie na armię wroga, która wycofała się, oddalając zagrożenie dla państwa rzymskiego.
Podczas pobytu na wschodzie przyszła do niego wiadomość o śmierci jego wuja Aureliusza Kotty, piastującego urząd w
kolegium pontyfików
. Był to urząd kapłański sprawujący pieczę nad sprawami religijnymi, przez co można było pośrednio mieć wpływ na politykę. Poinformowano go, że to właśnie on ma zastąpić swojego krewnego. Rok
73 p.n.e.
jest uważany za początek dojrzałej kariery politycznej Cezara.
Około
68 p.n.e.
został kwestorem prowincji Hiszpania Dalsza. Mógł dzięki temu zasiadać w
senacie
. Stanowisko kwestora nie satysfakcjonowało Cezara, gdyż dzięki niemu popularnym był tylko w swej prowincji. Planował nawet zbrojne wystąpienie przeciwko Rzymowi, jednak wobec niewielkich sił militarnych szybko porzucił ten plan. Ożenił się wkrótce z Pompeją, wnuczką samego
Sulli
. W owym czasie kochanek miał wiele, ale bliżej wiązał się tylko z tymi, które mogłyby mu pomóc zarówno w karierze politycznej, jak też w udzielaniu informacji; Pompeja była właśnie taką osobą.
Po ślubie z nią został mianowany kuratorem drogi
Via Appia
, prowadzącej z Rzymu do
Brundyzjum
. Był to urząd pozornie drugorzędny, ale w istocie dość wpływowy. Stanowisko to Cezar wykorzystał do zaskarbienia sobie wdzięczności i szacunku podróżujących poprzez dobre administrowanie tą drogą. Wydał ogromną sumę pieniędzy na dobre sprawowanie powierzonej mu funkcji, czym uzależnił się od
Krassusa
, od którego często pożyczał duże sumy pieniędzy.
W
65 p.n.e.
Cezar został
edylem kurulnym
. Jego głównym zadaniem było od tej pory czuwanie nad porządkiem i budownictwem w Rzymie; przede wszystkim jednak nad organizacją
igrzysk
. Wykazał się przy tym rozrzutnością, wystawiając dużą liczbę
gladiatorów
do pokazowych walk.
W roku (
63 p.n.e.
) otrzymał po zmarłym
Kwintusie Metellusie Piusie
godność
Pontifeksa Maximusa
, czyli najwyższego kapłana. Pontifex Maximus sprawował zwierzchnictwo nad całością życia religijnego w Rzymie, ale także – i co bardziej interesowało Cezara – miał poważne wpływy polityczne, polegające głównie na prawie do ustalania listy rodów senatorskich. Pokonał w walce o ten urząd bardzo wpływowych urzędników – Izaurykusa i
Katulusa
, który, jak twierdzi
Plutarch
, bojąc się, że przegra, próbował przekupić Cezara znaczną sumą pieniędzy, oczywiście bezskutecznie. Prawdą jest jednak, że w owym czasie przekupstwa były powszechne. Sam Cezar wydatkował wielką kwotę, aby kupić głosy ludu.
Dość ważnym, choć niejednoznacznie odbieranym, wątkiem w jego karierze politycznej był tzw. spisek
Katyliny
. Otóż Lucjusz Sergiusz Katylina został oskarżony o zbrodnie w czasie pełnienia funkcji namiestnika Afryki, ale nikt nie potrafił udowodnić mu winy. Jednak proces ten uniemożliwiał mu objęcie tytułu
konsula
, do którego każdy rzymski polityk dążył. Podjął więc w
63 p.n.e.
nieudany – jak się później okazało – spisek w celu przejęcia władzy w Rzymie. Cezar również był podejrzewany o udział w tym spisku. Swój udział w spisku miał mieć także
Krassus
, który fundował kolejne starania Katyliny o urząd konsula.
Uczestnicy spisku zostali w końcu schwytani i postawieni przed senatem. Sam Katylina zbiegł z Rzymu. W czasie procesu większość senatorów była za karą śmierci dla spiskowców. Cezar natomiast oświadczył, że karanie śmiercią bez sądu zwłaszcza ludzi znanych, zasłużonych dla państwa i ze znamienitych rodów, byłoby niesprawiedliwe i niezgodne z rzymskimi zwyczajami. Stwierdził, że lepszym rozwiązaniem byłoby ich uwięzienie w różnych częściach imperium. I choć początkowo pomysł ten spodobał się niektórym senatorom, to jednak przemowa
Katona
i Katulusa doprowadziła do skazania spiskowców na śmierć. Cezar był świadomy, że jeżeli będzie wnosił o uniewinnienie pojmanych, będzie to oczywistym dowodem jego powiązania ze spiskiem; podobnie jego zgoda na karę śmierci mogłaby być odebrana jako próba sztucznego odcięcia się od nich, poprzez stracenie świadków jego ewentualnej współpracy.
W
61 p.n.e.
Cezar jeszcze raz wyjechał do
Hiszpanii
Dalszej (Hispania Ulterior) tym razem jako
pretor
. Tam też podjął, na własną rękę, akcję zbrojną przeciwko dotąd niepodbitym plemionom górskim. Początkowo Cezar zajął większość wsi, jednak gdy uciekająca ludność schroniła się na okolicznej wyspie, Cezar podjął dość niefortunną decyzję. Rozkazał zbudować tratwy, na których żołnierze mieli się przedostać na ową wyspę. Na skutek odpływu, który pochłonął większość oddziału, a także oporu, jaki stawiono reszcie na wyspie, z całej kampanii uratował się tylko jeden żołnierz, który wrócił wpław. Dopiero po tygodniu przybyły z
Gades
okręty, na których rzymianie przedostali się na wyspę i wybili wygłodzonych uciekinierów. Następnie Cezar popłynął w kierunku miasta Brigancjum, które poddało się bez walki. Ogólnie kampania hiszpańska została przyjęta pozytywnie, imperium uzyskało dość duże terytoria, a Cezar został uznany za
imperatora
. Spisał się także jako administrator prowincji – starał się zarówno odprowadzić jak największe dochody z prowincji, ale także zakazał zajmowania przez wierzycieli więcej niż 2/3 majątku dłużnika.
Ogłoszenie Cezara imperatorem dało mu prawo do
triumfu
w Rzymie. Problem jednak polegał na tym, że chciał złożyć czym prędzej swoją kandydaturę na urząd
konsula
na rok
59 p.n.e.
, a jako dowódca armii musiał – zgodnie z tradycja – czekać pod bramami miasta na zezwolenie Senatu na wejście do miasta. Cezar chciał wykorzystać możliwość złożenia kandydatury zaocznie, jednak możliwość tę skutecznie zablokował
Marek Porcjusz Kato
. Mając do wyboru – rezygnację z triumfu albo z tytułu konsula, Cezar zrezygnował z tego pierwszego.
Pierwszy triumwirat i jego konsekwencje dla Rzymu
Rzymska moneta przedstawiająca Juliusza Cezara
Niedługo po powrocie, w roku
60 p.n.e.
, Cezar zawarł
I triumwirat
– tajne porozumienie z konsulami
Gnejuszem Pompejuszem
i
Markiem Licyniuszem Krassusem
, dzięki czemu został wybrany
konsulem
na rok
59 p.n.e.
Kwestia pierwszego triumwiratu jest przez współczesnych historyków różnorako interpretowana, jednak najczęściej przyjmuje się, że dominującą pozycję w tym spisku politycznym miał Pompejusz, posiadający duże zaplecze polityczne oraz Krassus z równie dużym zapleczem finansowym, podczas gdy Cezar, z racji swojej popularności wśród ludu i wojska, był tylko wykonawcą ich decyzji.
Cezar natychmiast podjął jedną z najważniejszych reform – reformę agrarną. Podstawową jej zmianą był zakaz przeprowadzania przymusowego wykupu ziemi, bez zgody właściciela. Umożliwiono także nadziały ziemi, w pierwszej kolejności obiecanej zasłużonym weteranom Pompejusza. Te najważniejsze punkty reformy musiały być zaakceptowane przez
senat
. Przeciwnicy Cezara, z
Katonem
na czele, nie chcieli do tego dopuścić. Kato, znany ze swych długich przemówień w senacie, próbował "przegadać" projekt, wykorzystując zasadę, że senatorowi nie można było przerwać. Cezar podjął wtedy dosyć nieprzemyślaną i porywczą decyzję – uwięził Katona. Spotkało się to z protestem wielu senatorów, wśród których Katon cieszył się dużą popularnością. Stwierdzili oni, że "woleliby być z Katonem w lochu niż z Cezarem tutaj". Cezar utracił na swojej popularności politycznej – w oczach ludu nie był już uważany za sprawiedliwego, a jemu samemu nie udało się przedstawić przeciwników politycznych jako nieprzejednanych i szkodzących ogółowi. Bibulus przerażony determinacją Cezara do końca sprawowania urzędu nie pokazał się w Senacie, ograniczając się do oficjalnego obwieszczania, że nadal "bada znaki zesłane przez bogów" (co wbrew jego zamierzeniom, przydało mu tylko śmieszności, nie zaś poważania).
Cezar zdołał ostatecznie przeforsować reformę z pomocą dwóch pozostałych triumwirów. Nastąpiło kolejne głosowanie nad ustawą, ale znów jeden z optymatów – tym razem
Bibulus
, próbował przeszkodzić głosowaniu, sugerując, że znaki na niebie na to nie pozwalają, lecz został potraktowany na posiedzeniu senatu kubłem nieczystości. Pozostałych jego kompanów zwalczono siłą i w ostateczności ustawę przyjęto. Na nic się zdały późniejsze protesty – nikt z senatorów nie odważył się sprzeciwić trzem wielkim przywódcom.
Kolejnym wątpliwym ze względu na wzrost popularności Cezara był wybór na trybuna ludowego
Klodiusza
. Wsławił się on zwłaszcza kazirodczym związkiem z siostrą oraz profanacjami religijnymi, ale Cezarowi był potrzebny, żeby pozbyć się z Rzymu
Cycerona
, czego Klodiusz rzeczywiście dokonał. Uchwalił jako trybun ludowy ustawę skazującą na wygnanie każdego, kto dopuści się zabójstwa bez wyroku sądowego. Oczywiście ustawa ta uderzała w Cycerona, który wydał na śmierć spiskowców
Katyliny
. Cyceron został wypędzony, a jego majątek zagrabiony przez Klodiusza. Cezar pozbył się swego kolejnego, długoletniego przeciwnika.
Na tle tych istotnych wydarzeń rozgrywały się prywatne, choć niemniej istotne, sprawy Cezara. Pompejuszowi, który wcześniej miał mieć romans z ukochaną Cezara, zaoferował swoją córkę Julię, mimo że była już zaręczona z Serwiliuszem Cepionem. Mariaż ten umocnił polityczne więzy Pompejusza z Cezarem, choć jego motywem było prawdopodobnie także silne uczucie Pompejusza do Julii. Sam Cezar ożenił się z
Kalpurnią
, córką Pizona, któremu zagwarantował stanowisko
konsula
.
W Rzymie było już wiadomo, że rządzi trójka polityków, którym nikt nie ośmieli się sprzeciwić. Senat świecił pustkami, ale Cezarowi nie przeszkadzało to w uchwalaniu kolejnych ustaw. Jedną z nich było przyznanie mu na pięć lat namiestnictwa w
Galii Przedalpejskiej
i
Ilirii
z granicą na rzece
Rubikon
oraz
Galii Narbońskiej
. Zwłaszcza ta ostatnia kusiła Cezara możliwościami prowadzenia tak potrzebnych mu kampanii wojennych i równie – zdobycia pieniędzy.
Namiestnictwo Cezara w Galii
Przebieg kampanii galijskiej Juliusza Cezara
Cezar wybrał się do
Genewy
w marcu
58 p.n.e.
, żeby tam zorganizować akcję zbrojną przeciwko
Helwetom
. Nie zagrażali oni w sposób bezpośredni państwu rzymskiemu, jednak stanowili dobry pretekst dla Juliusza do zdobycia łupów i sławy. Cezar rozbił doszczętnie 300-tysięczne plemię, a ocalałych wziął w niewolę.
Kolejnym plemieniem, które miało zagrażać bezpieczeństwu Republice Rzymskiej, było germańskie plemię
Swebów
, dowodzone przez wojowniczego
Ariowista
. Powodem do wojny miał być konflikt z plemieniem
Eduów
, sprzymierzonym z Rzymem. Cezar dowodził osobiście siłami znacznie przeważającymi technicznie i liczebnie wroga. Po kilku dniach walk
u stóp Wogezów
Germanie
rzucili się do ucieczki. Dzięki swemu zwycięstwu powstrzymał on na długie lata ekspansję
Germanów
na
Galię
.
Jesienią
58 p.n.e.
Cezar dał odpocząć swojej armii i rozlokował ją na dość rozległych terytoriach; sam udał się do swojej prowincji nad
Padem
. Jednak już w
54 p.n.e.
podjął kolejną wyprawę, tym razem przeciwko Belgom, następnie przeciwko Nerwiom, których także pokonał. Zwycięstwa te wywołały powszechny zachwyt i radość w Rzymie, ogłoszono nawet piętnastodniowe święta.
Zjazd triumwirów w Lukce
W
56 p.n.e.
w mieście
Lukka
odbył się zjazd triumwirów oraz wielu innych wpływowych osobistości. Cezar wezwał do siebie swoich dawnych politycznych współpracowników w obawie o przetrwanie sojuszu – w Rzymie dochodziło do waśni pomiędzy
Krassusem
i
Pompejuszem
, który to w obawie o swoją pozycję zaczął współpracować z optymatami, zezwalając nawet na powrót
Cycerona
do
Rzymu
. Sytuacja ta była dla Cezara o tyle niebezpieczna, że jego przeciwnicy polityczni wnosili postulaty usunięcia ustaw Cezara i odwołania go z
Galii
. Cezar, Krassus i Pompejusz uzgodnili między sobą podział wpływów w Republice – otrzymali oni
konsulat
, Cezar zaś przedłużenie dowództwa w Galii na pięć lat oraz znaczną kwotę pieniędzy. Cezar zapewnił sobie w ten sposób przychylność triumwirów, a także swoje dawne prowincje – czyli pole do popisów wojskowo-politycznych oraz administracyjnych.
Bunty w Galii
Przedłużenie namiestnictw Cezara w Galii wywołały niepokoje w
Bretanii
, zamieszkiwanej wówczas przez Wenetów. Zaczęli oni podejrzewać, że w najbliższym czasie Cezar zaplanuje inwazje na ich ziemie. Utworzyli dość dużą koalicję plemion germańskich, które zaczęły zagrażać bezpieczeństwu Republiki.
Uwięzienie posłów Cezara przez Wenetów dało mu bezpośredni pretekst do wszczęcia wojny. Wydał rozkaz zbudowania floty, której dowództwo powierzył
Decymusowi Brutusowi
, sam zaś objął dowództwo nad siłami lądowymi. Decydujące walki odbyły się jednak na morzu. Po odniesieniu zwycięstwa zemścił się brutalnie za uwięzienie posłów – kazał wymordować całą starszyznę wenecką, zaatakował także sojuszników Wenetów, żeby odstraszyć w ten sposób pozostałe plemiona przed takim postępowaniem.
Podobny los spotkał w
54 p.n.e.
i
53 p.n.e.
Brytów
, którzy także, choć nie bez trudności, zostali rozgromieni. Kampania ta nie przyniosła jednak wielu zysków – Brytowie nie byli bogatym plemieniem, a straty, jakie Cezar poniósł w wyniku walk, przerosły łupy. Jedynym sukcesem Cezara był fakt, że jemu jako pierwszemu udało się przeprawić rzymskie oddziały przez
Kanał La Manche
oraz na długi czas skutecznie zniechęcić ich do ingerowania w sprawy polityczne na kontynencie.
Po powrocie do Galii doszła do niego wiadomość o śmierci jego córki, żony
Pompejusza
, Julii, co zerwało ostatecznie przyjacielskie stosunki między nimi.
Plutarch
nazwał ten związek "więzią powinowactwa, która Rzeczpospolitą, trawioną chorobami wewnętrznymi, utrzymywała przynajmniej w pokoju i zgodzie". W tym czasie w Galii, na skutek klęski nieurodzaju i znacznego rozproszenia, wybuchł bunt plemion galijskich. Cezar był daleko, ale zdołał zebrać 7-tysięczną armię i wyruszył na odsiecz. W międzyczasie barbarzyńcy rozbili w Atuatuka armię liczącą 6000 żołnierzy. Coraz bardziej zdenerwowany, kazał wszystkich przywódców powstania wymordować, a tereny zajmowane dotychczas przez owe plemiona zrabować.
Bunt Wercyngetoryksa
Sytuacja w państwie rzymskim oraz osłabienie pozycji politycznej Cezara doprowadziły w
53 p.n.e.
do buntu w Galii. Powstaniem kierował
Wercyngetoryks
. Według Plutarcha, Cezar postanowił wtedy zebrać całą dostępną armię i wbrew zasadom sztuki wojennej od razu wyruszyć przeciw liczniejszemu nieprzyjacielowi.
Energiczność działań oraz element zaskoczenia spowodował, że Cezar odniósł sukces. Po drodze rozgromił rozproszone i nieprzygotowane do walki oddziały Galów, doznając jednak porażki w
bitwie pod Gergowią
. Następnie oblegał doskonale bronioną twierdzę w
Alezji
i zdobył ją w
52 p.n.e.
, biorąc do niewoli ukrywającego się w niej Wercyngetoryksa. Po raz pierwszy armia rzymska wybudowała tak gigantycznych rozmiarów umocnienia. Jeden pas umocnień miał nie pozwolić Wercyngetoryksowi wydostać się z Alezji, a drugi chronić armię Cezara przed galijskimi posiłkami, które wkrótce nadciągnęły w sile 250 000 ludzi. Galom nie udało się przerwać oblężenia, a oblegani w Alezji poddali się z powodu głodu. Cezar odniósł wielkie zwycięstwo. Według współczesnych badań Cezar okupił swój sukces wielkimi stratami w ludziach.
Samo pokonanie Wercyngetoryksa nie zakończyło powstania. Już na początku
51 p.n.e.
musiał walczyć z Biturgigami. Cezar jednak, podobnie jak członków sojuszu galijskiego, nie potraktował ich surowo, żądając jedynie okupu i nielicznych niewolników. Ostatni konflikt, zdobycie miasto Uksellodunum, zakończył jednak bardzo brutalnie, odcinając wszystkim buntownikom ręce, chcąc przez to utrwalić potęgę Rzymu, ale także dać do zrozumienia Galom, jak wysoka jest cena nielojalności.
Ogólnie kampania przeciwko
Galom
zakończyła się sukcesem, jednak ogrom zniszczeń i ludobójstwa w wykonaniu Cezara był przerażający – milion zabitych, kolejny milion w niewoli – co na tamte czasy było liczbą kolosalną – zniszczone prowincje, miasta i wsie. Sławę i poważanie, jaką zdobył dzięki tej kampanii, doskonale wykorzystał do swoich przyszłych politycznych planów. Umocnił także swoją pozycję jako wódz – żołnierze byli mu wiernie oddani, gotowi spełnić każde jego życzenie. W trakcie tej kampanii Cezar wprowadził do armii wiele innowacji. Ulepszył sztukę oblężniczą, m.in. przez psychologiczne zastosowanie niektórych urządzeń oblężniczych, które Cezar uważał za mało przydatne z czysto taktycznego punktu widzenia, ale przydatne do wywoływania popłochu w szeregach wroga. Utworzył jazdę rezerwową i podwoił jej żołd.
Rozpad pierwszego triumwiratu
Latem
53 p.n.e.
Cezar dowiedział się o śmierci Krassusa. Triumwirat przestał już definitywnie istnieć. Cezarowi nie udało się odnowić związków rodzinnych z Pompejuszem, który poślubił wdowę po Krassusie. W samym Rzymie panowała wtedy anarchia, więc senat przyznał Pompejuszowi pojedynczy urząd
konsularny
, co wcześniej nie miało miejsca. Cezar wykorzystał tę sytuację, wysuwając żądanie wobec swego sprzymierzeńca stworzenia możliwości kandydowania zaocznie na urząd konsula.
Droga Cezara do jedynowładztwa
Pomnik Juliusza Cezara w Rzymie
Z początkiem roku
50 p.n.e.
wygasł urząd namiestnictwa Cezara w jego dotychczasowych prowincjach. Z obawy o swoją pozycję polityczną i możliwość degradacji do rangi zwykłego obywatela rzymskiego chciał objąć urząd konsula, ale na przeszkodzie stanęły ustawy przygotowane przez samego
Pompejusza
. Pierwsza z nich wprowadzała obowiązkowy okres pięciu lat przerwy pomiędzy urzędem sprawowanym w Rzymie, a urzędem namiestnika. Druga nakazywała obowiązek stawienia się w Rzymie w przypadku chęci złożenia swej kandydatury do urzędu
konsula
. Sytuację zaostrzał fakt, że przeciwnicy polityczni w Rzymie próbowali już znaleźć następcę na urząd Cezara w
Galii
, a Pompejusz zażądał od swego dawnego sojusznika zwrotu dwóch legionów, które senat przekazał Cezarowi na czas walk z Galami.
Cezar musiał zrobić coś, aby nie utracić wszystkiego co dotąd osiągnął. Skorzystał ze swojego wielkiego majątku, jaki zdobył w czasie swojego namiestnictwa do przekupienia stronników politycznych Pompejusza, znajdujących się w trudnej sytuacji majątkowej. Pompejusz obwołał się jednak obrońcą Republiki i senatu, i zdobył przychylność większości rodów senatorskich, które obawiały się potęgi Cezara. Samym
Galom
pod koniec swego namiestnictwa zmniejszył wymiar daniny i nie ingerował w ich wewnętrzne sprawy, czym zapewnił sobie ich przychylność w przyszłości. Oddanym żołnierzom wypłacił duże sumy za walkę w
Galii
.
W Rzymie nie brakowało mu przeciwników –
senat
odwołał Cezara z namiestnictwa, pozbawił go także możliwości ubiegania się o urząd konsula zaocznie. Wysłanników Cezara przysłanych do Rzymu Senat rozkazał odesłać bez wysłuchania, co mieli do powiedzenia. Fakt ten wykorzystał Cezar, żeby przekonać swoich żołnierzy do akceptacji dokonania przewrotu wojskowego w Rzymie.
Pokonując granicę
Italii
na rzece
Rubikon
, wypowiedział słynne słowa alea iacta est – "kości zostały rzucone". Pokonanie tej granicy na czele wojska było już jawnym przeciwstawieniem się legalnej władzy Senatu, od którego nie było już odwrotu. Rozpoczęła się trwająca kilka lat wojna domowa (bellum civile). Pierwszym posunięciem Cezara było zajęcie
Ariminum
. W Rzymie zapanowała panika – wszyscy pamiętali rzezie za czasów
Gajusza Mariusza
i panowało przekonanie, że teraz też tak będzie. Sam Cezar nie napotykał oporu na swojej drodze – bez trudu zdobył miasto Korfinium, a broniącego go Domicjusza Ahenobarbusa puścił wolno, dając mu nawet wojskową kasę. Cezar oficjalnie głosił, że broni Republiki i urzędu
trybunów ludowych
przed zmową rodów senatorskich w imieniu ludu rzymskiego. Zupełnie zaskoczony obrotem spraw Pompejusz wraz z popierającymi go senatorami opuścił Italię, a Cezar wkroczył do Rzymu. Natychmiast otworzył skarbiec i uzyskał pieniądze potrzebne na dalszą kampanię wojenną. Udał się do
Hiszpanii
, aby rozprawić się ze stronnikami Pompejusza, którzy mogli zagrażać w jego dalszych działaniach na Wschodzie.
Na drodze Cezara stanęło miasto
Marsylia
, które nie chciało opowiedzieć się po jego stronie. Początkowo brał udział w oblężeniu, jednak po pewnym czasie ruszył na czele niewielkiego oddziału do Hiszpanii. Pokonał tam, nie bez trudów, armię Afraniusza i Petrejusza, pokonanych jednak nie ukarał – kazał tylko rozwiązać ich armię. W sierpniu i wrześniu
49 p.n.e.
Cezar zajął bez walki Hiszpanię Dalszą oraz zdobytą już wcześniej Marsylię.
Po powrocie do Rzymu w grudniu
49 p.n.e.
został ogłoszony przez zastraszony i zdekompletowany senat
dyktatorem
. Pozwolił na powrót do ojczyzny osobom wygnanym jeszcze za czasów
Sulli
, zwolnił ludzi z długów, przywrócił prawa do urzędów. Funkcję dyktatora sprawował tylko 11 dni, zapewniając sobie wybór na
konsula
w
następnym roku
.
W ślad za Pompejuszem
Cezar wiedząc, że nie ma przewagi na morzu, postanowił zaskoczyć przebywającego w Grecji, od czasu przejęcia przez niego władzy w Rzymie, Pompejusza. Zebrał szybko siedem
legionów
i bez specjalnie dużej eskorty okrętów wojennych przeprawił się na tereny dzisiejszej
Albanii
. Od stycznia do lipca
48 p.n.e.
trwały podchody i prowokacje ze strony Cezara, który znajdował się w gorszym położeniu, będąc odciętym od wszelkiego zaopatrzenia. Po przybyciu długo oczekiwanych posiłków dowodzonych przez
Marka Antoniusza
Cezar postanowił spróbować pobić
Pompejusza
. Doszło do bitwy pod
Dyrrachium
, w której armia
Pompejusza
pobiła armię Cezara, jego samego narażając na wielkie niebezpieczeństwo. Tylko błąd
Pompejusza
uratował Cezara przed ostateczną katastrofą. Wszystkich pojmanych jeńców Labienus, stronnik Pompejusza, stracił. Wstrząsnęło to mocno opinią o stronnictwie Pompejusza (sam Cezar zachowywał się zwykle bardzo rycersko w stosunku do pokonanych nieprzyjaciół), zwłaszcza że niejednokrotnie zdarzało się, że na polu bitwy przeciw sobie stawali bliscy krewni. Wobec ogromnych strat i trudności zaopatrzeniowych Cezar postanowił wycofać się na wschód, w kierunku nadchodzącej armii
Kwintusa Metellusa Scypiona
, mającej wzmocnić siły Pompejusza. Cezar założył obóz na wzgórzu nad rzeką
Enipeus
obok Farsalos. Cały czas śladem Cezara podążał Pompejusz, któremu zarzucano, że boi się cezarian.
Wreszcie pod
Farsalos
w dniu
9 sierpnia
48 p.n.e.
doszło do decydującego starcia pomiędzy Cezarem a
Pompejuszem
. Przeciwko 22 000 żołnierzom Cezara stanęło 45 000 ludzi Pompejusza. Cezar dzięki swej taktyce, szczęściu i błędom Pompejusza zdołał jednak pokonać przeważające siły wroga i nie czekając na późniejszą odpowiedź uciekających, rozbił obóz Pompejusza. Co do ofiar tej bitwy historycy nie są jednomyślni –
Plutarch
podaje liczbę 6000 zabitych, podczas gdy np.
Aleksander Krawczuk
aż 15 200.
Po bitwie Cezar wszystkim jeńcom, którzy zobowiązali się do niestawania przeciw niemu ponownie, darował wolność, a wyższym oficerom także prawo zachowania majątku. Cezar w ten sposób chciał uniknąć porównywania do mordów Sulli czy też niezbyt godnych chwały poczynań Gajusza Mariusza. Stosował też całkiem świadomie bardzo skuteczną taktykę "kto nie jest przeciw mnie, jest ze mną", podczas gdy druga strona stosowała zasadę "kto nie jest ze mną, jest przeciw mnie". Od osób puszczanych wolno żądał tylko przyrzeczenia nieprzyłączania się do Pompejusza i jednocześnie hojnie obdarowywał wszystkich, którzy zdecydowali się zmienić front. Strategia ta spowodowała, że większość senatorów przeniosła się w końcu do obozu Cezara i Pompejusz nie mógł już głosić, że jest obrońcą Republiki i Senatu.
Pompejusz zbiegł do
Egiptu
, gdzie został podstępnie zamordowany z rozkazu 14-letniego króla
Ptolemeusza XIII
, który obawiał się o jego wpływ na politykę egipską i konflikt z Rzymem (inna rzecz, że król był sterowany przez grono swoich najbliższych doradców). Gdy Cezar wylądował w
Aleksandrii
, dostał głowę zabitego Pompejusza. Legenda mówi, że widząc pokonanego wroga, Cezar nie okazał radości – a wręcz przeciwnie, zapłakał i na czole Pompejusza złożył pocałunek. W Egipcie toczyła się wtedy wojna domowa pomiędzy dziedzicami tronu, nieletnim Ptolemeuszem XIII i jego starszą siostrą
Kleopatrą
wygnaną z Aleksandrii. Cezar sprzymierzył się z Kleopatrą, która została jego kochanką i urodziła mu jego jedynego biologicznego syna –
Ptolemeusza Cezariona
. Było to dość niebezpieczne, bowiem przez dłuższy czas Cezar pozostawał jedynie "gościem" w pałacach w Aleksandrii, otoczonym przez podburzany tłum. Przy pomocy Cezara Kleopatra uzyskała niepodzielnie egipską koronę po krótkiej
wojnie aleksandryjskiej
, zakończonej przez Rzymian z
Ptolemeuszem XIV
w
47 p.n.e.
Walka o umocnienie władzy
W drodze powrotnej do Rzymu, w
47 p.n.e.
, Cezar pokonał w
bitwie pod Zelą
buntującego się króla
Pontu
w
Azji Mniejszej
,
Farnakesa II
, a po zwycięstwie, kończąc wyprawę wojenną, przesłał do Senatu meldunek ze słowami:
veni, vidi, vici
("przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem"). List z takimi właśnie słowami dostarczono senatorowi Amincjuszowi.
Następnie rozprawił się z resztkami pompejańczyków w Afryce pod wodzą
Kato
i
Scypiona
w bitwie pod
Tapsus
6 kwietnia
46 p.n.e.
Reformy i jedynowładztwo Cezara
Imperium Rzymskie pod koniec panowania Cezara
Po zwycięstwie nad Pompejuszem Cezar mógł wreszcie sobie pozwolić na triumf w samym Rzymie latem
46 p.n.e.
Była to ogromna uroczystość opiewająca jego zwycięstwa w Galii, Egipcie, Poncie i Afryce. Odbyły się kilkudniowe uczty, zabawy i turnieje, sam Cezar, żeby zyskać przychylność ludu, hojnie obdarzał wszystkich łupami wojennymi.
Korzystając z faktu, że nikt nie mógł już skutecznie zagrozić jego władzy, przeprowadził liczne reformy mające podnieść państwo z anarchii i wieloletnich wojen. Obejmowały one również prowincje rzymskie, przyczyniając się do integracji imperium. Zapoczątkował m.in. romanizację prowincji zewnętrznych poprzez wielkie akcje przesiedleńcze z terenów Italii weteranów wojen i
proletariatu
rzymskiego, głównie do Galii, Azji Mniejszej i Afryki. Ustanowił nową złotą monetę
aureus
, zaś w
46 p.n.e.
, jako
Pontifex Maximus
, przeprowadził przy pomocy aleksandryjskiego astronoma
Sosygenesa
reformę
kalendarza
, tworząc
kalendarz juliański
.
Za jego panowania powstały w Rzymie po raz pierwszy: świątynia marmurowa,
łuk triumfalny
i budowle kopułowe. Dokończono reformę rolną, zakazano piastowania urzędu namiestnika prowincji dłużej niż dwa lata, rozwiązano stowarzyszenia, które mogły się przyczyniać do spisków. Cezar w praktyce stał się jedynowładcą Rzymu. Senat stał się instytucją fasadową. Jego skład został powiększony do liczby 900 senatorów, poprzez edykt Cezara podnoszący kilkaset rodów
ekwickich
do statusu nobilitas. Dzięki temu w Senacie zdecydowaną i stałą przewagę uzyskali zwolennicy Cezara, choć stare rody senatorskie nadal próbowały mu się przeciwstawiać. W odróżnieniu od Sulli Cezar nie mordował ani nie skazywał na banicję swoich przeciwników, głosząc zasadę clementia (łagodność rządów). Nie mścił się na swych dawnych przeciwnikach politycznych, cofając nawet konfiskaty majątków.
Mimo to został szybko znienawidzony przez starą arystokrację za okazywanie niemal całkowitej pogardy dla starych instytucji republikańskich. Choć formalnie starał się zachowywać pozory legalności swojej władzy, jego faktyczne decyzje prowadziły do niemal zupełnego rozkładu dawnego systemu rządów. Przykładem takiego podejścia było nadawanie sobie i związanym z sobą ludziom najważniejszych stanowisk w państwie. W roku
49 p.n.e.
przyjął dyktaturę, którą złożył po wyborze na konsula, w
48 p.n.e.
ponownie "dał się wybrać" na dyktatora, a w
47 p.n.e.
, gdy powrócił do Rzymu, a jego władza dyktatorska formalnie ustała, zezwolił na wybór konsulów w normalnym trybie. W roku
46 p.n.e.
zerwał jednak zupełnie z tą fikcją, każąc się mianować jedynym konsulem i to od razu na 5 lat. W
45 p.n.e.
konsulat Cezara został przedłużony do 10 lat.
Po załatwieniu spraw w Rzymie Cezar rozgromił ostatecznie stronników nieżyjącego już Pompejusza. W listopadzie
46 p.n.e.
Cezar, już jako
konsul
, wyruszył do Hiszpanii, żeby ostatecznie rozprawić się ze swymi przeciwnikami – synami
Pompejusza
–
Sekstusem Pompejuszem
i
Gnejuszem Pompejuszem
. Do walki doszło 17 marca
45 p.n.e.
pod
Mundą
w której armia Cezara, pomimo przewagi wroga, zabiła 30000 pompejańczyków, tracąc tylko 1000 swoich.
Po
bitwie pod Mundą
nikt już nie był w stanie zagrozić jedynowładztwu Cezara.
14 lutego
44 p.n.e.
Senat obwołał Cezara dyktatorem wieczystym (dictator in perpetuum) najwyższym kapłanem, imperatorem i "ojcem ojczyzny". Próbowano go obwołać królem Rzymu, ale Cezar odmówił, gdyż funkcja ta od czasów
Tarkwiniuszy
była przez lud znienawidzona, ponadto Cezar nadal starał się zachowywać pozory republikańskiej legalności.
Zabójstwo Cezara
Scena przedstawiająca zabójstwo Cezara
Na czele opozycji wobec Cezara stanął
Gajusz Kasjusz Longinus
i
Marek Juniusz Brutus
. Longinus był związany wcześniej z obozem
Pompejusza
, po klęsce pod
Farsalos
poddał się Cezarowi, jednak nadal głośno wyrażał wobec niego swoją niechęć. Podobnie było z Brutusem – przy okazji Cezar miał romans z jego matką,
Serwilią
.
Cezara zawsze ostrzegano przed możliwością zamachu na jego życie. Jednak on zawsze podchodził do tego z dystansem, twierdząc, że żyłby cały czas w obawie, gdyby ciągle otaczała go straż przyboczna. Był przy tym pewny, że nikt nie odważy się na dokonanie na nim morderstwa, gdyż wywoła to kolejną wojnę domową. W krytycznym dniu jednak o mały włos Cezar nie pokrzyżował planów skrytobójców. Jego żona błagała go, aby pozostał w domu, bowiem tej nocy męczyły ją krwawe koszmary. Cezar niechętnie, ale chciał się przychylić do jej próśb, jednak wizytujący jego dom wysłannicy zamachowców wyperswadowali mu spełnienie życzeń żony.
Planował wyprawę na Wschód, która miała się rozpocząć
18 marca
44 p.n.e.
Na ostatnim posiedzeniu
senatu
15 marca
44 roku p.n.e.
w dniu
idów marcowych
, Cezar zajął miejsce na złoconym krześle. Podszedł do niego Tiliusz Cymber, prosząc o łaskę dla wygnanego brata, a za nim zaczęli podchodzić inni wtajemniczeni. Cezar rozdrażniony tą natarczywością próbował wstać, ale wtedy Cymber ściągnął mu togę, co miało być umówionym znakiem dla wszystkich do ataku. Pierwszy cios zadał Publiusz Serwiliusz Kaska, jednak uderzenie było za słabe. Cezar odpłacił się mu ugodzeniem rylcem w ramię, jednak wtedy posypały się na niego, wedle tradycji, 23 ciosy zadane sztyletami. Ostatni cios, zadany ręką Brutusa, którego Cezar uważał za przyjaciela, okazał się śmiertelny. W chwili jego zadawania, Cezar miał wyszeptać: "I ty, Brutusie, przeciw mnie?" ("Et tu, Brute, contra me?"), po czym wielki Rzymianin padł zakryty własną togą u stóp posągu
Pompejusza
, swego dawnego stronnika i wroga.
Na Rzym padł blady strach i niepewność. Skrytobójcy rozbiegli się w popłochu. Lud początkowo wahał się w ocenie śmierci Cezara, jednak wzruszająca i porywająca pogrzebowa mowa Marka Antoniusza porwała słuchaczy i obróciła ostrze gniewu przeciw zamachowcom. Wydano nakaz ścigania zbrodniarzy. W ciągu kilku miesięcy wszyscy z nich ponieśli śmierć, w bitwie lub z własnej ręki. Żaden z wykonawców zamachu nie zmarł z przyczyn naturalnych.
Cezar nie zdążył więc wypełnić planów podboju
Daków
i
Partów
. W swym testamencie Cezar ustanowił swoim spadkobiercą
Oktawiana
, wnuka jego siostry, Julii.
Żony, kochanki i dzieci Cezara
Żony:
-
Kornelia Cynnilla
– pierwsza żona, matka dziecka Cezara – Julii, czwartej żony
Pompejusza
, córka konsula
Cynny
ze stronnictwa
popularów
. Małżeństwo to było wynikiem porozumienia rodów kierujących stronnictwem popularów, w zamierzeniu mając stać się ostoją ich porozumienia. Odmowa Cezara wobec nakazu rozwodu wydanego przez ówczesnego dyktatora
Sullę
ze stronnictwa
optymatów
doprowadziła do pozbawienia Cezara posagu Kornelii i funkcji flamen Dialis oraz konieczności ucieczki Cezara w Góry Sabińskie. Zmarła w
69 p.n.e.
- Pompeja Sulla – druga żona w latach
67 p.n.e.
-
62 p.n.e.
, wnuczka Sulli. Małżeństwo zawarte zostało głównie z pobudek politycznych; rozwód nastąpił z powodu afery w domu Cezara (Afery z misteriami Dobrej Bogini), związanej z domniemanym kochankiem Pompei –
Klodiuszem
.
-
Kalpurnia Pisonis
– trzecia żona.
Kochanki:
-
Serwillia
– kochanka, według niektórych źródeł jej syn –
Marek Juniusz Brutus
miał być synem Cezara,
-
Kleopatra VII
– kochanka, urodziła Cezarowi syna –
Cezariona
-
Nikomedes IV
– niepotwierdzony (lecz powszechnie znany ze wzmianki u Swetoniusza, jeszcze za czasów Cezara, na zasadzie "tajemnicy Poliszynela") związek homoseksualny
Dzieci Cezara:
Drzewo genealogiczne rodziny cesarskiej
Dorobek literacki
Łacińskie wydanie "O wojnie galijskiej" autorstwa Juliusza Cezara
Corpus Caesarianum
Oprócz mów, poezji i dramatów niezachowanych do naszych czasów, Cezar napisał dwie sławne monografie historyczne, które wchodzą do tzw. Corpus Caesarianum (wyd. w j.polskim: Corpus Caesarianum, tłum. i oprac. E.Konik, W.Nowosielska, Wrocław 2006):
-
O wojnie galijskiej
(Commentarii rerum gestarum belli Gallici albo inaczej De bello Gallico). Cezar napisał siedem ksiąg tego dzieła, ma ono jednak ich osiem. Autorem ósmej jest
Aulus Hircjusz
.
-
O wojnie domowej
(Commentarii rerum gestarum belli civilis) – ta monografia nie jest dokończona, pracę nad nią przerwała Cezarowi śmierć. (wcześniejsze wydanie w j.polskim: Cezar, O wojnie domowej, tłum.
J.Parandowski
, Warszawa 1951.
Dyskusyjne jest autorstwo Cezara w stosunku do dawniej przypisywanych mu pozostałych dzieł, składających się na tamten zbiór:
- O wojnie aleksandryjskiej (De Bello Alexandrino) – opisujące
wojnę aleksandryjską
,
- O wojnie afrykańskiej (De Bello Africo) – opisujące kampanię w północnej Afryce,
- O wojnie hiszpańskiej (De Bello Hispaniensis) – opisujące walki w Hiszpanii.
Dzieła zaginione
Był także autorem pisma z dziedziny gramatyki De analogia, dedykowanego
Cyceronowi
, oraz pamfletów przeciwko
Katonowi
zatytułowanych Anticatones. Te dwie książki nie zachowały się do naszych czasów.
Urzędy i honory sprawowane przez Cezara
- Po śmierci ogłoszony bogiem (
Divus
).
Zobacz też
Bibliografia
- Bocheński J., Boski Juliusz, Warszawa 1975.
- Gallo M., Cezar, tłum. J. Kierul, Poznań 2004.
- Howard C., Scullard S., Dzieje Rzymu. Od najdawniejszych czasów do Konstantyna. tłum. J. Schwakopf, Warszawa 1992.
- Holland T., Juliusz Cezar kontra Rzym (popularnonaukowa), tłum. A. Kowalska, Warszawa 2004.
- Jelusich M., Juliusz Cezar, tłum. Z. Petersowa, Warszawa 1934.
- Krawczuk A., Gajusz Juliusz Cezar, Wrocław 1990.
- Krawczuk A., Poczet Cesarzy Rzymskich
- Le Bohec Y., Cezar, tłum. M. Kropiwnicka, Warszawa 2002
- Ostrowski J.A., Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa 1999.
- Piotrowicz L., Dzieje Rzymskie, Warszawa 1934.
- Southern P., Juliusz Cezar, tłum. B. Mierzejewska, Warszawa 2002.
- Walter G., Cezar, tłum. D. Wilanowska, Warszawa 1983.
- Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2004.
Linki zewnętrzne