Tablica upamiętniająca Galla Anonima we Wrocławiu

Gall Anonim (zm. po 1116 ) – pierwszy kronikarz działający na ziemiach polskich, autor Kroniki polskiej , ( łac. ) Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum.

Pochodzenie i okres życia

Mediewistyka nie przekazuje wiadomości o panegiryście, który sam o sobie nie pozostawił licznych informacji. Najprawdopodobniej był mnichem benedyktyńskim i pochodził z Wenecji^[1], choć przez stulecia uznawano go za prowansalskiego mnicha^[2]. Mnich (Gall) miał być związany z kultem św. Idziego w Saint-Gilles (obecnie miasto we Francji ) i klasztorem St. Gilles w Somogyvárze na Węgrzech . Przydomek Gallus został nadany Anonimowi, dzięki luźnej zapisce XVI-wiecznego dziejopisa Marcina Kromera .

Żył w czasach Bolesława III Krzywoustego . Do Krakowa w Księstwie Polskim mógł przybyć ok. 1089 lub 1109 . Kronikę napisał prawdopodobnie na życzenie kanclerza Michała Awdańca w latach 1112 - 1116 ^[3]. Możliwe, że po śmierci kanclerza Michała prowadził kancelarię książęcą (łac.) capella.

Chronica Polonorum (łac.), jest dziełem ( panegirykiem ) o wybitnym kunszcie literackim. Określana była terminem: "dzieje książąt" (łac.) gesta ducum, czyli historia państwa opisująca losy panujących. Ma charakter moralistyczny . Przedstawia dzieje od początku dynastii Piastów , po czasy współczesne autorowi, doprowadzając je do roku 1114 ^[4]. Złożona z trzech części, jest dziełem literackim (nieukończonym), uzasadniającym prawa dynastii piastowskiej do panowania w Polsce. Kronika miała wytłumaczyć wiele kontrowersyjnych wydarzeń, które obarczały odpowiedzialnością ród panujący i dać pełne wyjaśnienia zgodne z polityką i interesem panującego^[5][6].

Autorelacja Galla

• Przybył do Polski z Węgier.
• Był pielgrzymem.
• Podkreślał atencję do kultu św. Idziego (na co zwrócili uwagę historycy).
• Nie był Skandynawem – wykazał całkowity brak znajomości Europy Północnej.
• Był uczestnikiem spotkania Krzywoustego i Kolomana Uczonego na Węgrzech.

Styl pisarski

Na podstawie stylu pisarskiego wiadomo, że:

• Sposób pisania świadczy o wysokiej klasy wykształceniu (co świadczy o mnichu lub osobie wysokiego rodu).
• Biegłość w sztuce pisarskiej świadczy, że nie jest to pierwsze dzieło, jakie napisał.
• Kronika została napisana w sposób nowatorski. Styl taki powstał na północy Francji, stosowany był we Flandrii, Nadrenii, Holandii i Belgii.

Hipotezy o pochodzeniu Galla Anonima

• Anonim był Polakiem. Ta teza upadła, gdyż powstała wskutek nieporozumienia. Gotfryd Lengnich , wydając drukiem Kronikę polską, za autora podał Marcina Gallusa. Nie było nikogo takiego. Wydawca pomylił Anonima z Marcinem Galikiem, o którym mógł przeczytać u Jana Długosza .

• Anonim był zakonnikiem z Prowansji z klasztoru Saint-Giles (tam spoczywały relikwie św. Idziego, tam dary wysyłał Władysław Herman błagając Boga o potomka). Mnich przebywał czas jakiś w filii tego klasztoru w Somogyvàr na Węgrzech (stąd jego znajomość terenów węgierskich). Był też autorem Gesta Hungarorum (czyli węgierskiego odpowiednika Kroniki polskiej, powstałej również w tym okresie). Tamto dzieło nie zachowało się nawet w odpisach^[]. Biblioteka klasztoru St. Giles została zniszczona w 1562 roku, brak więc materiału porównawczego, który mógłby potwierdzić tę teorię. (za M. Plezia)

• Anonim był węgierskim mnichem. Do Polski przybył najprawdopodobniej z klasztoru św. Idziego w Somogyvárze na Węgrzech około 1110 wraz z wracającym z pielgrzymki Bolesławem III, pokutującym w ten sposób za krzywoprzysięstwo wobec brata Zbigniewa . Wtedy odbyła się też tajna rada z Kolomanem. Jednakże w klasztorze w Somogyvárze ani nigdzie na Węgrzech nie było jeszcze ośrodka literackiego, którego mnisi operowaliby aż tak rozwiniętą łaciną. (za P. David)

• Był Włochem, członkiem rodu Orseolich (czyli dożów weneckich). Mógł ukrywać się w klasztorze św. Mikołaja na Lido w Wenecji . Później był wychowawcą królewicza Mieszka przebywającego na Węgrzech na wygnaniu. Razem z nim przybył do Polski w 1089. (za T. Wojciechowski)

• Gall Anonim i Mnich z Lido (autor Historii o translacji św. Mikołaja Wielkiego) to ta sama osoba. Wywodził się z północnowłoskiego lub adriatyckiego kręgu kulturowego. Łączyły go bliskie związki z Dalmacją , a zwłaszcza z Zadarem .

• Anonim był mnichem z Flandrii . W 1081 roku biskup poznański Franko przebywał w klasztorze św. Huberta w Ardenach we Flandrii (związanym z kultem św. Idziego). W 1061 roku mnich tego klasztoru Lambert Młodszy napisał kronikę. Później musiał z klasztoru uciekać. (za Jerzy Zathey)

• Anonim to wysokiego rodu Francuz, zaginiony w czasie pierwszej wyprawy krzyżowej hrabia Hainaut – Baldwin II.

Szeroka dyskusja nad pochodzeniem Galla Anonima została zawarta w Kronice życia naukowego Mediewistyki polskiej^[7].

Przypisy

Zobacz też

• Kronika polska Galla Anonima
• Wincenty Kadłubek , Jan Długosz , Jan z Czarnkowa
• Historia Polski (do 1138)

Linki zewnętrzne

• Artykuł dotyczący teorii na temat weneckiego pochodzenia Galla Anonima
• Gall Anonim – bibliografia w LitDok Bibliografia Historii Europy Środkowowschodniej, Herder-Institut (Marburg)
• Kronika życia naukowego. Dyskusja mediewistyki polskiej, nad pochodzeniem Galla