Pomnik św. Wojciecha z bratem Radzimem w Libicach

Bł. Radzim (Radzym^[1]) Gaudenty (z czes. Radim) – syn Sławnika , brat przyrodni św. Wojciecha , pierwszy arcybiskup gnieźnieński oraz metropolita na ziemiach polskich: przyjmuje się, że urodził się między około 960 a 970 ^[2][3] rokiem (otrzymując sakrę biskupią powinien mieć najmniej 30 lat); rok śmierci nie jest ustalony – według różnych koncepcji historyków przyjmuje się kilka propozycji 1006 , 1011 ^[4], 1016 , 1018 , 1020 , 1022 .

Znaczenie imienia Radzim

Imię czeskie Radim^[5], a polskie Radzim oznacza dający radość, natomiast łacińskie imię Gaudenty wywodzi się od słowa gaudes, czyli radosny. Imiona więc oznaczają osobę o pogodnym usposobieniu.

Towarzysz św. Wojciecha

Ojcem Radzima był Sławnik^[6], książę libicki z rodu Sławnikowiców , wnuk cioteczny króla Niemiec Henryka Ptasznika . Imię matki jest nieznane.

Wg niektórych badaczy kształcił się wspólnie z Wojciechem w magdeburskiej szkole Otryka, ale ze względu na różnicę wieku od kilku do kilkunastu lat jest to mało prawdopodobne. Nie ulega jednak wątpliwości, że od młodości był przeznaczony do stanu duchownego będąc później nieodłącznym towarzyszem^[7] starszego brata Wojciecha, biskupa Pragi od 982 . W 988 wspólnie z nim podróżował do Rzymu . Dalszym etapem wędrówki miała być pielgrzymka do Ziemi Świętej . Dotarli jednak tylko do opactwa benedyktynów na Monte Cassino , skąd powrócili do Rzymu. Tu obaj wstąpili do klasztoru benedyktynów na Awentynie ( 990 ), gdzie Radzim przyjął zakonne imię Gaudenty . Radzim przyjął wówczas także święcenia diakona , a niedługo potem kapłańskie . Pielgrzymowali też po Francji gdzie spotkali się w Moguncji z cesarzem Ottonem III.

Bracia wrócili do Pragi, ale wobec kłopotów Wojciecha na jego praskim biskupstwie, w 994 znów podążyli do Rzymu. Stąd udali się przez Polskę na wyprawę misyjną do Prus . Los brata został Gaudentemu oszczędzony. Hagiografowie Wojciecha przekazali, że w przeddzień tragicznej śmierci Wojciecha Radzim miał mieć widzenie przepowiadające męczeństwo brata ( 23 kwietnia 997 ^[8]). Wypuszczony przez Prusów, wspólnie z innym towarzyszem wyprawy, Benedyktem, powrócił na dwór Bolesława Chrobrego , którego poinformował o śmierci brata oraz brał udział w wykupieniu jego ciała przez Chrobrego.

Arcybiskup gnieźnieński

Zabiegi dyplomatyczne u przyjaciół Wojciecha, papieża Sylwestra II i cesarza Ottona III przyniosły szybki sukces w 999 . Wtedy też Radzim Gaudenty 2 grudnia otrzymał w Rzymie sakrę biskupią, z przeznaczeniem na zamierzoną metropolię gnieźnieńską ^[9]. Podczas zjazdu gnieźnieńskiego w roku tysięcznym został intronizowany na metropolię ^[10], w skład której wchodziły trzy sufraganie : w Krakowie , Wrocławiu i Kołobrzegu . Biskupów: krakowskiego Poppona , wrocławskiego Jana i kołobrzeskiego Reinberna , konsekrował prawdopodobnie Gaudenty.

Wcześniejsze misyjne biskupstwo poznańskie pozostało poza archidiecezją prawdopodobnie do 1012 . Pomiędzy arcybiskupem a poznańskim biskupem Ungerem zaistniał spór. Biskup poznański, czy to z własnej inicjatywy, czy też jak uważają niektórzy badacze pod naciskiem arcybiskupa Magdeburga , mającego nadzieję objąć swoją jurysdykcją państwo Chrobrego, protestował przeciwko nowemu arcybiskupstwu. Przebieg tego konfliktu nie jest znany. Nic nie wiadomo również o działalności Gaudentego jako arcybiskupa. Przypuszcza się, że sprowadził do Polski swoich współbraci zakonnych, benedyktynów, których osadził w Międzyrzeczu . Jest to jednak informacja przekazana przez późniejszą tradycję i niepewna. W okresie jego rządów miało miejsce w 1003 męczeństwo tzw. Pięciu Braci Męczenników . Wyprawę misyjną wśród Jaćwingów zorganizował w tym czasie św. Bruno z Kwerfurtu . Zakończyła się ona śmiercią Brunona 9 marca 1009 . Mogło to być jednak już po śmierci Radzima. Istnieje również podana przez Galla Anonima informacja o tym, że z nieznanego powodu arcybiskup obłożył klątwą ziemie Polski.

Data śmierci

Znana jest w przybliżeniu data dzienna śmierci Gaudentego – dwa czeskie nekrologi podają 12 października, natomiast nekrolog z Lüneburga 14 października^[11]. Niepewny jest natomiast rok. Według Długosza i powtarzających za nim Katalogów arcybiskupów gnieźnieńskich stało się to w 1006 . Data ta jest jednak obecnie kwestionowana. Władysław Abraham ^[12] uważał, że Gaudenty zmarł dopiero po 1011 . Hipotezę tę oparł na założeniu, że w nekrologu lüneburskim imiona zmarłych zapisane są w kolejności chronologicznej. Ponieważ w nekrologu tym imię Gaudentego zapisane jest po Swidgerze, którego Abraham identyfikował ze zmarłym 14 października 1011 biskupem Münster, to oznacza to, że Gaudenty musiał umrzeć po Swidgerze, a więc po roku 1011. Nowsze badania wykazały jednak, że argumentacja ta nie jest trafna i że zapisy z tego nekrologu nie mogą być traktowane jako wskazówka do ustalenia rocznej daty zgony Gaudentego^[13]. Z drugiej jednak strony Abraham zwrócił uwagę, że o śmierci Gaudentego milczy niemiecki kronikarz bp Thietmar z Merseburga żyjący w latach 975 -1018. Nie odnotował on w swej kronice żadnej wzmianki o jego śmierci. Argumentację tę przyjmują m.in. Gerard Labuda i Tomasz Jurek , przesuwając datę śmierci Radzima Gaudentego na okres po 1018 roku^[14].

Kult

Relikwiarz bł. Radzyma w kościele pod jego wezwaniem w Gnieźnie

Pierwszy arcybiskup gnieźnieński pochowany został w archikatedrze gnieźnieńskiej w pobliżu świętych relikwii brata Wojciecha. Jego zwłoki zostały wywiezione w 1038 z Gniezna przez czeskiego księcia Brzetysława I do Pragi razem z relikwiami świętego Wojciecha i 5 Braci Męczenników^[15] i złożone w katedrze św. Wita na Hradczanach w kaplicy świętych Kosmy i Damiana ^[16]. Gaudenty jako towarzysz świętego Wojciecha stał się obiektem kultu w Polsce i w Czechach. W pierwszej połowie XX w. z inicjatywy bp. Antoniego Laubitza zainteresowano się miejscem pochówku bł. Radzyma w katedrze gnieźnieńskiej i brakiem jego relikwii. Jednak dopiero w czerwcu 1963 z polecenia prymasa Wyszyńskiego w podziemiach środkowej nawy głównej katedry natrafiono na grobowiec Radzyma. Prymas spełniając swoją misję poprosił Watykan o wprowadzenie kultu bł. Radzyma do polskiego kalendarza liturgicznego i otrzymał pozytywną odpowiedź. Nigdy nie został jednak kanonizowany. Szczególną czcią otaczano go w Gnieźnie, Pradze oraz w zakonie benedyktynów.

9 kwietnia 2003 za zgodą Miloslava Kardynała Vlka prymasa Czech relikwie zostały przekazane Gnieznu^[17], a mianowicie parafii pod jego wezwaniem. Przyczynił się do tego z prośby proboszcza Winiar ks. Zbigniew Bukowski oraz pracownik słuźby konserwatorskiej kurii w Pradze Pavel Konzal. Tak więc po prawie tysiącu latach relikwie Radzyma znów doznają czci w pierwszej stolicy Polski . Współcześnie Kościół katolicki uważa go za błogosławionego, jednak Papież Jan Paweł II 10 grudnia 2004 zezwolił na używanie tytułu święty przed imieniem Radzim. Istnieje teza, że głowa świętego Wojciecha przechowywana w Akwizgranie jest w rzeczywistości głową Radzima. Jego święto jest obchodzone w archidiecezji gnieźnieńskiej 14 października , a w praskiej 12 października . W 1981 jako doprowadzenie swojej misji prawie do celu^[18] kardynał Stefan Wyszyński erygował jedyną na świecie parafię pod wezwaniem bł. Radzyma Gaudentego w Gnieźnie , w której jego relikwie doznają szczególnej czci, ale także doznają ją w kaplicy pod jego wezwaniem w katedrze gnieźnieńskiej oraz w praskiej archikatedrze^[19]..

Miejscowości nazwane od imienia Radzym

Hagiograf salezjański ks. Wincenty Zalewski podaje, że jest 10 miejscowości wywodzących się od imienia Radzim. Wśród nich można wymienić:

• Radzim
• Radzim
• Radzim
• Radzimów
• Radzymin
• Radzimowice
• Radzimowice

Literatura i utwory sceniczne

W literaturze polskiej można znaleźć kilka prezentacji Radzyma. Piszą o nim m.in.:

• Maria Czeska Mączyńska (1883-1944) w powieści dla młodzieży pt. Rycerz chrystusowy
• Władysław Jan Grabski (1901-1970) w trzytomowej powieści-legendzie pt. Saga o Jarlu Broniszu
• Teodor Parnicki (1908-1988) w powieści historycznej pt. Srebrne Orły
• Karol Bunsch (1898-1987) w dwutomowej powieści historycznej pt. Rok tysięczny
• Antoni Gołubiew (1907-1979) w sześciotomowej powieści historycznej 'Bolesław Chrobry', szczególnie w drugim tomie 'Szło nowe'

Z utworów scenicznych można wymienić:

• Juliusz Słowacki (1809-1849) dramat w pięciu aktach 'Lilla Weneda' rozgrywający się w okolicach Gopła
• Dramat w trzech aktach Ignacego Zięby pt. Święty Wojciech
• Tomasz Szymański – dyrektor Teatru w Gnieźnie : Rapsod o św. Wojciechu
• Tomasz Szymański: Znowu nam się jęła marzyć... – w 90. rocznicę Powstania Wielkopolskiego

Zobacz też

• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski
• Sławnikowice
• Sobiesław

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona parafii imienia Gaudentego z życiorysem

Poprzednik -

Arcybiskup gnieźnieński 1000 –?

Następca Hipolit