Gotyk – styl w
architekturze
i innych dziedzinach
sztuk plastycznych
(
rzeźbie
,
malarstwie
i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie
XII wieku
we
Francji
(Anglosasi uważają, że w
Anglii
) i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską
Europę
.
Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec
średniowiecza
kulturą dworską,
rycerską
i
mieszczańską
.
Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw:
- gotyk wczesny
- gotyk dojrzały
- gotyk późny zwany płomienistym (
flamboyant
)
Architektura
W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli
romańskich
. Miały one wiele okien, wypełnianych zazwyczaj
witrażami
, strzeliste
wieże
, bogato zdobione
portale
. Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jest stosowanie
łuku
ostrego,
sklepienia krzyżowo-żebrowego
i systemu
łuków przyporowych
, odciążających ściany budowli. Lekkości dodawały
sterczyny
- wieńczące wieżyczki. Wnętrza kościołów zdobiły często
freski
, przedstawiające sceny
biblijne
.
Kościoły
były zazwyczaj na planie wydłużonym, o przekroju
bazylikowym
lub
hali
. (3
nawowe
, z jedną nawą główną i dwiema bocznymi, bądź 5 nawowe z 4 nawami bocznymi). Spotyka się też inne układy - kościoły
salowe
,
pseudobazyliki
, a nawet kościoły o układzie centralnym.
Rzeźba gotycka
Rzeźba
gotycka narodziła się jako rzeźba architektoniczna w połowie
XII
wieku w regionie
Île-de-France
, gdy opat
Suger
zbudował
bazylikę w St.-Denis
(ok. 1140), uważana za pierwszą gotycką budowlę, i wkrótce potem w
katedrze w Chartres
(ok. 1145). Wcześniej nie istniała w Île-de-France tradycja rzeźbiarska, tak więc rzeźbiarze byli sprowadzani z
Burgundii
. Byli oni twórcami figur służących jako
kolumny
w zachodnim (tzw. Królewskim) portalu katedry w Chartres, które zrewolucjonizowały rzeźbę. Był to całkowicie nowy wynalazek, który jednocześnie posłużył jako model dla przyszłych pokoleń rzeźbiarzy. Istnieje jednak prawdopodobieństwo, że wzorem dla portalu w Chartres był wcześniejszy, zniszczony w czasie XVIII i XIX wieku, portal zachodni kościoła opackiego w St. Denis.
Z
Francji
nowy styl promieniował na Europę. W
Niemczech
od roku 1225 tworzono wystrój rzeźbiarski katedry w
Bambergu
, największy zespół rzeźby gotyckiej XIII w., z kulminacją w 1240 r., gdy powstał
Jeździec bamberski
, pierwszy pomnik konny w sztuce zachodniej od VI wieku. W
Anglii
rzeźba była raczej ograniczona do rzeźby nagrobkowej i dekoracji niefiguralnych, co częściowo było spowodowane niechęcią
cystersów
do bogatej dekoracji figuralnej. We
Włoszech
wciąż były żywe wpływy
antyczne
, ale gotyk został tam wprowadzony wraz z powstaniem
ambon
w
Pizie
(1269) i
Sienie
. Późnymi arcydziełami włoskiej rzeźby gotyckiej są groby rodziny Scaligeri w
Weronie
(XIV w.).
Styl rzeźby gotyckiej ewoluował. Początkowo postacie były sztywne i wydłużone, częściowo jeszcze pod wpływem tradycji
romańskiej
, w końcu XII i początku XIII w. zyskały na przestrzenności i realizmie. Wpływy rzeźby antycznej
Grecji
i
Rzymu
były widoczne w traktowaniu szat, ekspresji twarzy i pozie.
Malarstwo
Rozwija się wówczas malarstwo o ostrym, wyrazistym rysunku. Artyści śmiało wydłużają postaci, dbając przede wszystkim o ich siłę wyrazu - ekspresję. Wyobraźnia późnogotyckich artystów jest często okrutna. Z upodobaniem prezentują oni sceny męki i tortur, okaleczone i zdeformowane cierpieniem ciała Zbawiciela i świętych ludzi.
Przedstawiciele
Większość dzieł z tego okresu jest anonimowa, niemniej jednak znane są nazwiska części artystów, takich jak
Wit Stwosz
,
Robert Campin
,
Peter Parler
czy
Martin Schongauer
.
Literatura
- Sztuka Świata, z. 4, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, 1990 r.
- Sztuka gotyku, red. Rolf Toman, wyd. Könemann, 2000 r.
- Gothic Sculpture 1140-1300, Paul Williamson, Yale University Press, New Haven and London 1995.
Zobacz też