Gospodarstwo domowe - jeden z
podmiotów gospodarczych
, jedna osoba lub ich zespół, razem zamieszkujących lub osobno, wspólnie się utrzymujących (w ogromnej większości połączonych więzami biologicznymi i stanowiących rodziny). Osoby samotne, utrzymujące się samodzielnie, to jednoosobowe gospodarstwa domowe.
Gospodarstwo domowe jest kategorią ekonomiczną, kryterium: posiadanie oraz zarządzanie wspólnym majątkiem oraz wspólnym budżetem w celu zaspokajania głównych potrzeb członków gospodarstw domowych.
Klasyfikacja gospodarstw domowych:
a) według liczby osób w gospodarstwie:
- jednoosobowe- osoba utrzymująca się samodzielnie, tj. niełącząca swoich dochodów z dochodami innych osób, bez względu na to "czy mieszka sama, czy z innymi osobami",
- wieloosobowe- zespół osób zamieszkujących razem i wspólnie utrzymujących się; część wspólnego majątku, część wspólnych dochodów oraz wydatków;
b) według kryterium aktywności zawodowej i źródeł dochodów:
- podsektor gospodarstw indywidualnych- gospodarstwa domowe osób fizycznych pracujących najemnie,
- gospodarstwa
osób fizycznych
mających niezarobkowe źródło dochodów np. emeryci,
- podsektor gospodarstw domowych pracodawców i pracujących na własny rachunek w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie,
- podsektor gospodarstw domowych pracodawców i pracujących na własny rachunek poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie
c) według fazy rozwojowej gospodarstwa domowego:
- gospodarstwa samotnej, młodej osoby,
- gospodarstwa młodego małżeństwa bez dziecka,
- gospodarstwa młodego małżeństwa z dzieckiem bądź dziećmi,
- gospodarstwa małżeństwa w wieku 30-45lat, z dziećmi w wieku szkolnym (6-19lat)
- gospodarstwa małżeństwa w wieku średnim (46-60lat) z dorastającymi i usamodzielniającymi się dziećmi,
- gospodarstwa małżeństwa w starszym wieku po usamodzielnieniu się dzieci i opuszczeniu przez nie domu rodzinnego,
- gospodarstwo samotnej starszej osoby (na ogół po śmierci małżonka).
W ramach gospodarstw domowych realizowane są następujące funkcje:
- ekonomiczne:
-
produkcyjna
(wytwarzanie dóbr i usług)
-
konsumpcyjna
(wydatkowanie dochodów oraz spożycie dóbr i usług, zaspokajające potrzeby członków gosp.domowego)
- społeczne:
Celem głównym działalności gospodarstw domowych jest zaspokajanie wspólnych oraz indywidualnych potrzeb członków gospodarstwa domowego.
Funkcję celu gospodarstwa domowego podzielono na:
a) funkcję wytwórczo-zaopatrzeniową,
b) funkcję konsumpcyjną.
Ad. a) W ramach funkcji wytwórczo-zaopatrzeniowej można wyodrębnić 3 rodzaje działalności gospodarstw domowych:
- produkowanie dóbr i usług np. budowanie domu,
- nabywanie na rynku głównych dóbr konsumpcyjnych oraz przedmiotów wymagających przetworzenia i przygotowania do spożycia,
- pozyskiwanie dóbr konsumpcyjnych w inny sposób niż ich wytworzenie lub nabywanie, a szczególnie poprzez system świadczeń i ubezpieczeń społecznych np. usługi medyczne, darowizna.
Ad. b) Funkcja konsumpcyjna polega na procesach zaspokajania potrzeb, czyli zużywaniu określonych dóbr materialnych oraz usług w celu zaspokajania potrzeb jego członków. W ramach tej funkcji wyróżnić można dwa rodzaje zadań:
- zadania sprzyjające rozwojowi fizycznemu członków gospodarstw tj. prawidłowe wyżywienie, warunki mieszkaniowe, wypoczynek oraz opieka socjalna,
- zadania sprzyjające rozwojowi intelektualnemu członków gospodarstw domowych tj. prawidłowy proces wychowania, edukacji i podnoszenia kwalifikacji, czyli kształtowanie systemu wartości i rozwoju osobowości członków gospodarstwa domowego.
Cechami charakterystycznymi gospodarstw domowych są:
- zdolność do podejmowania określonych decyzji (w tym decyzji ekonomicznych),
- dążenie do uzyskania maksymalnej satysfakcji oraz zapewnienie członkom gospodarstwa domowego maksymalnej korzyści i nabywanych dóbr.
W teorii zasada ta nosi nazwę racjonalności postępowania. Opiera się na trzech założeniach:
- gospodarstwa domowe mają swoje preferencje i w pewnych granicach potrafią określić swoje dążenia
- są zdolne do uporządkowania tych dążeń nadając im hierarchiczny układ
- dokonują koniecznych wyborów kierując się zasadą maksymalizacji swojej
użyteczności
(zadowolenia).
Na strukturę i zachowania gospodarstw domowych istotny wpływ wywiera środowisko, czyli otoczenie, w którym gospodarstwo funkcjonuje. Wyróżnia się:
- otoczenie geograficzne,
- otoczenie gospodarcze,
- otoczenie społeczno-kulturowe.
Otoczenie geograficzne- przestrzeń wokół miejsca zamieszkania gospodarstwa domowego, tj. ukształtowanie terenu, środowisko przyrodnicze i sztuczne oraz klimat.
Otoczenie gospodarcze- przestrzeń otoczona przez różne instytucje, jak: państwo (dobra publiczne, podatki), sektor ubezpieczeń (odszkodowania, składki), sektor bankowy (kredyty, depozyty), przedsiębiorstwa (płaca,praca), rynek dóbr konsumpcyjnych (dobra konsumpcyjne, dochody), rynek kapitałowy (zysk z inwestycji, oszczędności), organ użyteczności publicznej (potrzeby, pomoc społeczna), samorządy (podatki lokalne, dobra publiczne).
Otoczenie społeczno-kulturowe:
- w wymiarze bliższym: sąsiedzi, grupa towarzyska, administracja lokalna, instytucje religijne;
- w wymiarze dalszym: instytucje administracji regionalnej, państwowej, instytucje kultury,szkoły wyższe.
