Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Gryzonia

Gryzonia

Kanton Gryzonia
niem. Kanton Graubünden
fr. Canton des Grisons
wł. Cantone dei Grigioni
ret. Chantun Grischun
Herb kantonu Gryzonia
Położenie kantonu Gryzonia w Szwajcarii
Stolica Chur
Powierzchnia 7105 km²
Ludność ( 2004 )187 812
26 osób/km²
Data przyłączenia 1803
Skrót GR
Języki urzędowe niemiecki , włoski , romansz
Liczba gmin 211
Liczba dystryktów 11
Strona internetowa www.GR.ch
Mapa kantonu Gryzonia
Wodospad Ova Fedoz
Dolina Engadyny w pobliżu Sankt Moritz
Piz Bernina , najwyższy szczyt Alp Wschodnich

Gryzonia ( niem. Graubünden, wł. Grigioni, romansz Grischun, fr. Grisons, skrót: "GR") – szwajcarski kanton w Alpach , na pograniczu Włoch , Austrii i Liechtensteinu . Używane języki to niemiecki , włoski i romansz . Stolica – Chur , najstarsze miasto Szwajcarii z XII-wieczną katedrą i muzeum retoromańskim . Inne znane miasta to Davos i St. Moritz . W Gryzonii znajdują się źródła Renu . Gryzonia jest największym i najbardziej wysuniętym na wschód kantonem Szwajcarii.

Spis treści

Historia

Większość obecnego terytorium kantonu należało kiedyś do rzymskiej prowincji Raetia , która została utworzona w 15 r. p.n.e. Obecna stolica kantonu – Chur nosiła wtedy nazwę "Curia". Tereny te później weszły w skład diecezji Chur.

W 1367 r. utworzona została Liga Domu Bożego (Cadi, Gottes Haus, Ca' di Dio), by stawić czoło rosnącej potędze biskupa Churu. Następnym krokiem było powołanie Szarej Ligi (Grauer Bund), w 1395 r., czasem zwanej Oberbund. Nazwa Szara Liga pochodzi od koloru strojów noszonych przez członków. To właśnie od "Grauer Bund" powstała nazwa kantonu (Graubünden). W 1436 r. ludność dziesięciu baliwatów powołała trzecią ligę, która nosiła nazwę Ligi Dziesięciu Jurysdykcji (Zehngerichtebund).

W 1450 r. Liga Dziesięciu Jurysdykcji sprzymierzyła się z Ligą Domu Bożego. W 1471 do sojuszu dołączyła Szara Liga. W latach 1497 – 1498 ligi te sprzymierzyły się ze Starą Konfederacją Szwajcarską, po tym jak Habsburgowie przejęli posiadłości po wygasłej dynastii Toggenburg. Ligi walczyły u boku Konfederacji w wojnie austriacko-szwajcarskiej . Habsburgowie zostali pokonani w Bitwie pod Calven oraz Bitwie pod Dornach . Dało to podstawy do utworzenia kantonu Gryzonii. Ligi pozostały w luźnym związku do czasu Bundesbrief 23 września 1524 r.

Ostatnie przejawy władzy biskupa Chur zniesiono w 1526 r. W 1798 r. ziemie kantonu stały się częścią Republiki Helweckiej jako "Kanton Recja". Na podstawie Aktu Mediacyjnego tereny Gryzonii zostały kantonem w 1803 r. W 1892 kanton otrzymał własną konstytucję. W ciągu nastepnego wieku do konstytucji wniesiono ok. 30 poprawek.

Herby Trzech Lig tworzą obecny herb kantonu Gryzonia.

Geografia

Kanton zajmuje powierzchnię 7105 km2. Tylko około jedna trzecia powierzchni kantonu to ziemie nadające się do upraw. Lasy pokrywają około 20% Gryzonii. Jest to rejon silnie górzysty, przecięty dolinami rzek Ren i Inn . Na terenie kantonu znajdują się między innymi Szwajcarski Park Narodowy i Park Natury Ela, ponadto niektóre obszary górskie znajdują się na Liście światowego dziedzictwa UNESCO .

Znajduje się tu wiele wysokich szczytów górskich, między innymi Tödi (3614 m) i najwyższy – Piz Bernina (4049 m). Wiele z tutejszych łańcuchów górskich posiada lodowce, np. pasma: Albula , Silvretta , Masyw Bernina , Rätikon oraz Alpy Lepontyńskie . Mieszczą się tu też jedne z najgłębszych dolin w Europie . W dolinach tych zamieszkiwali Retowie (Rhaeti).

Kanton graniczy z Liechtensteinem na północy, Austrią na północy i wschodzie, Włochami na południu i południowym wschodzie oraz z kantonami Sankt Gallen na północnym zachodzie, Glarus , Uri na zachodzie oraz z Ticino na południowym zachodzie. Stolicą kantonu jest Chur . Inne znane miejscowości to: Davos , Klosters , Sankt Moritz , Arosa , Pontresina , Scuol i Sils im Engadin/Segl .

Rząd

Siedzibą rządu kantonu jest Chur . Ciało ustawodawcze – Wielka Rada ( niem. Grosse Rat) składa się z 120 członków wybieranych w 39 dystryktach w ordynacji większościowej , a kadencja trwa 4 lata. najbliższe wybory odbędą się w 2010 r. Rząd kantonu (władza wykonawcza) składa się z pięciu członków wybieranych przez parlament na czteroletnią kadencję z możliwością jednokrotnej reelekcji.

Konstytucja Gryzonii (ostatnia poprawka miała miejsce 14 września 2003 r.) głosi w swej preambule, że celem kantonu jest chronić wolność, pokój, godność ludzką, demokracja, państwo prawa (Rechtsstaat), promowanie rozwoju, sprawiedliwości społecznej oraz zachowanie czystości środowiska dla przyszłych pokoleń, promowanie trójjęzyczności i różnorodności kulturowej i zachowanie ich jako historycznego dziedzictwa Gryzonii.

Konstytucja zezwala cudzoziemcom na głosowanie na poziomie gminnym, za zgodą władz lokalnych. W 2009 r. gmina Bregaglia została pierwszą w kantonie, która zastosowała ten przepis i dopuściła cudzoziemców do glosowania.

Podział polityczny

Dystrykty

Gryzonia podzielona jest na 11 dystryktów. Ich granice są związane z naturalnym ukształtowaniem terenu. Dystrykty te dzielą się na 39 poddystryktów ( niem. : Kreise):

  • Albula poddystrykty:Alvaschein, Belfort, Bergün and Surses
  • Bernina poddystrykty: Brusio and Poschiavo
  • Hinterrhein poddystrykty: Avers, Domleschg, Rheinwald, Schams and Thusis
  • Imboden poddystrykty: Trins and Rhäzüns
  • Inn poddystrykty: Ramosch, Sur Tasna, Suot Tasna and Val Müstair
  • Landquart poddystrykty: Maienfeld and Fünf Dörfer
  • Maloja poddystrykty: Bergell and Oberengadin
  • Moesa poddystrykty: Calanca, Misox and Roveredo
  • Plessur poddystrykty: Chur , Churwalden and Schanfigg
  • Prättigau/Davos poddystrykty: Davos , Jenaz, Klosters, Küblis, Luzein, Schiers and Seewis
  • Surselva poddystrykty: Disentis, Ilanz, Lumnezia/Lugnez, Ruis and Safien

Gminy

Kanton Gryzonia składa się z 203 gmin

Gospodarka

Rolnictwo i turystyka są podstawą gospodarki kantonu. Rolnictwo skupia się przed wszystkim na pasterstwie, głównie kóz i owiec. Turystyka koncentruje się w kurortach górskich Davos , Arosa , Laax , Sankt Moritz i Pontresina . Kanton oferuje też inne atrakcje.

W okolicach Chur rozwinęła się produkcja wina. Stolica kantonu jest też centrum przemysłowym. W południowych dolinach Mesolcina i Poschiavo uprawia się kukurydze i kasztany.

Demografia

Językami urzędowymi kantonu są język niemiecki, włoski i romansz. Językami z najwyższym odsetkiem użytkowników są:

Populacja Gryzonii liczy 188 762 osób (dane z 2007 r.) z czego 28 008 (14,84%) to cudzoziemcy. Głównymi religiami są katolicyzm oraz protestantyzm. Katolicy stanowią nieznaczną większość (47% to katolicy a 41% protestanci).

Zasięg języków w Gryzonii.

      Romansz – ludność mówiąca w romansz

      niem. – ludność mówiąca po niemiecku

      wł. – ludność mówiąca po włosku

Paskowane rejony oznaczają miejsca, w których brak wyraźnej większości lub występuje silna mniejszość (ponad 30%) albo rejony oficjalnie dwujęzyczne.

Gryzonia jest jedynym kantonem Szwajcarii, który posiada trzy oficjalne języki: niemiecki (dialekt niemieckiego zwany Bündnerdeutsch), romansh i włoski . język zachodniolombardzki jest także używany, głównie w regionie doliny Val Poschiavo, nie ma jednak statusu języka oficjalnego.

Romansz jest zbiorowym określeniem grupy blisko spokrewnionych dialektów, używanych w południowej Szwajcarii, które należą do grupy języków retoromańskich . Do grupy tej należą przede wszystkim dialekty: Sursilvan, Sutsilvan, Surmiran, Puter i Vallader. Romansz został ustandardyzowany w 1982 r. przez lingwistę z Zürichu Heinricha Schmida. Wersja standardowa nazywana jest Rumantsch Grischun i przyjmowała się powoli. Romansz został uznany za jeden z czterech "języków narodowych" w konstytucji Szwajcarii z 1938 r. Od 1996 r. jest też oficjalnym językiem Konfederacji, co oznacza wymóg znajomości i używania tego języka przez urzędników. Romansz jest językiem oficjalnym na poziomie kantonów; gminy natomiast mają wolną wolę w określeniu swych oficjalnych języków.

Kultura

Gryzonia słynie ze swej kuchni, między innymi z "Bündnerfleisch" potrawy przyrządzanej z suszonej wołowiny oraz z ciasta miodowo-orzechowego "Bündner Nusstorte". Innym specjałem \, najczęściej przyrządzanym w zachodniej części kantonu, jest "Capuns" – potrawa z mięsa, sera i sałaty.

W Gryzonii znajdują się trzy obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO : Klasztor benedyktynów św. Jana , Uskok Glarus oraz kolej Bernina Express.

Źródła

Przypisy


Inne hasła zawierające informacje o "Gryzonia":

Ren ...

Bóbr europejski zagrożenia ( CzKGZ ) najmniejszej troski Zasięg występowania Bóbr europejski (Castor fiber) – gatunek ziemnowodnego Gryzonia z rodziny bobrowatych (Castoridae).Dawniej występował w całej strefie umiarkowanej Europy i ...

Polskie odpowiedniki niemieckich nazw geograficznych ...

Andrzej Apostoł ...

Bóbr kanadyjski kanadyjskiBóbr kanadyjski, zwany niekiedy także bobrem amerykańskim (Castor canadensis) – gatunek dużego Gryzonia z rodziny bobrowatych (Castoridae), blisko spokrewniony z bobrem europejskim (Castor fiber). ...

Burunduk systematyczna Tamias sibiricus(Laxmann, 1769 )Kategoria zagrożenia ( CzKGZ ) najmniejszej troski Burunduk (Tamias sibiricus) – gatunek Gryzonia z rodziny wiewiórkowatych . WystępowaniePółnocna Azja od centralnej Rosji do Chin , Korei ...

Popielica z popielic ( chodzi o szare wiewiórki a nie o ten gatunek Gryzonia cf http://www.cnrtl.fr/lexicographie/vair ) były noszone przez najzamożniejszą warstwę społeczną.Pantofelki z popieliczki ...

Orzesznica zagrożenia ( CzKGZ ) najmniejszej troski Zasięg występowania Orzesznica (Muscardinus avellanarius) – gatunek niewielkiego, rudego Gryzonia z rodziny popielicowatych jedynego przedstawiciela rodzaju Muscardinus, mieszkającego w lasach. Żywi ...

Retoromanie ...

Romanie ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Gryzonia":

Hasło nie występuje w innych lekcjach!





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie