György Lukács, 1952

György Lukács (ur. 13 kwietnia 1885 w Budapeszcie jako György Bernát Löwinger, zm. 4 czerwca 1971 w Budapeszcie ) – węgierski filozof marksistowski i historyk literatury, estetyki; działacz węgierskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego.

Po ukończeniu sławnego Fasori Gimnázium , studiował na uniwersytetach w Budapeszcie, Berlinie i Heidelbergu ; w 1906 r. uzyskał doktorat z socjologii na uniwersytecie w Berlinie za dysertację napisaną u Georga Simmla ( 1858 - 1918 ), pod którego wpływem oraz Maxa Webera ( 1864 - 1920 ) znajdował się w tym czasie. Na Lukácsa w pewnym stopniu oddziaływała także filozofia syndykalizmu Georges'a Sorela ( 1847 - 1922 ), zwłaszcza przez twórczość L. Szabo ( 1900 - 1957 ), najwybitniejszego przedstawiciela syndykalizmu na Węgrzech.

W 1911 r. ogłosił Lukács dwie rozprawy o literaturze: Dusza i formy (wyd. 1911 ) i Teoria powieści (wyd. 1916 , wyd. polskie 1968 ). W 1918 r. wstąpił do Komunistycznej Partii Węgier . W okresie Węgierskiej Republiki Rad ( 21 marca – 1 sierpnia 1919 r.) pełnił funkcję komisarza ludowego ds. oświaty. Po upadku Republiki wyemigrował do Wiednia , gdzie przebywał do lat 30., działając w KPW , publikował w wiedeńskim piśmie Kommunist artykuły o nastawieniu ultraradykalnym. Rozprawy napisane w latach 1919 - 1922 : Czym jest marksizm ortodoksyjny?, Marksistka Róża Luksemburg, Świadomość klasowa, Urzeczowienie i świadomość proletariatu, Zmiana funkcji materializmu historycznego, Legalność i nielegalność, Krytyczne uwagi o "Krytyce rewolucji rosyjskiej" Róży Luksemburg, Metodyczne uwagi w kwestii organizacji złożyły się na wybitną, ale i kontrowersyjną, książkę Lukácsa Historia i świadomość klasowa (Geschichte und Klassenbewusstsein, 1922 ; wyd. polskie 1988 ).

W Historii i świadomości klasowej Lukács poddał krytyce tendencje do utożsamiania filozofii marksistowskiej z materializmem ekonomicznym i przyrodniczym, zdecydowanie odrzucił kontemplatywizm i mechanicyzm w filozofii, podkreślał wartość i znaczenie humanizmu, ideę osobowości czynnej, aktywnej; interesujące są jego analizy fetyszyzmu towarowego, reifikacji i dialektyki . Zarazem jednak Lukács przeciwstawiał twórczość Karola Marksa twórczości Fryderyka Engelsa , którego poglądy oceniał krytycznie: odrzucał znaczenie materializmu filozoficznego w marksizmie, negował dialektykę przyrody i teorię odbicia, silnie akcentował znaczenie dialektyki Heglowskiej .

Książka Lukácsa wywołała ożywioną dyskusję, w środowisku większości marksistów osądzona została krytycznie. W latach późniejszych, pod wpływem dominującej stalinowskiej wykładni marksizmu, Lukács wielokrotnie odcinał się od poglądów w niej przedstawionych, określając je jako produkt niedojrzałości młodzieńczej, etap w swoim rozwoju od Hegla do Marksa i marksizmu.

Nowy okres w twórczości Lukácsa rozpoczął się w ZSRR , gdzie wyemigrował w 1933 r., po dojściu Hitlera do władzy. W wystąpieniu na sesji naukowej poświęconej pracy W. I. Lenina Materializm a empiriokrytycyzm poddał krytyce swoje dotychczasowe stanowisko polityczne i filozoficzne, także pracę Geschichte und Klassenbewusstsein. W latach 1933 - 1945 pracował w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR; z tego okresu pochodzą jego rozprawy z teorii literatury poświęcone poglądom estetycznym Marksa i Engelsa, problemom realizmu, powieści historycznej, twórczości Goethego , niemieckiej literatury. Szczególne znaczenie ma jego jego praca doktorska poświęcona filozofii heglowskiej, obroniona w 1936 r., wydana w 1948 pt. Der Junge Hegel und die Problemen der kapitalistischen Gesellschaft (wyd. polskie: Młody Hegel. O powiązaniach dialektyki z ekonomią, 1980 ). Praca ta pod wieloma względami miała charakter pionierski w studiach nad twórczością G. W. F. Hegla ; obalając poglądy o rzekomo teologicznym charakterze wczesnej twórczości Hegla, Lukács dowodził jej republikańskiego i realistycznego charakteru; przeprowadził interesującą analizę kategorii "alienacja" u Hegla.

Lukács w 1945 r. powrócił na Węgry ; objął katedrę estetyki i filozofii kultury na uniwersytecie w Budapeszcie , a w r. 1950 został członkiem Węgierskiej Akademii Nauk . Kontynuował krytykę irracjonalizmu w filozofii (zapoczątkowaną w pracy o młodym Heglu) i burżuazyjnej kulturze, w którym dostrzegał ideowe przygotowanie faszyzmu (praca Die Zerstoerung der Vernunft, 1954 ).

W 1956 r., po XX Zjeździe KPZR , Lukács wystąpił z ostrą krytyką "kultu jednostki", zdecydowanie piętnował jego następstwa. W czasie powstania węgierskiego jesienią 1956 r. pełnił funkcję ministra kultury w rządzie Imre Nagya : po reorganizacji Węgierskiej Partii Pracy w Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą nie znalazł się w szeregach partii. W latach 60. wydał pierwszą część fundamentalnego, trzyczęściowego dzieła Die Eigenart des Aesthetischen ( 1963 ), w którym przedstawił podstawy marksistowskiej estetyki, problemy zastosowania teorii odbicia do dziedziny sztuki, stosunku estetyki do rzeczywistości, przechodzenia od odbicia potocznego do estetycznego.

Lukács jednocześnie śledził uważnie zmiany zachodzące na Węgrzech i w międzynarodowym ruchu robotniczym. W 1966 r., w wywiadzie dla "L'Unity", dał wyraz swemu pozytywnemu stosunkowi do reformy gospodarczej w kraju i rozwijającej się demokracji socjalistycznej po wydarzeniach w 1956 r.; wkrótce został także członkiem WSPR .

Ostatnie dzieło, o ontologii bytu społecznego, Lukács pozostawił jedynie w zarysie (wyd. polskie: Wprowadzenie do ontologii bytu społecznego, 3 tomy, 1982 - 1985 ). Podejmuje ono materialistyczną interpretację celowej i aktywnej działalności podmiotu ludzkiego za pomocą pojęcia pracy, podstawowej formy działalności ludzkiej.

Twórczość Lukácsa, złożona i miejscami kontrowersyjna, stanowi wybitny wkład w rozwój myśli marksistowskiej oraz do ogólnoświatowej myśli filozoficznej.

Prace w języku polskim

• Balzac, Stendhal i Zola (tłum. Ryszard Matuszewski ; wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1951 );
• Od Goethego do Balzaka (wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy , 1958 );
• Teoria powieści (wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy , 1968 );
• Młody Hegel: o powiązaniach dialektyki z ekonomią (tłum. Marek Jan Siemek ; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe , 1980 );
• Wprowadzenie do ontologii bytu społecznego (tłum. Kazimierz Ślęczka ; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe , tom 1 – 1982 , tom 2-część 1, i tom 2-część 2 – 1984 , tom 3 – 1985 );
• Historia i świadomość klasowa: studia o marksistowskiej dialektyce (tłum. Marek Jan Siemek ; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe , 1988 );
• Pisma krytyczno-teoretyczne Georga Lukácsa [1908-1932] (wybór: Stefan Morawski ; wyd. Instytut Kultury, 1994 ).

Linki zewnętrzne

• Publikacje György Lukácsa w języku polskim (w formacie pdf )

Zobacz też

• Antonio Gramsci
• Franz Jakubowski
• Karl Korsch