Język norweski (norsk språk) –
język
z
grupy
skandynawskiej
języków germańskich
.
Charakterystyka
Język norweski nie ma jednego, ogólnie zaakceptowanego standardu
wymowy
. Każdy mieszkaniec mówi swoim językiem lokalnym (
dialektem
), używając go zarówno prywatnie, jak i publicznie: w szkole, w pracy, w mediach, w polityce. Dzieje się tak zarówno wtedy, gdy języka używa na terenie właściwym dla danego dialektu, jak i w innych częściach kraju. Po wielu latach zamieszkiwania poza rodzinnymi stronami dialekt zazwyczaj "stępia się" (sleper seg av), w ten sposób, że najbardziej ekstremalne różnice wymowy zanikają, a
słownictwo
upodabnia bardziej do dialektu miejsca zamieszkania. Do końca życia jednak Norweg zachowuje dialekt na tyle charakterystyczny, że można prawie zawsze jednoznacznie określić skąd pochodzi[].
Stępianie dialektu, a nawet przechodzenie całkiem na mowę lokalną było bardziej rozpowszechnione dawniej (do
1970
roku). Dzisiaj jest nieporównywalnie słabsze. Dlatego też najczęściej powtarzanym zwrotem przez Norwegów jest "Hva sa du?" (Co powiedziałeś?). Pracownicy państwowego radia i telewizji mają obowiązek używać normowanego języka opartego
leksykalnie
na jednym z dwóch wariantów pisanych (bokmål/nynorsk), ale wymawiać je mogą z dużą swobodą, według upodobania. Skutkiem tej sytuacji jest całkowity prawie zanik
normy językowej
: każdy mówi wedle uznania, i często takoż pisze. W
szkołach
nauczyciele nie poprawiają języka uczniów, gdyż nikt nie może twierdzić, że jego język jest lepszy.
Językiem norweskim posługuje się około 4,2 mln mówiących, z tego 3,5 mln do zapisu używa odmiany
bokmål
, a 700 tys. odmiany
nynorsk
. Norweski jest
językiem urzędowym
Norwegii
.
Historia
Najstarsze zabytki literatury w tym języku pochodzą z
XII w.
– wykazują one jednak różnice pomiędzy wschodnią a zachodnią częścią Norwegii. W tym okresie na podłożu
gwar
zachodnich z okolic
Trondheim
zaczął się formować kancelaryjny język norweski, używany oficjalnie w całym królestwie. Jednak po unii z
Danią
, wyszedł on z użycia.
Język duński
stał się w latach
1525
-
1814
językiem powszechnie używanym przez warstwy wykształcone, głównie w miastach. W początku
XIX
w. język duński był także nadal językiem literackim. Od
lat 30. XIX w.
pisarze norwescy starali się go jednak świadomie norwegizować. Już w pierwszej połowie
XVIII
w. na bazie pisanego języka duńskiego i dialektu miasta
Oslo
wytworzono z niego rodzimą odmianę, zwaną kiedyś
riksmål
, a od
1929
r. nazywaną
bokmål
, czyli „język pisany, książkowy”. Jednocześnie od połowy XIX w. istnieje druga odmiana norweskiego zwana niegdyś landsmål, a od 1929
nynorsk
czyli „nowonorweski”. Został on opracowany na podstawie
dialektów
zachodnionorweskich.
Starania w celu zbudowania na bazie różnych lokalnych dialektów całkowicie niezależnego języka norweskiego pisanego podjęto w Norwegii w
XIX w.
Kierunek ten został zapoczątkowany przez
Ivara Aasena
. Był on chłopakiem ze wsi, który mówił dialektem z okolic Sunnmøre. Dość wcześnie doszedł do wniosku, że gruntowne badania nad dialektami z różnych części kraju są konieczne, żeby stworzyć jeden norweski język pisany. Z oficjalnym stypendium naukowym Aasen podróżował po Norwegii w latach
1842
-
1846
, wykonując szerokie badanie
gramatyki
i
słownictwa
różnych dialektów. Na tej podstawie stworzył w
1848
r. ich gramatykę porównawczą oraz w
1850
słownik. Na dalsze badania otrzymał kolejne stypendium, czego efektem była książka, w której zebrał teksty w różnych dialektach oraz dodał ich wersje w proponowanej wspólnej wersji językowej dla dialektów. Normę tę nazwał "landsmål", czyli "język krajowy". Rozbudował ją w następnych latach poprzez wydanie obszerniejszego podręcznika do gramatyki (
1864
) oraz uzupełnionego słownika (
1873
). Opublikował także pisanie w nim wiersze i dramaty. Już w końcu
lat 50. XIX w.
inni zaczęli używać landsmål w dziełach literackich, a 10 lat później był to już język wykładany w jednej z wyższych szkół państwowych. Landsmålet został zatwierdzony jako oficjalny język na równi z
językiem duńskim
w
1885
r., a po lokalnym
referendum
w
1892
r. zaakceptowano go jako język wykładowy w jednej ze szkół podstawowych. W latach
1890
-
1930
język ten rozprzestrzenił się jako język szkolny i w życiu codziennym w wielu częściach kraju, ale tylko na terenach wiejskich. W
1929
ustawą sejmu język landsmål otrzymał oficjalną nazwę "nynorsk".[1]
Obie odmiany – bokmål i nynorsk – od
1885
r. są równouprawnione w mowie i piśmie, z tym, że bokmål używany jest głównie we wschodniej Norwegii i w miastach, podczas gdy nynorsk ma więcej zwolenników na południu i zachodzie. Władze starały się doprowadzić do połączenia tych dwu odmian językowych, by wytworzyć jeden wspólny ogólnonorweski język literacki, tak zwany samnorsk, jednakże spotkało się to z protestami i zostało zaprzestane. Obecnie do użytku, również oficjalnego, dopuszczone są obydwie odmiany pisemne oraz wszelkie dialekty. Cechująca się licznymi archaizmami norma nynorsk daje w sobie rozpoznać wiele cech języka staronordyjskiego, po którym najlepszą dziś pamiątką jest
język islandzki
.
Gramatyka
Liczba rodzajów gramatycznych rzeczownika uzależniona jest poniekąd od posługującego się językiem. W zasadzie istnieją trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki, ale dopuszczalne jest wywodzące się poprzez standard
riksmål
(którego normy akceptowane są opcjonalnie w bokmål) z
języka duńskiego
łączenie rodzaju męskiego i żeńskiego w rodzaj wspólny wzorowany na męskim.
Czasownik
przyjmuje formę
bezokolicznika
, formę czasu teraźniejszego (tworzoną zazwyczaj regularnie przez dodanie -r), czasu przeszłego (Preteritum) oraz imiesłowu biernego (Perfekt partisipp). Funkcje wymienionych są podobne jak np. w języku angielskim. Występują czasowniki słabe, które dzielą się na 4 grupy, wg przynależności do których tworzy się formy Preteritum oraz Perfekt partisipp, a także czasowniki mocne (nieregularne).
Przymiotnik
ulega odmianie w zależności od liczby i określoności/nieokreśloności
rzeczownika
. Przymiotniki nieregularne są nieliczne.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Przypisy
