dyplom nobilitacyjny cesarza Fryderyka III dla Seyfrieda Rotha z 1464 r.

Nobilitacja (z łac. ), uszlachcenie – przejście do stanu szlacheckiego osoby (szlachectwo osobiste) lub osoby i jej rodziny (szlachectwo dziedziczne), niemających dotąd tytułu szlacheckiego. Nobilitacji dokonywała osoba panująca, panujący nadawał także danej rodzinie herb . Często uszlachceniu towarzyszyła też adopcja do istniejącego rodu heraldycznego. W Polsce niechęć szlachty do nadmiernego rozszerzania stanu szlacheckiego spowodowała od końca XVI wieku zanik automatycznej nobilitacji królewskiej na prośbę przez adoptującego, również ograniczyła nobilitacje królewskie. W obu przypadkach wymagana była zgoda Sejmu Rzeczypospolitej . Niektórzy polscy władcy (m.in. Stanisław Leszczyński , Stanisław August Poniatowski ) obchodzili te ograniczenia, stosując tzw. nobilitacje sekretne, bez potwierdzenia sejmowego. Taka nobilitacja nie dawała faktycznie żadnych prerogatyw polskiego szlachectwa, i była stosowana głównie wobec cudzoziemców. Bez zgody sejmu niektórzy królowie nadawali także szlachectwo osobiste, bez prawa dziedziczenia, nadając tytuł Kawalera Złotej Ostrogi . Nobilitacje, także te sekretne, stanowiły często sposób zasilenia skarbca monarszego lub zjednania stronników. Dlatego m.in. prawo do nobilitacji uzurpowali sobie także np. biskupi krakowscy, jako książęta siewierscy .

Możliwa była także forma nobilitacji zbiorowej, jak w przypadku nobilitacji miasta Lwowa gdy Jan Kazimierz podniósł wszystkich obywateli miasta do godności szlacheckiej. Choć niektórzy twierdzą że nobilitowano wtedy nie mieszczan ale miasto jakie takie, by stworzyć konstrukcję prawną uzasadniającą jego udział w Sejmie. Faktem jest, że w Galicji dobra tabularne obok szlachty mieli prawo posiadać mieszczanie Lwowa tworząc w ten sposób polski odpowiednik angielskiej gentry – właścicieli ziemskich nie posiadających tytułu szlacheckiego. Taki właściciel dóbr tabularnych egzekwujący związane z nimi prawa dominikalne to odpowiednik angielskiego lord-of-the-manor nie będącego parem .

W większości monarchii od końca XVIII w. nobilitacja była w niektórych przypadkach rutynowa i wręcz automatyczna, np. po odsłużeniu w odpowiednim stopniu oficerskim lub na stanowisku urzędnika państwowego lub sądowego określonych lat, po otrzymaniu wyższego stopnia oficerskiego lub przyjęciu do wysokiego orderu. Na ziemiach polskich było to szczególnie powszechne w okresie zaborów, zwłaszcza w zaborze rosyjskim i austriackim.

Świeżo mianowana szlachta miała zazwyczaj mniej przywilejów i stała niżej w hierarchii niż szlachta rodowa, mogąca poszczycić się pochodzeniem od rodów panów feudalnych lub rycerskich. Dziś szlachta okresu zaborów stoi niżej w hierarchii od pełnoprawnej szlachty okresu Rzeczypospolitej. Jako niższa szlachta nie jest jak dotąd przyjmowana do Związku Szlachty Polskiej .

Dziś nobilitacja automatyczna jest również powszechnie praktykowane w większości monarchii, np. w Wielkiej Brytanii, każdy sędzia Sądu Najwyższego automatycznie zostaje parem po kilkunastu latach sprawowania urzędu. Najczęściej tytuły szlacheckie nadawane automatycznie nie są dziedziczne.

Znani nobilitowani

• Wawrzyniec Gucewicz (1753-1798) - architekt wileński

Ciekawostka

Nadanie najwyższych orderów królewskich dziś również wiąże się z nadaniem szlachectwa, np. Prezydent RP Lech Wałęsa , po otrzymaniu szwedzkiego Orderu Serafinów stał się również szwedzkim szlachcicem (bez prawa dziedziczenia szlachectwa przez potomków), z herbem o symbolice związanej z Matką Boską Częstochowską i Gdańskiem , projektu polskiego heraldyka dr. Adama Heymowskiego

Poddani brytyjscy, którzy otrzymali Order Łaźni stają się szlachcicami i mają prawo do tytułu "sir" lub "dame". Przywilej ten nie dotyczy jednak cudzoziemców, tak że prezydenci Lech Wałęsa w 1991 r. i Aleksander Kwaśniewski w 1996 r. po przyznaniu im Wielkiego Krzyża Orderu Łaźni nie stali się brytyjskimi szlachcicami.

Zobacz też

• Adopcja herbowa
• Indygenat
• Skartabellat