dyplom nobilitacyjny cesarza Fryderyka III dla Seyfrieda Rotha z
1464
r.
Nobilitacja (z
łac.
), uszlachcenie – przejście do stanu
szlacheckiego
osoby (szlachectwo osobiste) lub osoby i jej rodziny (szlachectwo dziedziczne), niemających dotąd tytułu szlacheckiego. Nobilitacji dokonywała osoba panująca, panujący nadawał także danej rodzinie
herb
. Często uszlachceniu towarzyszyła też adopcja do istniejącego rodu heraldycznego. W
Polsce
niechęć szlachty do nadmiernego rozszerzania stanu szlacheckiego spowodowała od końca
XVI wieku
zanik automatycznej nobilitacji królewskiej na prośbę przez adoptującego, również ograniczyła nobilitacje królewskie. W obu przypadkach wymagana była zgoda
Sejmu Rzeczypospolitej
. Niektórzy polscy władcy (m.in.
Stanisław Leszczyński
,
Stanisław August Poniatowski
) obchodzili te ograniczenia, stosując tzw. nobilitacje sekretne, bez potwierdzenia sejmowego. Taka nobilitacja nie dawała faktycznie żadnych prerogatyw polskiego szlachectwa, i była stosowana głównie wobec cudzoziemców. Bez zgody sejmu niektórzy królowie nadawali także szlachectwo osobiste, bez prawa dziedziczenia, nadając tytuł
Kawalera Złotej Ostrogi
. Nobilitacje, także te sekretne, stanowiły często sposób zasilenia skarbca monarszego lub zjednania stronników. Dlatego m.in. prawo do nobilitacji uzurpowali sobie także np. biskupi krakowscy, jako
książęta siewierscy
.
Możliwa była także forma nobilitacji zbiorowej, jak w przypadku nobilitacji miasta
Lwowa
gdy
Jan Kazimierz
podniósł wszystkich obywateli miasta do godności szlacheckiej. Choć niektórzy twierdzą że nobilitowano wtedy nie mieszczan ale miasto jakie takie, by stworzyć konstrukcję prawną uzasadniającą jego udział w Sejmie. Faktem jest, że w Galicji dobra tabularne obok szlachty mieli prawo posiadać mieszczanie Lwowa tworząc w ten sposób polski odpowiednik angielskiej gentry – właścicieli ziemskich nie posiadających tytułu szlacheckiego. Taki właściciel dóbr tabularnych egzekwujący związane z nimi prawa dominikalne to odpowiednik angielskiego lord-of-the-manor nie będącego
parem
.
W większości monarchii od końca XVIII w. nobilitacja była w niektórych przypadkach rutynowa i wręcz automatyczna, np. po odsłużeniu w odpowiednim stopniu oficerskim lub na stanowisku urzędnika państwowego lub sądowego określonych lat, po otrzymaniu wyższego stopnia oficerskiego lub przyjęciu do wysokiego orderu. Na ziemiach polskich było to szczególnie powszechne w okresie zaborów, zwłaszcza w zaborze rosyjskim i austriackim.
Świeżo mianowana szlachta miała zazwyczaj mniej przywilejów i stała niżej w hierarchii niż szlachta rodowa, mogąca poszczycić się pochodzeniem od rodów panów feudalnych lub rycerskich. Dziś szlachta okresu zaborów stoi niżej w hierarchii od pełnoprawnej szlachty okresu Rzeczypospolitej. Jako niższa szlachta nie jest jak dotąd przyjmowana do
Związku Szlachty Polskiej
.
Dziś nobilitacja automatyczna jest również powszechnie praktykowane w większości monarchii, np. w Wielkiej Brytanii, każdy sędzia Sądu Najwyższego automatycznie zostaje parem po kilkunastu latach sprawowania urzędu. Najczęściej tytuły szlacheckie nadawane automatycznie nie są dziedziczne.
Znani nobilitowani
Ciekawostka
Nadanie najwyższych orderów królewskich dziś również wiąże się z nadaniem szlachectwa, np. Prezydent RP
Lech Wałęsa
, po otrzymaniu szwedzkiego
Orderu Serafinów
stał się również szwedzkim szlachcicem (bez prawa dziedziczenia szlachectwa przez potomków), z herbem o symbolice związanej z
Matką Boską Częstochowską
i
Gdańskiem
, projektu polskiego heraldyka
dr. Adama Heymowskiego
Poddani brytyjscy, którzy otrzymali
Order Łaźni
stają się szlachcicami i mają prawo do tytułu "sir" lub "dame". Przywilej ten nie dotyczy jednak cudzoziemców, tak że prezydenci
Lech Wałęsa
w 1991 r. i
Aleksander Kwaśniewski
w 1996 r. po przyznaniu im Wielkiego Krzyża Orderu Łaźni nie stali się brytyjskimi szlachcicami.
Zobacz też