Zamek Habsburg w kantonie Argowia

Habsburgowie – dynastia niemiecka (von Habsburg). Założycielem dynastii był Guntram Bogaty ( X wiek ). Nazwa rodziny wywodzi się od pierwszej posiadłości rodu, zamku Habsburg (niem. Habichtsburg znaczy Jastrzębi Gród, Zamek Jastrzębia) położonego w kantonie Aargau w Szwajcarii . Przedstawiciele dynastii panowali m.in. w krajach niemieckich i włoskich, Świętym Cesarstwie Rzymskim , Czechach , Hiszpanii , Portugalii , Burgundii , na Węgrzech (a co za tym idzie także w Chorwacji ) i w Siedmiogrodzie , w Niderlandach , na Śląsku oraz hiszpańskich i portugalskich koloniach w Azji i obu Amerykach. Dynastia w linii męskiej wygasła w 1740 . Ostatnia z rodu Maria Teresa Habsburg wraz z mężem cesarzem Franciszkiem I Lotaryńskim założyła nową dynastię Habsbursko-Lotaryńską .

Początki

Protoplastą rodu był hrabia Bryzgowii Guntram Bogaty , żyjący w X w. Jego syn, hrabia Klettgau Radbot zbudował Jastrzębi Gród. Jeden z jego potomków, hrabia Habsburga Rudolf został wybrany królem niemieckim w 1273 jako Rudolf I . W 1278 przekazał swym synom w dziedziczne władanie Austrię i Styrię po wygasłej dynastii Babenbergów . Ziemie te stały się podstawą potęgi Habsburgów, pozostając w ich władaniu do XVIII w. Ponieważ władcy Austrii nie zostali przyjęci do kurii elektorów Rzeszy , po wydaniu Złotej Bulli Karola IV Rudolf IV przyjął samowolnie tytuł arcyksięcia (niem. Erzherzog). Zatwierdzenie tego tytułu Habsburgowie uzyskali w 1453 , kiedy królem Niemiec był już przedstawiciel rodu, książę Styrii Fryderyk III . Kilkakrotnie Habsburgowie sięgali po tron czeski. Po raz pierwszy w 1306 książę Rudolf III Habsburg ożenił się z wdową po królu Wacławie II , Ryksą Elżbietą . Nie pozostawił jednak męskiego następcy i tron w Pradze przejęli Luksemburgowie .

W połowie XIV wieku ród podzielił się na dwie linie: albertyńską i leopoldyńską. Pierwsza w 1437 odziedziczyła po Luksemburgach trony Czech i Węgier . Linia ta wygasła w 1457 na Władysławie V Pogrobowcu . Siostra Władysława, Elżbieta Rakuszanka była żoną Kazimierza IV Jagiellończyka , przeszła do historii jako Matka Królów. Młodsza linia leopoldyńska osiągnęła w 1438 elekcyjny niemiecki tron królewski, a w 1440 godność cesarską ( Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego ) i zasiadała na nim aż do wygaśnięcia dynastii w 1740 .

Herb pierwszych Habsburgów

Hegemonia w Europie

Twórcą hegemonii dynastii był syn Fryderyka, cesarz Maksymilian I ( 1459 - 1519 ). Wcielił on w życie sławną dewizę: "Bella gerant alii, tu, felix Austria, nube" (Niech inni prowadzą wojny, ty, szczęśliwa Austrio, zaślubiaj). W 1477 , jeszcze jako arcyksiążę austriacki, sam poślubił Marię Burgundzką, córkę księcia Burgundii Karola Zuchwałego i tym samym stał się władcą Niderlandów i Burgundii. W 1496 doprowadził do ślubu swojego syna, Filipa I Pięknego z Joanną Obłąkaną , córką królowej Kastylii Izabeli I i króla Aragonii Ferdynanda II . W 1515 zaaranżował małżeństwa swoich wnuków Ferdynanda i Marii, z dziećmi króla Czech i Węgier Władysława II Anną i Ludwikiem II, w 1515 podczas zjazdu w Wiedniu uzyskał dla tego aktu zgodę brata Władysława II, króla Polski Zygmunta I Starego . Po klęsce w wojnie z Turkami Osmańskimi pod Mohaczem w 1526 , w której zginął Ludwik II, Habsburgowie w myśl układu zawartego 1515 obejmują we władanie trony Czech i Węgier. Silna opozycja w tych krajach i ingerencja Turków spowodowała długotrwałe wojny na Węgrzech i rozbiór tego państwa w 1541 . W jego wyniku Habsburgowie objęli władzę jedynie nad zachodnią częścią państwa, ale zachowali węgierski tytuł królewski.

Skutkiem działań Maksymiliana była przewaga Habsburgów w Europie XVI w. Starszy syn Filipa i Joanny, Karol z Gandawy , odziedziczył w 1506 roku Burgundię i Niderlandy, w 1516 roku jako Karol I objął tron zjednoczonej Hiszpanii (wraz z Sycylią, Neapolem i imperium kolonialnym), a w 1519 roku jako Karol V został wybrany cesarzem rzymsko-niemieckim, a tym samym także królem Włoch. Był pierwszym władcą w dziejach świata, nad którego imperium nigdy nie zachodziło słońce (decydowały o tym hiszpańskie posiadłości kolonialne w Ameryce i Azji). Młodszy syn Filipa i Joanny, Ferdynand I , odziedziczył po teściu koronę czeską i węgierską, a w 1521 otrzymał od brata Austrię i inne posiadłości Habsburgów w Rzeszy Niemieckiej (Karol nadal jednak posługiwał się tytułem arcyksiążęcym i dziedziczyli go później także kolejni królowie hiszpańscy). W 1531 Ferdynand został też wybrany na następcę Karola na tronie cesarskim, co zapewniało dynastii sukcesję tej godności. Nie udało się Karolowi doprowadzić do elekcji jego syna Filipa , na kolejnego następcę, który objąłby tron cesarski i niemiecki po Ferdynandzie. Sprzeciwili się temu tak elektorowie, jak i sam Ferdynand i jego syn Maksymilian .

Tereny pod panowaniem Habsburgów w 1547

Wraz z abdykacją Karola V w 1556 dynastia podzieliła się na dwie główne linie. Hiszpańską zapoczątkował Filip II, syn cesarza, który w 1580 objął także tron portugalski . Jego potomkowie zasiadali na nim w Lizbonie do 1640 , kiedy Portugalczycy zbuntowali się i wybrali własnego władcę. Linia hiszpańska wygasła wraz z bezpotomną śmiercią Karola II ( 1661 - 1700 ). Tron hiszpański próbowała objąć austriacka linia dynastii, wysuwając arcyksięcia Karola (późniejszego cesarza Karola VI ) jako Karola III, jednak w wyniku wojny o sukcesję hiszpańską Habsburgom przypadły jedynie Niderlandy Hiszpańskie ( Belgia ) i część posiadłości we Włoszech, reszta imperium przeszła w ręce Filipa V , wnuka króla Francji Ludwika XIV .

"Paw" Habsburgów

Linię austriacką zapoczątkował Ferdynand I ( 1503 - 1564 ). Arcyksiążęta Ernest Habsburg i Maksymilian III Habsburg kandydowali do tronu polsko-litewskiego w pierwszych wolnych elekcjach w 1575 i 1587 . W czasie panowania Ferdynanda II podczas wojny trzydziestoletniej Habsburgowie przejściowo utracili tron czeski (wybrano tam na króla Fryderyka V , elektora Palatynatu - tzw. "król zimowy" 1619 / 1620 ) i węgierski ( 1619 - 1621 wybrano królem księcia Siedmiogrodu Gabora Bethlena). Pacyfikacja Czech w 1621 . ( Bitwa pod Białą Górą ) pozwoliła cesarzowi Ferdynandowi na wprowadzenie tam monarchii dziedzicznej w 1627 : odtąd Habsburgowie nie musieli już ubiegać się o zgodę sejmu szlacheckiego na dziedziczenie korony. W 1687 , podczas wielkiej wojny z Turkami, Habsburgowie uzyskali także od sejmu węgierskiego gwarancję dziedziczenia. W toku tego samego konfliktu, w 1690 wojska austriackie opanowały Siedmiogród, a syn cesarza Leopolda I , Józef I , został tamtejszym wielkim księciem. W 1697 zwycięstwo nad Turkami pod Zentą pozwoliło Habsburgom opanować całe Węgry.

Jednocześnie Habsburgowie austriaccy ponieśli klęskę w próbach unifikacji Rzeszy Niemieckiej i zacieśnienia kontroli cesarskiej nad książętami niemieckimi. Wprawdzie przewaga katolików w kolegium elektorskim zapewniała władcom Austrii każdorazowo wybór na cesarski tron, ale po przegranej wojnie trzydziestoletniej cesarz Ferdynand III w traktacie westfalskim ( 1648 ) musiał uznać nawet prawo książąt do prowadzenia własnej polityki zagranicznej i pogodzić się z ingerencją obcych mocarstw w wewnętrzne sprawy Rzeszy ( Francja , Szwecja ). Od tej pory tytuł cesarski dawał Habsburgom głównie prestiż: byli, honorowo, pierwszymi spośród chrześcijańskich władców.

Schyłek i geneza rodu habsbursko-lotaryńskiego

Maria Teresa i Franciszek I z dziećmi

Wobec kryzysu dynastii (brak męskich potomków) cesarz Karol VI ogłosił w 1713 tzw. sankcję pragmatyczną . Według jej postanowień w przypadku wygaśnięcia linii męskiej rodu, wszystkie kraje dziedziczy linia żeńska, tj. najbliższa krewna ostatniego z rodu. Postanowienia te weszły w życie w 1740 , gdy zmarł Karol VI. Ostatnią przedstawicielką tej linii, jak i całego rodu, była córka cesarza i księżniczki Elżbiety von Braunschweig-Wolfenbeutel, późniejsza władczyni Austrii, Czech i Węgier Maria Teresa ( 1717 - 1780 ). Razem z mężem Franciszkiem I Lotaryńskim , którego w Niemczech wybrano na cesarza rzymskiego, stali się założycielami nowej Dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej . Panowała ona w Austrii, Czechach i na Węgrzech aż do 1918 .

Obecni potomkowie tego rodu posługują się tytułem arcyksiążęcym i nazwiskiem von Habsburg (w Niemczech) lub Habsburg-Lothringen (w Austrii, gdzie zakazano używania predykatu szlacheckiego von).

Zobacz też

• Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
• Dom Habsbursko-Lotaryński
• Order Vitez

Linki zewnętrzne

• w angielskiej Wikipedii drzewo genealogiczne hiszpańskich Habsburgów ,
• Habsburgowie na roglo ,
• Habsburgowie Lotaryńscy na roglo ,
• Genealogia Habsburgów (ang.) - M. Marek, Genealogy.eu ,
• Genealogical tree of the house of Habsburg (till Maria Theresia) ,
• The Hapsburg Monarchy (Wickham Steed, 1913) ) eLibrary Austria Project (english ebook).