Henryk Sienkiewicz
Henryk Sienkiewicz
Imiona i nazwisko	Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz
Data i miejsce urodzenia	5 maja 1846 Wola Okrzejska
Data i miejsce śmierci	15 listopada 1916 Vevey
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła	Ogniem i mieczem Potop Pan Wołodyjowski Rodzina Połanieckich Quo vadis Krzyżacy W pustyni i w puszczy
Muzeum artysty	Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku • Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza w Poznaniu (oddział Biblioteki Raczyńskich ) • Muzeum Henryka Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej
Teksty na Wikiźródłach

Pomnik Henryka Sienkiewicza w Słupsku

Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk , pseudonim Litwos (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej , zm. 15 listopada 1916 w Vevey ) – polski nowelista , powieściopisarz i publicysta ; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury ( 1905 ) za całokształt twórczości^[1], jeden z najpopularniejszych pisarzy polskich przełomu XIX i XX wieku .

Życiorys

Urodził się we wsi Wola Okrzejska w Ziemi Łukowskiej w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk , po mieczu wywodzącej się z Tatarów osiadłych na Litwie w XV i XVI wieku^[]. Jego rodzicami byli Józef Sienkiewicz (1813-1896) i Stefania Sienkiewicz z domu Cieciszowska (1820-1873). Był jednym z sześciorga dzieci (cztery siostry i brat) ^[2]. Wola Okrzejska należała do babki pisarza, Felicjany Cieciszowskiej. Został ochrzczony w sąsiedniej miejscowości Okrzeja w kościele pw. św. Piotra i Pawła ^[3], w kościele ufundowanym przez prababkę pisarza. Rodzina z czasem przeniosła się do Grotek, potem do Wygnanowa, Potkanny koło Przytyka , następnie do Grabowców i Wężyczyna , by ostatecznie od roku 1861 zamieszkać w Warszawie . W 1858 roku Sienkiewicz rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie (rozpoczął ją w jednym z gmachów późniejszego UW , by następnie kontynuować w szkole mieszczącej się w Pałacu Staszica , a zakończył w gimnazjum przy ul. Królewskiej ). W tamtym czasie będąc w szkole w roku 1864 zdobył swą pierwszą nagrodę za wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą. W szkole nie uzyskiwał jednak wysokich not, najlepiej szły mu przedmioty humanistyczne. Wskutek trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz podjął się posady guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku . W 1866 r. uzyskał świadectwo dojrzałości . Zgodnie z wolą rodziców zdał na wydział lekarski do Szkoły Głównej w Warszawie , jednak zrezygnował z medycyny i podjął studia prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział Filologiczno-Historyczny. Zdobył tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego. Prawdopodobnie w tym czasie napisał swoją pierwszą niepublikowaną powieść - Ofiara . Pracował także nad swoją pierwszą opublikowaną powieścią - Na marne . Pierwszą próbę literacką podjął jeszcze w 1867 r., gdy napisał wierszowany utwór Sielanka młodości, odrzucony przez Tygodnik Ilustrowany. W 1869 r. debiutował jako dziennikarz. Przegląd Tygodniowy wydrukował jego recenzję sztuki teatralnej, a Tygodnik Ilustrowany zamieścił rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Sarzyńskim. Sienkiewicz pisał pod pseudonimem Litwos do Gazety Polskiej oraz Niwy. W 1873 roku objął w Gazecie Polskiej stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 roku prowadził dział literacki w Niwie.

W 1872 r. wydał powieść Na marne oraz Humoreski z teki Worszyłły , a następnie Stary sługa (1875), Hania (1876), oraz Selim Mirza (1877). Trzy ostatnie utwory nazywane są małą trylogią. Bywał w popularnych w owym czasie salonach warszawskich: u swej krewnej Jadwigi Łuszczewskiej znanej pod literackim pseudonimem Deotyma oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej .

W lutym 1876 r. wraz z Heleną Modrzejewską i grupą znajomych wybrał się w podróż do USA. W owym czasie nie było to czymś powszednim. W swej korespondencji do gazety pisał o tym: „Człowiek, który wyjeżdża do Ameryki, jest jeszcze u nas rzadkością. Wyobrażam sobie nawet, że po powrocie, w powiecie łukowskim, z którym łączą mnie liczne stosunki, przynajmniej przez miesiąc będą mnie uważać za rodzaj powiatowego Ferdynanda Korteza.” W Ameryce zatrzymał się dłużej w Kalifornii. Z tego okresu pochodzą Listy z podróży do Ameryki; drukowane w Gazecie Polskiej zyskały sobie szerokie uznanie czytelników. Pisał też Szkice węglem (1876). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka dalszych utworów: Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), W krainie złota (1880), Za chlebem (1880), Latarnik (1881), Wspomnienia z Maripozy (1882), Sachem (1883).

W 1878 roku wrócił do Europy. Zatrzymał się w Londynie , następnie przez rok przebywał w Paryżu. Podczas pobytu we Francji Sienkiewicz poznał nowy prąd w literaturze – naturalizm. W roku 1878 napisał nowelę Janko Muzykant . W 1879 r. w artykule Z Paryża stwierdza: „Dla powieści naturalizm był w zasadzie znakomitym, niezbędnym i może jedynym krokiem naprzód”. Dwa lata później zmienił jednak zdanie i wypowiedział się o naturalizmie w tonie krytycznym. Wyrazem przekonań na temat naturalizmu i pisarstwa jako takiego były wydane drukiem odczyty: O naturalizmie w powieści (1881), O powieści historycznej (1889), Listy o Zoli (1893).

Korespondencje ze Stanów Zjednoczonych publikowane w prasie polskiej, zyskały szerokie uznanie i wzbudziły zainteresowanie jego osobą. Powodzenie pisarza świetnie odmalował Bolesław Prus w artykule Co p. Sienkiewicz wyrabia z piękniejszą połową Warszawy na łamach Kuriera Warszawskiego z 1880 roku. „Już po powrocie z Ameryki, prawie każda z dam, przechodząc ulicą, posądzała prawie każdego wyższego i przystojnego mężczyznę o to, że jest Sienkiewiczem. (...) Nareszcie spotykając co krok fryzury á la Sienkiewicz, wiedząc, że młodzi panowie jeden po drugim zapuszczają Hiszpanki, starają się mieć posągowe rysy i śniadą cerę, postanowiłem poznać jego samego (...) Z mego kąta widzę, że sala prawie wyłącznie zapełniona jest przez płeć piękną. Kilku mężczyzn, którzy tam byli do robienia grzeczności damom albo pisania sprawozdań, tak już w ciżbie kobiet potracili poczucie własnej indywidualności, że mówili: byłam, czytałam, wypiłyśmy we dwie sześć butelek…"

W 1879 Sienkiewicz wygłosił we Lwowie odczyt pod tytułem Z Nowego Jorku do Kalifornii. W 1880 r. w Poznaniu przedstawił w hotelu Bazar nowelę Za chlebem, następnie w Warszawie wygłosił dwa odczyty o naturalizmie w literaturze. W 1879 r. wracając ze Lwowa w Szczawnicy dał odczyt o swym pobycie w Ameryce. W Szczawnicy po raz pierwszy spotkał swoją przyszłą żonę Marię Szetkiewiczównę. Na wiadomość, że rodzina Szetkiewiczów wybiera się do Wenecji , ruszył za nimi i tam poznał Marię bliżej. 18 sierpnia 1881 roku odbył się ich ślub w kościele Zgromadzenia Panien Kanoniczek przy placu Teatralnym (dziś nie istnieje). Z małżeństwa tego pochodzą dzieci: Henryk Józef i Jadwiga Maria. Małżeństwo nie trwało długo, gdyż Maria umarła 18 sierpnia ^[] 1885 roku na gruźlicę .

W latach 1879-1881 napisał utwór dramatyczny Na jedną kartę wystawiany w teatrach we Lwowie i Warszawie .

W roku 1882 Henryk Sienkiewicz nawiązał współpracę z dziennikiem Słowo (pismo o tendencjach konserwatywno-szlacheckich) i początkowo był nawet jego redaktorem naczelnym . Tam w miesiącach luty-marzec ukazała się w prasie kolejna nowela Bartek Zwycięzca.

W 1880 napisał utwór historyczny Niewola tatarska i pracował nad powieścią historyczną Ogniem i mieczem. W liście do redaktora krakowskiej gazety Czas Stanisława Smolki z 1 lutego 1884 pisał: „Co do powieści wielkiej, ta będzie nosiła prawdopodobnie tytuł Wilcze gniazdo. Rzecz dzieje się za Jana Kazimierza, w czasie insurekcji kozackiej.” Wspomniana w liście powieść Wilcze gniazdo ukazała się ostatecznie w odcinkach na łamach Słowa od 2 maja 1883 do 1 marca 1884 roku pod tytułem Ogniem i mieczem . Ogniem i mieczem była jednocześnie drukowana w warszawskim Słowie i krakowskim Czasie.

Powieść ta (podobnie zresztą jak kolejne części Trylogii) przyniosła pisarzowi wielką popularność i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym. Wiele osób korespondencyjnie pytało o dalsze losy ulubionych bohaterów. Miasto Zbaraż w 1879 roku nazwało jedną z ulic imieniem Sienkiewicza, w 1884 roku Jacek Malczewski wystawił tak zwane żywe obrazy na podstawie Ogniem i mieczem, powstała sztuka teatralna oparta na powieści, a nawet w 1900 roku mieszkańcy Zbaraża nie zgodzili się na oddanie pod budowę placu kościelnego, twierdząc, że spoczywają tam szczątki Podbipięty. Powieść spotkała się też z krytyką. Wytykano jej zwłaszcza przeinaczenia historyczne.

Druga połowa lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych to dla pisarza okres bardzo wytężonej pracy nad kilkoma powieściami. Wkrótce pisarz rozpoczął prace nad kolejną częścią Trylogii – Potopem ; tytuł odnosił się do potopu szwedzkiego . Także ta powieść była drukowana w odcinkach w Słowie - (od 23 grudnia 1884 do 2 września 1886 ). Był to trudny okres w życiu pisarza, gdyż w tym czasie zmarła Maria Sienkiewiczowa. Mimo to powieść szybko podbiła serca czytelników i utwierdziła jego literacką pozycję. Po śmierci żony pisarz udał się w podróż do Konstantynopola (przez Bukareszt i Warnę ), z której pisał korespondencje. Po powrocie do Warszawy wydał trzecią część Trylogii – Pana Wołodyjowskiego . I ta powieść ukazała się w Słowie (od maja 1887 do maja 1888 roku). Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności i uczyniła z niego najpopularniejszego polskiego pisarza. Stefan Żeromski w swych Dziennikach napisał: „Sam widziałem w Sandomierskiem, jak wszyscy, tacy nawet, którzy nic nie czytują, dobijali się o Potop.” Jako wyraz uznania Sienkiewicz dostał od nieznanego wielbiciela podpisanego Michał Wołodyjowski bardzo pokaźną sumę 15. tysięcy rubli . Pieniądze te przeznaczył na fundusz imienia Marii Sienkiewiczowej dla artystów zagrożonych gruźlicą .

Po napisaniu trylogii Sienkiewicz pisze nowelę Ta trzecia (1888), z życia cyganerii. W 1888 roku autor Potopu odbył podróż do Hiszpanii . W 1890 roku włączył się w organizację roku Mickiewiczowskiego. W styczniu 1891 wyruszył w podróż do Afryki . Podróż ta zaowocowała Listami z Afryki. W 1891 roku ukazało się książkowe wydanie Bez dogmatu , które ukazało się wcześniej (od 1889 do 1890 ) na łamach Słowa. W 1892 r. Sienkiewicz podpisał umowę na powieść Rodzina Połanieckich (której książkowe wydanie ukazało się w 1895 roku), w tym samym roku prasa donosiła, że pisarz przystąpił do prac nad powieścią z czasów krzyżackich , w 1893 pisarz przystąpił do przygotowań do powieści Quo vadis, a latem 1894 odczytał w Zakopanem fragmenty Krzyżaków^[].

W jego życiu prywatnym pojawiła się Maria Romanowska, przybrana córka odesskiego bogacza Wołodkowicza. Ślub odbył się 11 listopada 1893 roku, jednak w niedługim czasie (miesiąc) panna młoda opuściła męża. Sienkiewicz uzyskał papieskie potwierdzenie niezaistnienia sakramentu małżeństwa . W tym też czasie napisał powieść Rodzina Połanieckich (październik 1894).

W 1894 roku powstały pierwsze rozdziały Quo vadis, które ukazały się drukiem od marca 1895 roku w warszawskiej Gazecie Polskiej , krakowskim Czasie oraz Dzienniku Poznańskim (do lutego 1896 roku). Wydanie książkowe pojawiło się niedługo później i zrobiło zawrotną karierę w całej Europie . Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, w tym na arabski czy japoński , a także esperanto . Quo vadis wielokrotnie adaptowano i wystawiano na deskach teatrów, ukazała się nawet opera oparta na motywach powieści, a w 1913 roku zostało po raz pierwszy sfilmowane. Potem była ekranizowana jeszcze kilkakrotnie.

Od roku 1896 pisarz rozpoczął prace nad swą nową powieścią Krzyżacy , którą ukończył po czterech latach w roku 1900. W tym też roku (1900) pisarz przy zaangażowaniu całego społeczeństwa obchodził jubileusz 25-lecia pracy twórczej i otrzymał od narodu majątek ziemski w Oblęgorku , gdzie utworzył ochronkę (dom dziecka) dla dzieci. W tym samym roku Uniwersytet Jagielloński przyznał mu tytuł doctor honoris causa . Sienkiewicz angażował się w sprawy społeczne. W 1901 roku napisał odezwę w sprawie dzieci we Wrześni , w 1906 wzywał rodaków z USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim .

Miejsce ostatniego spoczynku Henryka Sienkiewicza w Bazylice Archikatedralnej Św. Jana Chrzciciela w Warszawie

W 1904 roku poślubił swą cioteczną siostrzenicę^[] Marię Babską. W 1905 roku otrzymał nagrodę Nobla za całokształt twórczości. W przemówieniu wygłaszanym z tej okazji Sienkiewicz mówił, że zaszczyt ten jest szczególnie cenny dla syna Polski. Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że żyje. Dodał też Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać. Napisał powieść Na polu chwały (1903-1909), która miała być początkiem nowej trylogii. W Kurierze Warszawskim ukazała się w 1910 w odcinkach jego powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy.

W 1905 roku odpowiadając na na ankietę rozesłaną przez paryską gazetę „Le Courrier Europeen”, napisał: „Należy miłować ojczyznę nade wszystko i należy myśleć przede wszystkim o jej szczęściu. Ale jednocześnie pierwszym obowiązkiem prawdziwego patrioty jest czuwać nad tym, by idea jego Ojczyzny nie tylko nie stanęła w przeciwieństwie do szczęścia ludzkości, lecz by się stała jedną z jego podstaw. Tylko w tych warunkach istnienie i rozwój Ojczyzny staną się sprawą, na której całej ludzkości zależy. Innymi słowy, hasłem wszystkich patriotów powinno być: przez Ojczyznę do ludzkości, nie zaś: dla Ojczyzny przeciw ludzkości”.

Po wybuchu wojny Henryk Sienkiewicz wyjechał do Szwajcarii . Wraz z Ignacym Janem Paderewskim był jednym z współzałożycieli Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce . Zmarł w Vevey 15 listopada 1916 , gdzie go pochowano.

W 1924 roku, już w wolnej Polsce prochy pisarza uroczyście sprowadzono do Polski. W drodze przez kraje Szwajcarii, Austrii, Czech składano mu hołd. 27 października 1924 roku odbyła się uroczystość obok pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie, gdzie przemówienie okolicznościowe wygłosił Stanisław Wojciechowski . Na koniec trumnę w sarkofagu złożono w Warszawie w podziemniach katedry św. Jana tuż obok prezydenta Gabriela Narutowicza . W roku 1944 w czasie trwania powstania warszawskiego żołnierze niemieccy wysadzili katedrę, po wojnie sarkofag i katedrę odnowiono.

Henryk Sienkiewicz był kawalerem francuskiej Legii Honorowej i członkiem zagranicznym Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności .

Twórczość

Henryk Sienkiewicz na banknocie 500000 zł z 1990 roku

Tablica informacyjna przy ul. Sienkiewicza w Słubicach (po lewej stronie stary herb miasta)

Nowele

• 1873 Humoreski z teki Worszyłły
• 1875 Stary sługa
• 1876 Hania
• 1877 Selim Mirza
• 1877 Szkice węglem
• 1878 Janko Muzykant
• 1880 Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
• 1880 Niewola tatarska
• 1882 Bartek Zwycięzca
• 1882 Jamioł

Nowele amerykańskie:

• 1880 Za chlebem - na jej podstawie powstało libretto do opery Konstantego Gorskiego

• 1880 Orso
• 1882 Latarnik
• 1889 Sachem
• 1889 Wspomnienie z Maripozy

Powieści

• 1872 Na marne
• Trylogia :
  • Ogniem i mieczem ( 1884 )
  • Potop ( 1886 )
  • Pan Wołodyjowski ( 1888 )
• 1891 Bez dogmatu
• 1894 Rodzina Połanieckich
• 1896 Quo vadis
• 1900 Krzyżacy
• 1906 Na polu chwały
• 1910 Wiry
• 1912 W pustyni i w puszczy

Adaptacje filmowe dzieł Henryka Sienkiewicza

• Quo Vadis? włoska ekranizacja, film niemy (1912)
• Krwawa dola wg Szkiców węglem (1912)
• Obrona Częstochowy (1913) wg Potopu
• Na jasnym brzegu (1921)
• Bartek zwycięzca (1923)
• Quo vadis (1924) włoski film niemy
• Janko Muzykant (1930)
• Quo Vadis (1951)
• Szkice węglem (1956)
• Krzyżacy ( 1960 )
• Ogniem i mieczem (Col ferro e col fuoco) (1962) francusko-jugosłowiańsko-włoska ekranizacja Ogniem i mieczem
• Komedia pomyłek (1967)
• Pan Wołodyjowski (1968)
• serial telewizyjny Przygody pana Michała (1969) wg filmu Pan Wołodyjowski z tego samego roku
• film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (1973)
• Potop (1974)
• Latarnik (1976)
• Rodzina Połanieckich (1978)
• Marynia (1983) wg Rodziny Połanieckich
• Hania (1984)
• Quo vadis? (1985) włoski serial telewizyjny
• film fabularny i serial telewizyjny Ogniem i mieczem (1999)
• film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (2001)
• film fabularny Quo vadis (2001)
• serial telewizyjny Quo vadis (2002)

Przypisy

Bibliografia

• Baśnie i legendy / Henryk Sienkiewicz ; wyboru dokonał, wstępem i przypisami opatrzył Tomasz Jodełka-Burzecki, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, 1896,

Linki zewnętrzne

Biografie

• Utwory Henryka Sienkiewicza w serwisie Wolne Lektury
• Henryk Sienkiewicz w serwisie Culture.pl
• biografia Henryka Sienkiewicza z bibliografią
• Oficjalna strona Komitetu Noblowskiego - strona o Sienkiewiczu

Genealogia

• Genealogia Henryka Sienkiewicza od Mieszka I do dzisiaj, wypis 1307 przodków.
• Genealogia Henryka Sienkiewicza herbu Oszyk
• Drzewo genealogiczne rodziny Cieciszowskich - pochodzenie Sienkiewicza z ukazaniem jego pokrewieństwa z Joachimem Lelewelem , pisarką Deotymą i profesorem historii literatury Ignacym Chrzanowskim .

Muzea

• Muzeum Sienkiewicza w Oblęgorku
• Muzeum Henryka Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej
• Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza w Poznaniu

Inne

• Akt urodzenia H. Sienkiewicza
• Testament Henryka Sienkiewicza z dnia 31 VIII 1907 roku