Henryk VI Lancaster (ur.
6 grudnia
1421
, zm.
20 maja
1471
) – był królem
Anglii
od
1422
r. do
1461
r., a potem ponownie od
1470
r. do
1471
r. Syn
Henryka V
i
Katarzyny de Valois
, księżniczki
francuskiej
.
Król szalony
Jedyny syn swojego ojca został królem po jego nagłej śmierci
31 sierpnia
1422
r., kiedy miał niecałe 9 miesięcy. Dwa miesiące później zmarł jego chory psychicznie dziadek,
król Francji
Karol VI Szalony
. Na mocy
traktatu w Troyes
z
21 maja
1420
r. Henryk VI został wówczas królem Francji. Na czas jego małoletności ustanowiono Radę Regencyjną. W swojej ostatniej woli Henryk V mianował swoich braci
Jana
i
Humphreya
regentami odpowiednio
Francji
i
Anglii
.
28 września
1423
r. baronowie zaprzysięgli wierność małemu Henrykowi.
Od
1428
r. bezpośrednią opiekę nad Henrykiem sprawował Richard de Beauchamp, 13. hrabia Warwick. Wielki wpływ na Henryka wywierał również jego kuzyn, Henryk Beaufort,
biskup Winchesteru
a od
1426
r.
kardynał
, główny oponent księcia Gloucester w Radzie Regencyjnej. Henryk został koronowany na króla Anglii dopiero
6 listopada
1429
r. w katedrze westminsterskiej. Tymczasem chwiało się angielskie panowanie we Francji (odsiecz
Orleanu
Joanny d'Arc
, koronacja
Karola VII
w
Reims
). Aby zapobiec katastrofie dokonano pośpiesznej koronacji Henryka na króla Francji, która odbyła się z całkowitym pominięciem ustalonego ceremoniału
16 grudnia
1431
r. w katedrze
Notre Dame
w
Paryżu
.
Koronacja ta niewiele zmieniła w sytuacji Anglików. Książę Bedford próbował ratować co się da z angielskich posiadłości na kontynencie, ale zmarł w
1435
r. W tym samym roku
Filip III Dobry
,
książę Burgundii
, doszedł do porozumienia z Karolem VII i przystąpił do wojny z Anglikami. Wkrótce Francuzi zdobyli
Paryż
. W
1437
r. Henryk doszedł do lat sprawnych i teoretycznie rozpoczął rządy osobiste. Teoretycznie, gdyż u młodego króla pojawiły się objawy choroby umysłowej, którą najprawdopodobniej odziedziczył po swoim szalonym francuskim dziadku. Regencja została więc utrzymana, a kraj pogrążył się w chaosie walk między dwoma stronnictwami na czele których stali kardynał Beaufort i książę Gloucester.
Henryk niewiele interesował się sprawami państwa. Pogrążony w obłędzie został odizolowany od świata. Bardzo religijny, otaczał się głównie zakonnikami. Interesował się nauką i starał się dbać o poprawę edukacji w kraju. To za jego panowania założono
Eton College
i
King's College
na
Uniwersytecie w Cambridge
.
Chaos w Anglii
Tymczasem chwiało się angielskie panowanie we Francji. W Anglii narastał spór między zwolennikami wojny a zwolennikami pokoju. Do tych ostatnich należał kardynał Beaufort, który wywierał wielki wpływ na Henryka. Wpadł on na pomysł, że uratowaniu resztek angielskiego władztwa we Francji pomoże małżeństwo Henryka z jedną z francuskich księżniczek. Wybór padł na
Małgorzatę
(
23 marca
1429
-
25 sierpnia
1482
), córkę
Rene Dobrego
,
księcia Andegawenii
, i
Izabeli
, córki Karola II,
księcia Lotaryngii
. Negocjacje prowadził William de la Pole, 1. książę Suffolk. Małgorzata była urodziwą i energiczną dziewczyną, będącą całkowitym przeciwieństwem swojego męża. Król Karol VII zgodził się na to małżeństwo, otrzymując w zamian
Maine
i
Andegawenię
. Ta cesja wywołała oburzenie w Anglii.
Małgorzata Andegaweńska, królowa Anglii
Małgorzata przybyła do Anglii w kwietniu
1445
r.
22 kwietnia
w katedrze w Tichfield odbył się ślub Henryka i Małgorzaty. Podobno podczas pierwszego spotkania przyszłych małżonków Henryk, widząc odsłonięty dekolt swojej przyszłej małżonki, wybiegł z komnaty krzycząc Wstyd i hańba!. Wątpliwe jest aby małżeństwo to zostało kiedykolwiek skonsumowane. Kiedy więc w
1453
r. Małgorzata urodziła syna
Edwarda
nikt w Anglii nie uwierzył w ojcostwo Henryka (na czele z samym królem, który widząc dziecko miał powiedzieć, że jest to syn Ducha Świętego). Małgorzata zdobyła jednak przemożny wpływ na swego obłąkanego męża, który ulegał jej we wszystkim. Do szerokich wpływów doszła frakcja Beuforta i Suffolka. Nastąpił upadek księcia Gloucester, który oskarżony o zdradę zmarł nagle w
1447
r.
Małżeństwo nie spełniło nadziei na utrzymanie resztek francuskich posiadłości. Przyczyniła się do tego niekompetencja i zwykła głupota kolejnych wysyłanych tam namiestników. Wyjście na jaw cesji Maine i Andegawenii spowodowało upadek Suffolka. Ulica domagała się jego głowy i Henryk musiał się ugiąć, ale skazał Suffolka tylko na wygnanie. Książę nie ujechał daleko. Pojmany w
Dover
, został wsadzony do łódki, gdzie ścięto mu głowę zardzewiałym mieczem. W
1449
r.
Edmund Beaufort, 2. książę Somerset
, namiestnik Francji, wdał się w awanturę w Normandii, która skończyła się zbrojną interwencją Karola VII i utratą Normandii w
1450
r. Na północy Francji Anglikom pozostało tylko
Calais
. Dodatkowo ferment społeczny w Anglii znalazł ujście w postaci rebelii Jacka Cade'a, która wybuchła w
Kencie
w
1450
r. i rozlała się po całym kraju (powstańcy zdobyli nawet
Londyn
).
Dodatkowo chaos pogłębił w
1452
r.
Ryszard Plantagenet, 3. książę Yorku
, namiestnik
Irlandii
, który zażądał miejsca w Radzie Regencyjnej. Udało mu się zyskać przewagę i uwięzić swojego głównego oponenta, Somerseta. Wkrótce jednak szczęście odwróciło się od Ryszarda. W
1453
r.
John Talbot, 1. hrabia Shrewsbury
, odzyskał angielskie posiadłości w
Gaskonii
. Pozycja Ryszarda zachwiała się a Somerset wrócił do wpływów. Wkrótce jednak Talbot przegrał
bitwę pod Castillon
i Francuzi odzyskali Gaskonię (de facto był to koniec
wojny stuletniej
, aczkolwiek nigdy nie podpisano traktatu pokojowego), a sam król Henryk, skutkiem nagłego i bezpodstawnego przestrachu popadł w obłęd. Książę Yorku odzyskał swoje wpływy, a Somerset znalazł się w
Tower of London
.
Jeśli choroba Henryka była katastrofą, to jego ozdrowienie było tragedią. W
1454
r. król wrócił do równowagi psychicznej na tyle, aby uwolnić Somerseta i pozbawić Ryszarda tytułu Lorda Protektora i Obrońcy Królestwa. Ryszard i jego stronnicy usunęli się w cień. Rok później, wraz ze swoimi głównymi stronnikami, hrabią Salisbury i
hrabią Warwick
, książę Yorku zgromadził liczną i armię i
22 maja
1455
r. starł się z wojskami królewskimi pod
pod St Albans
. Bitwa zakończyła się klęską Lancasterów, śmiercią Somerseta i niewolą króla Henryka. Rozpoczęła się
wojna domowa
.
Dwie róże
Czerwona róża Lancasterów
Po St Albans Henryk został osadzony w areszcie domowym, a po kolejnym ataku jego choroby umysłowej Ryszard ponownie przyjął tytuł Lorda Protektora. Tymczasem królowa Małgorzata aktywnie działała na rzecz obalenia księcia Yorku. Poparcie znalazła w możnej rodzinie Percych, skłóconych ze wspierającymi Yorka Neville'ami. W
1459
r. królowa zdobyła przewagę w Radzie Regencyjnej. York i Salisbury opuścili zebranie Rady w
Coventry
i wezwali na pomoc Warwicka (od
1455
r. kapitana Calais), który przybył z liczną armią. Wojna domowa została wznowiona.
23 września
pod Blore Heath lord Salisbury pokonał oddziały Lancasterów.
12 października
książę Yorku przegrał jednak bitwę pod Ludford Bridge. York uciekł wówczas do Irlandii, a jego pozostali stronnicy do
Calais
. Powrócili oni jednak już w
1460
r. York zdobył Londyn i
10 października
1460
r. zażądał korony dla siebie (jako prawnuk po mieczu króla
Edwarda III
). W międzyczasie Warwick pokonał oddziały Lancasterów pod Northampton i wziął do niewoli króla Henryka. Małgorzata uciekła na północ i rozpoczęła zbieranie armii. York ruszył przeciwko niej, ale
30 grudnia
1460
r. został zaskoczony pod Wakefield i poniósł ciężką klęskę i sam zginął na polu bitwy. Jego pretensje przejął jego najstarszy syn,
Edward
.
Edward pokonał wojska lancasterskie pod Mortimer Cross, ale hrabia Warwick przegrał bitwę ze wspierającymi Małgorzatę Szkotami pod St Albans. Lancasterowie odbili króla Henryka (który podczas bitwy siedział pod drzewem i śpiewał), ale Edward pokonał
29 marca
1461
r. Lancasterów pod Towtown. Henryk wraz z żoną uciekli do Szkocji, a Edward został koronowany jako Edward IV. W
1464
r. Lancasterowie próbowali odzyskać tron dla Henryka, ale rok później zostali pokonani, a Henryk dostał się do niewoli i został osadzony w Tower.
Readepcja
Ryszard Neville, 16. hrabia Warwick, najpierw wróg, potem sojusznik
Sytuacja zmieniła się w
1469
r., kiedy to wiernie dotychczas stojący przy Domu Yorków hrabia Warwick zbuntował się przeciwko Edwardowi. Rebelia została stłumiona i Warwick uciekł w
1470
r. do
Francji
. Tam, przy pośrednictwie króla
Ludwika XI
, zawarł porozumienie z królową Małgorzatą. Jesienią
1470
r. Warwick powrócił z Francji. Edward IV uciekł do
Burgundii
, a Warwick
3 października
wkroczył tryumfalnie do Londynu i ogłosił przywrócenie tronu Henrykowi VI.
Kilkumiesięczne rządy Henryka były fikcją, gdyż w imieniu szalonego króla rządził hrabia Warwick. Wiosną
1471
r. powrócił do Anglii Edward IV i
14 kwietnia
pokonał siły lancasterskie pod Barnet, gdzie zginął Warwick. Następnie zdobył Londyn i uwięził króla Henryka.
4 maja
wojska Małgorzaty i księcia Edwarda zostały pokonane pod Tewkesbury
4 maja
. Książę Edward zginął na polu bitwy. Pozostało pytanie co zrobić z Henrykiem VI. Ostatecznie w nocy z
21
na
22 maja
, brat Edwarda,
książę Gloucester
, zawiózł do Tower wyrok śmierci na Henryka.
Były król zginął jeszcze tej samej nocy. Jego ciało wystawiono na widok publiczny i ogłoszono, że zmarł z melancholii. Początkowo pochowano go w opactwie Chertsey, ale w
1485
r. przeniesiono jego ciało do kaplicy św. Jerzego w zamku Windsor. Każdego roku, w rocznicę jego śmierci, delegacje z Eton College i King's College składają czerwone róże pod ołtarzem, który stoi obecnie w miejscu, gdzie zamordowano Henryka.
Wielu uznało króla za świętego i opowiadało o cudach, jakie działy się u jego grobu. Ułożono nawet hymn na jego cześć.
Po 100 latach Henryk stał się bohaterem trylogii
Williama Shakespeare'a
-
Henryk VI, część 1
,
Henryk VI, część 2
i
Henryk VI, część 3
. Jego postać pojawia się epizodycznie (jako Duch) w innej sztuce Shakespeare'a, w
Ryszardzie III
.
Bibliografia
- Griffiths, Henry VI,
- Paul Kendall, Ryszard III, Państwowy Instytut Wydawniczy
- Storey, End of the House of Lancaster,
- Wolffe, Henry VI,
