Henryk Wieniawski (ur.
10 lipca
1835
w
Lublinie
, zm.
31 marca
1880
w
Moskwie
) – polski kompozytor i skrzypek.
Życie
Dziadek Wieniawskiego był
cyrulikiem
Herszkiem Mejerem Helmanem z lubelskiego żydowskiego przedmieścia
Wieniawa
. Ojciec – Wolf Helman (Tobias Rufe Pietruszka) zmienił nazwisko na
Tadeusz Wieniawski
, żeby się wkomponować w polskie otoczenie. Nazwisko przyjął od dzielnicy w której mieszkał. Przed otrzymaniem dyplomu lekarskiego, ochrzcił się. Ze związku dr Wieniawskiego i córki żydowskiego lekarza z Warszawy dr Józefa Wolffa – Reginy (była siostrą zamieszkałego w Paryżu pianisty i kompozytora
Edwarda Wolffa
) przyszedł na świat geniusz skrzypiec.
Dom Wieniawskich był prawdziwym lubelskim salonem. Odwiedzali go wybitni artyści, tu odbywały się koncerty, spotkania literackie i dyskusje. Zaważyło to nie tylko na późniejszej drodze życiowej Henryka Wieniawskiego, ale także dwóch jego braci, z których starszy, Julian, został pisarzem i publicystą, natomiast młodszy,
Józef
, poświęcił się karierze pianistycznej.
Pierwszą nauczycielką Henryka była jego matka, potem zaś uczył się u Jana Hornziela, skrzypka Teatru Wielkiego w Warszawie i
Stanisława Serwaczyńskiego
, solisty i koncertmistrza Opery Budapeszteńskiej. W
1843
, mając osiem lat, wyjechał do
Paryża
, gdzie studiował pod kierunkiem Lamberta-Josepha Massarta w Konserwatorium Paryskim. Konserwatorium ukończył jako 11-letni chłopiec w
1846
z I nagrodą i złotym medalem. Po studiach kontynuował przez 2 lata naukę u Massarta. Później – przez 2 miesiące – koncertował w Petersburgu, w krajach nadbałtyckich i Warszawie. W
1849
udał się ponownie do Paryża do Konserwatorium, gdzie w klasie Hipolita Colleta podjął studia kompozycji, które ukończył z wyróżnieniem w następnym roku.
W
1850
rozpoczął, wraz z bratem Józefem, działalność koncertową, występując początkowo we wszystkich większych miastach
Imperium Rosyjskiego
, następnie w wielu krajach europejskich, wszędzie wzbudzając nieopisany entuzjazm. Współpracę z bratem zakończył w
1855
. Po wielu dalszych sukcesach przyjął w
1860
funkcję pierwszego skrzypka dworu carskiego i solisty Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego. Równocześnie uczył gry na skrzypcach w tzw. klasach muzycznych Towarzystwa, przekształconych w 1862 w konserwatorium. Tu swoją kilkuletnią owocną działalnością pedagogiczną stworzył zalążek petersburskiej szkoły skrzypcowej, rozwiniętej przez Leopolda Auera we wspaniałą szkołę rosyjską. Każdego roku przez 3-4 miesiące koncertował w innych krajach Europy, głównie modnych kurortach.
W
1872
, po 12 latach opuścił Rosję i udał się z
Antonim Rubinsteinem
na wielkie
tournée
koncertowe po Stanach Zjednoczonych. W ciągu 8 miesięcy artyści dali 215 koncertów. Wieniawski pozostał w Ameryce do
1874
, koncertując ze słynną śpiewaczką Pauliną Luccą. Po powrocie do Europy w 1874 podjął pracę pedagogiczną w konserwatorium w Brukseli, jako następca chorego
Henriego Vieuxtempsa
i kontynuował ją do września 1877 (wśród jego prywatnych uczniów był
Eugène Ysaÿe
). Wskutek nasilających się dolegliwości serca i nadmiernej otyłości w ostatnich latach życia koncertował na siedząco. Zmarł w Moskwie. Pochowany został w Warszawie. W manifestacyjnym pogrzebie uczestniczyło 40 tysięcy osób.
Od 1935 roku odbywa się co 5 lat (z wyjątkiem okresu okupacji)
Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego
, przeznaczony dla skrzypków do 30 roku życia. Pierwszy konkurs odbył się z inicjatywy Adama Wieniawskiego, bratanka słynnego skrzypka, w Warszawie. Drugi konkurs miał miejsce dopiero w 1952 r. w Poznaniu, gdzie do dziś odbywają się kolejne jego edycje.
Muzyka
Wieniawski ceniony był nie tylko jako wirtuoz dysponujący fenomenalną techniką, ale także jako wielki liryk. W relacjach często opisywano go jako "poetę skrzypiec”. Był ostatnim wirtuozem skrzypiec, który przeszedł do historii muzyki również jako kompozytor. W jego utworach obecne są oba te przymioty: brawurowa wirtuozeria oraz liryzm. Komponować zaczął jako "cudowne dziecko". W późniejszych latach tworzył na własne potrzeby, niekiedy publikując swoje utwory.
Dzięki Wieniawskiemu do europejskiej literatury skrzypcowej wszedł
polonez
. Wśród kilku takich utworów dwa znalazły stałe miejsce w repertuarze: Polonez D-dur op. 4 i Polonez A-dur op. 21. Wieniawski stylizował też
mazurki
. Najpopularniejsze są wśród nich dwa opublikowane jako op. 19 z podtytułem "mazurki charakterystyczne": żywiołowy Obertas i Dudziarz, wyraźnie naśladujący charakterystyczne, dudziarskie kwinty. Wiele miniatur, głównie powstałych na początku lat pięćdziesiątych, było jednak zaledwie typowymi, salonowymi utworami - sentymentalnymi, albo popisowymi, nierzadko wykorzystującymi popularne rytmy taneczne.
Największą popularność zyskał Koncert skrzypcowy d-moll op. 22. Po koncertach
Paganiniego
jest to najczęściej nagrywany i wykonywany dziś koncert skrzypcowy napisany przez wirtuoza. Pomysł utworu narodził się zimą 1855 roku, zrealizowany został jednak dopiero po upływie siedmiu lat. Wcześniejszy Koncert skrzypcowy fis-moll, skomponowany przez osiemnastolatka, jest mniej interesujący, gdyż stanowi przede wszystkim popis technicznej brawury. Reakcje pierwszych słuchaczy były jednak odwrotne: Koncert fis-moll od razu obudził entuzjazm słuchaczy, Koncert d-moll - musiał poczekać na uznanie.
Spośród dzieł typowo wirtuozowskich najczęściej wykonuje się dzisiaj Scherzo-tarantelę oraz wariacje i fantazje na obce, powszechnie znane tematy. W tej grupie utworów największą popularność zyskała Fantazja faustowska skomponowana sześć lat po premierze opery
Charles Gounoda
. Melodie z opery Faust opracowywało wielu skrzypków (m.in.
Vieuxtemps
, Alard,
Sarasate
), lecz dzisiaj grywa się przede wszystkim utwór Wieniawskiego. Liryzm w twórczości Wieniawskiego uosabia Legenda, wykonywana nie tylko w oryginalnej wersji na skrzypce z orkiestrą, ale jeszcze częściej z fortepianem, skomponowana podobno jako wyznanie miłości do Izabeli Hampton, przyszłej żony artysty.
Utwory
- Grand caprice fantastique sur un theme original op. 1 (1847)
-
Wariacje
na temat własnego mazurka (ok. 1847)
-
Aria
z wariacjami E-dur (przed 1848)
-
Fantazja
i wariacje E-dur (1848)
- Nocturne pour violon seul (1848)
- Romance (ok. 1848)
-
Rondo
alla polacca e-moll (1848)
- Allegro de sonate, presto pour violon et piano concertant op. 2 (1848?) (napisane wspólnie z bratem,
Józefem Wieniawskim
, u którego jest to ten sam nr opusowy)
- Duo concertant na temat z opery Łucja z Lammermooru
Donizettiego
(ok. 1850)
- Duo concertant na temat hymnu rosyjskiego A. Lwowa (ok. 1850)
- Duo concertant na temat rosyjskiej melodii ludowej (ok. 1850)
- Fantazja na temat z opery Prorok
Meyerbeera
(ok. 1850)
- Mazur wiejski(ok. 1850)
- Fantazja na temat z opery "Ryszard Lwie Serce" Gretry'ego (ok. 1851)
- Duet na tematy finlandzkich pieśni (ok. 1851)
- Dwa mazurki (1851)
- Marsz (1851)
- Wariacje na temat hymnu rosyjskiego (ok. 1851)
- Wariacje na temat Jechał Kozak zza Dunaju (ok. 1851)
- Prémière Polonaise de concert D-dur op. 4 (ok. 1852)
- Adagio elegiaque A-dur op. 5 (ok. 1852)
- Souvenir de Moscou, deux romances russes op. 6 (ok. 1852)
- Caprice-valse E-dur op. 7 (1852)
- Grand duo polonais pour violon et piano concetrant op. 8 (ok. 1852) (napisane wspólnie z bratem,
Józefem Wieniawskim
, u którego jest to op.5)
- Romance sans paroles et rondeau élégant op. 9 (ok. 1852)
- Prémier grand concerto fis-moll op. 14 (1852)
- Le carnaval Russe, improvisations et variations humoresques op. 11 (ok. 1853)
- Deux mazourkas de salon: La champêtre (Sielanka, 1850?) et Chanson polonaise (Pieśń polska) op. 12 (1853)
- Fantaisie pastorale op. 13 (ok. 1853)
- Kujawiak a-moll(1853)
- Wariacje na temat hymnu austriackiego(1853)
- Souvenir de Posen, mazurek d-moll op. 3 (1854)
- L'école moderne. Études-caprices pour le violon seul op. 10 (1854)
- Thème original varièe (wariacje A-dur) op.15 (1854)
- Rozumiem, pieśń na głos z fortepianem (1854)
- Souvenir de Lublin, polka koncertowa (ok. 1855)
- Fantazja na tematy z opery Lunatyczka
Belliniego
(ok. 1855)
- Scherzo-tarantelle g-moll op. 16 (1855)
- Legenda op. 17 (ok. 1860)
- Deux mazourkas characteristiques:Obertass(Obertas G-dur) et Le menetrier (Dudziarz) op. 19 (1860?)
- Études-caprices na dwoje skrzypiec op. 18 (1862)
- Fantaisie orientalle a-moll op. 24 (1862?)
- Fantaisie brillante sur
Faust
opera de
Charles Gounod
op.20 (ok. 1865)
- Polonaise brillante A-dur op. 21 (ok. 1870)
- Wspomninie z San Francisco (ok. 1874)
- Deuxième grand concerto d-moll op. 22
-
Gigue
e-moll op. 23
-
Kujawiak
C-dur
- Polonaise triomphale
- Rêverie fis-moll na altówkę i fortepian
- Dudziarz (mazurek charakterystyczny)
Bibliografia
- Józef Władysław Reiss, Wieniawski. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, [1970].
- Edmund Grabkowski, "Henryk Wieniawski. Kompozytor - wirtuoz - pedagog", Poznań: Ars Nova, 1996.
- Cmentarz Powązkowski 1851-1890, Stanisław Szenic, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
1982
,
- Władimir Grigoriew, "Henryk Wieniawski. Życie i twórczość", Warszawa-Poznań: PWN, 1986.
- Renata Suchowiejko, "Henryk Wieniawski. Kompozytor na tle wirtuozowskiej tradycji skrzypcowej XIX wieku", Poznań: Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego, 2005.
- "Henryk Wieniawski. Composer and Virtuoso in the Musical Culture of the XIX and XX Centuries", ed. by M. Jabłoński and D. Jasińska, Poznań: Rhytmos, 2001.
- "Henryk Wieniawski and the 19th Centaury Violin Schools", ed. by M. Jabłoński and D. Jasińska, Poznań: Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego, 2006.
- Andrzej Jazdon, "Henryk Wieniawski, katalog tematyczny dzieł", Poznań: Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego, 2009.
Linki zewnętrzne
