|
hetman
hetman (czes. hejtman, ukr. гетьман, rum. hatman niem. Hauptmann), historyczna nazwa głównodowodzących armiami czeskich taborytów, księstwa Mołdawii, Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Kozaków i Ukrainy.
Słowo hetman (do XV wieku etman) początkowo oznaczało tylko kapitana lub rotmistrza ustanowionego przez króla. Król mianował również hetmana generalnego i nadwornego, mógł ich też w każdej chwili dymisjonować. Od końca XV wieku funkcja stawała się dożywotnią. Od XVI wieku słowo to oznaczało już wodza generalnego (łac. dux exercituum ). Powstał wtedy stały urząd hetmana koronnego i litewskiego, główny dowódca polskich i litewskich sił zbrojnych w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Początkowo tytuł hetmana nadawany był osobie, która w imieniu króla dowodziła całości lub częścią wojsk. Stanowisko to pierwotnie nadawane było na okres wojny lub kampanii, lecz od 1581 rozpoczęto praktykę mianowania dożywotnich hetmanów sprawujących całość funkcji administracyjnych i dowódczych. W wielu przypadkach monarcha przejmował na siebie obowiązki dowódcze. Hetman wtedy pozostawał jego pierwszym podkomendnym. Zewnętrzną oznaką godności hetmańskiej była buława oraz znak hetmański lub buńczuk.
Do kompetencji hetmana należało organizacja zawodowej siły zbrojnej, zaciąg wojsk najemnych oraz pospolitego ruszenia. Przywilejem hetmanów było mianowanie niższych dowódców, wyznaczanie leż dla oddziałów, kontrolowanie wydatków na wojsko i dozorowanie wypłaty żołdu. Posiadał także władze sądowniczą nad wojskiem, mógł również pomagać swym podwładnym w procesach sądowych wydając tzw. egzempcje wojskowe.
Miał także obowiązek wysłuchiwania skarg osób cywilnych pokrzywdzonych przez żołnierzy i zadośćuczynienia im. Najistotniejszym jednak obowiązkiem hetmana było planowanie i przeprowadzanie operacji wojskowych. Podczas działań wojennych hetman każdego wieczoru wydawał hasło, dzięki czemu zapobiegano obecności szpiegów w armii. Posiadał również pewne uprawnienia w prowadzeniu polityki zagranicznej, w szczególności wobec krajów wschodu takich jak Turcja, Chanat Krymski, Mołdawia i Wołoszczyzna.
Jakkolwiek hetmanowi nie podlegały odziały nadworne, gwardia królewska, siły zbrojne wystawiane przez miasta, powiaty i województwa, oraz prywatne odziały magnatów, to jednak często dobrowolnie podporządkowywały się mu w czasie wojen.
W końcu XVI w funkcja hetmana stała się dożywotnią i została ona podzielona na dwie funkcje o nieco oddzielnych kompetencjach. Hetman wielki w czasie pokoju pozostający przy dworze zajmując się ogólną administracją i strzegąc interesów wojska. Hetman polny zwykle przebywał w polu z małymi oddziałami operacyjnymi, strzegąc granic, w szczególności na wschodzie, gdzie były najbardziej zagrożone, jednocześnie prowadząc doraźne walki. Hetman polny podlegał wielkiemu. Oba stanowiska istniały niezależnie dla Korony (hetman wielki koronny) i Litwy (hetman wielki litewski).
W swej pracy hetman wspomagany był przez sztab. W jego skład jego wchodzili: -
pisarz polny - kancelaria i finanse.
-
strażnik - bezpieczeństwo.
-
oboźny - organizacja obozów, taborów i transportu.
-
szpitalny - służba zdrowia
-
profos - wymiar sprawiedliwości
-
brabanmajster - służba tyłów.
Hetmanowi podlegały wszystkie wojska lądowe, lecz wyłączona spod jego dowództwa była flota. Hetman dowodził: -
artylerią i wojskami inżynieryjnymi (za pośrednictwem generała artylerii)
-
kawalerią
-
piechotą
Jeśli z jakichś powodów hetman nie był w stanie sprawować swej funkcji (np. z powodu dostania się do niewoli), na czas jego nieobecności funkcje hetmańskie sprawował regimentarz posiadający analogiczne uprawnienia.
Począwszy od połowy XVIII wieku nastąpił kryzys instytucji hetmana. Słabość armii Rzeczypospolitej i brak zaangażowania w sprawy międzynarodowe spowodował brak zapotrzebowania na wybitne osobistości. Z drugiej strony prestiżowe i wpływowe stanowisko stało się przedmiotem walk pomiędzy rywalizującymi z sobą domami magnackimi.
Władza hetmanów została uszczuplona po powołaniu Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej w 1776 roku. Hetman wielki został jego przewodniczącym, musiał jednak wykonywać polecenia Rady.
Inne hasła zawierające informacje o "hetman":
1592
niemiecki
matematyk
, orientalista i konstruktor, profesor uniwersytetu w Tybindze (zm.
1635
)
Stanisław Koniecpolski
, hetman wielki koronny (zm.
1646
)
Peter Stuyvesant
, gubernator Nowej Holandii (zm.
1672
).
Yinyuan Longqi
, ...
Zygmunt III Waza
od Rzeczypospolitej utrzymała się jeszcze do
1620
.W kampanii mołdawskiej wziął także udział hetman
Stanisław Żółkiewski
, który w
1596
stłumił też
powstanie kozackie
Semena Nalewajki
...
Janusz Radziwiłł
Janusz Radziwiłł
(1579-1620) - kasztelan wileński
Janusz Radziwiłł
(1612-1655) - wojewoda wileński, hetman wielki litewski
Janusz Radziwiłł
(1880-1967) - działacz gospodarczy i państwowy, poseł i ...
Insurekcja kościuszkowska
Najwyższa Rządowa Litewska
.
25 kwietnia
1794
w Wilnie został osądzony i powieszony publicznie
hetman wielki litewski
Szymon Kossakowski
. Kościuszko założył obóz w
Igołomii
.
30 kwietnia
1794
...
Szymon Kossakowski
PotockaDzieciNatalia KossakowskaSzymon Juda Marcin Korwin-Kossakowski herbu
Ślepowron
(ur.
1741
, zm.
1794
) –
hetman wielki litewski
,
konfederat barski
,
targowiczanin
.Odbył studia w kolegium
jezuitów
w
Kownie
...
Straż Praw
(
kanclerz
), Pieczęci do spraw zagranicznych (
drugi kanclerz
), policji (
marszałek wielki koronny
), wojny (
hetman
) i skarbu (
podskarbi
)Oraz dodatkowo mogli w skład wchodzić:
marszałek
Sejmu
(bez prawa ...
Order Orła Białego
też
Order Orła Białego (Rosja)
Przypisy↑ Pierwszy Order Orła Białego nadał August II Mocny hetmanowi
Iwanowi Mazepie
już
22 października
1703
roku, order został w 1705 ...
1667
angielski, autor „
Podróży Guliwera
” (zm.
1745
) Zmarli
31 stycznia
-
Jerzy Sebastian Lubomirski
,
hetman polny koronny
, przywódca
rokoszu
(ur.
1616
)
27 lutego
-
Stanisław Rewera Potocki
, ...
Układ w Kiejdanach
Umową Kiejdańską) był to układ, który zawarli
20 października
1655
w
Kiejdanach
hetman wielki litewski
Janusz Radziwiłł
i jego kuzyn
koniuszy wielki litewski
Bogusław ...
1621
-
Eilhardus Lubinus
, niemiecki geograf (ur.
1565
)
24 września
-
Jan Karol Chodkiewicz
,
hetman polny litewski
,
hetman wielki litewski
, wojewoda
wileński
(ur.
1560
) Święta ruchome
Tłusty ...
Inne lekcje zawierające informacje o "hetman":
119b Wojny XVII w. i ich konsekwencje (plansza 5)
...
114. Konflikty wewnętrzne w Rzeczpospolitej (plansza 18)
...
119b Wojny XVII w. i ich konsekwencje (plansza 13)
na wojnę, możliwe było przeprowadzenie ataku na froncie tureckim. W 1673 r. hetman Polski, Jan Sobieski odniósł zwycięstwo pod Chocimiem, a Polska zawarła antyturecki ...
|
