Odkrycia i badania Australii
Terra Australis była legendarnym kontynentem umieszczonym przez
Ptolemeusza
na jego słynnej
mapie
. Od tego momentu przez ponad tysiąc lat w świadomości Europejczyków istniał ten olbrzymi, nieznany i nieodkryty ląd. Umieszczenie go na mapie podyktowane było naiwną koncepcją konieczności równowagi kuli ziemskiej. Według niej, by glob zachował swe wertykalne położenie, na południu musiał istnieć kontynent o podobnych co
Eurazja
rozmiarach, równoważący ciężar północnej masy lądowej. Pierwszym wyłomem w ptolemejskim obrazie świata było odnalezienie wschodniej drogi do Indii (według ptolemejskiej wizji, zagrodzonej kontynentem południowym). Koncepcję tę obaliło ostatecznie odkrycie Australii i uzmysłowienie faktu, że jest ona stosunkowo niewielkim lądem. Ostatecznej korekcji dokonano odkrywając
Antarktydę
(zobacz
Odkrycia i badania Antarktydy
).
Australia, podobnie jak Antarktyda, pozostała w pełnej izolacji od reszty świata aż do połowy
XVIII wieku
. Nie była znana także cywilizacjom wschodnioazjatyckim, choć zamieszkiwana była przez
Aborygenów
– ludy przybyłe prawdopodobnie z Azji południowo-wschodniej kilkadziesiąt tysięcy lat przed odkryciem Australii.
Po raz pierwszy kontynent Australii został odkryty przez Europejczyków w XVI wieku. Byli nimi Portugalczycy, którzy w tym czasie zakładali swe bazy handlowe w
Indiach
, Azji Płd.-Wsch. i w
Chinach
. Australia ich jednak nie zainteresowała, gdyż wydawała się niezamieszkana i nieprzyjazna dla Europejczyków pod względem przyrodniczym i klimatycznym. Podobnie
Holendrzy
, którzy penetrowali w XVII wieku zachodnie i północne wybrzeża kontynentu, zadowolili się jedynie nazwaniem go Nową Holandią.
Po raz trzeci Australię odkrył żeglarz i podróżnik angielski
James Cook
w
1768
. Przebadał on wschodnie wybrzeża lądu i stwierdził, że nadają się do zamieszkania przez Europejczyków, nazwał rozpoznane terytoria Nową Południową Walią i zaanektował je dla Korony brytyjskiej. W swych kilku wyprawach odkrył również wyspy Nowej Zelandii, Nowej Kaledonii i szereg innych, w tym archipelag, nazwany jego imieniem.
Okres iberyjski i holenderski
Nie jest jasne, czy Portugalczycy, którzy mieli monopol na żeglugę po wodach
Oceanu Indyjskiego
w
XVI wieku
dotarli do
Australii
. W tamtych czasach, podobnie jak Hiszpanie, utrzymywali wiele swych odkryć w tajemnicy. Wiadomo, że w
1601
Manuel Godinho de Erédia żeglował przez
Morze Arafura
i mógł wylądować także na
Ziemi Arnhema
w północnej Australii. Za oficjalnego odkrywcę Australii można uznać Holendra
Willema Jansza
, kapitana w służbie
Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej
. Płynąc statkiem Duyfken wylądował on w
1606
na kontynencie nad
Zatoką Karpentaria
. Ostatnim epizodem dominacji żeglarzy iberyjskich na wodach australijskich była podróż
Luisa Torresa
, który w
1606
jako pierwszy opłynął
Nową Gwineę
i odkrył
Cieśninę Torresa
.
W momencie gdy Holendrzy wyparli Portugalczyków z tamtego rejonu świata, odkrycia zaczęły się mnożyć. Holenderscy nawigatorzy odkryli, że udając się do
Indonezji
po opłynięciu
Afryki
należy trzymać się wschodniego kursu, w sferze silnych i stałych wiatrów, i dopiero na długości około 105°E odbić się na północ docierając prosto na
Jawę
lub
Sumatrę
. Oczywistym było, że wiele podróży musiało przypadkowo osiągnąć zachodnie wybrzeża Australii. W taki to właśnie sposób kapitan
Dirk Hartog
wylądował w
1616
w
Zatoce Rekina
, na zachodnim wybrzeżu. Odkryty kraj wydał się wysoce niegościnny. Ograniczono się więc tylko do wbicia pala z odpowiednią inskrypcją. W
1624
niemal w tym samym miejscu i równie przypadkowo wylądował inny holenderski kapitan – Vlaming, który pozostawił po sobie drugi pal (przetrwał tam aż do
1817
, gdy został odnaleziony przez francuskiego podróżnika Luisa de Freycient). W następnych latach stopniowo poznano większość zachodniego wybrzeża kontynentu. W
1627
Pieter Nuyts zwiedził także część wybrzeży południowych. Do roku
1640
wybrzeża kontynentu, z wyjątkiem wschodniej części, znane były Holendrom dość dokładnie – wyłaniał się obraz olbrzymiej wyspy nazwanej przez nich Nową Holandią. Przez pewien czas wydawało się, że wraz z Nową Holandią odkryto północny przylądek legendarnej
Terra Australis
. W celu zweryfikowania tej tezy w swą słynną wyprawę wyruszył
Abel Tasman
. Odkrył wtedy
Ziemię van Diemena
, wyspę na południowym krańcu Australii, przemianowaną w
1856
na
Tasmanię
. Ostatnim akordem holenderskiej obecności w tym rejonie świata była wyprawa Vlaminga, w
1697
, który wylądował u ujścia
Rzeki Łabędziej
(Swan River) w okolicach dzisiejszego
Perth
i udał się w jej górę. Także ta wyprawa przekonała Holendrów o braku ekonomicznej sensowności eksploracji australijskiego lądu.
Angielska kolonizacja
W
XVII wieku
odkrywca, przyrodnik i korsarz w jednej osobie
William Dampier
był pierwszym Anglikiem, który zbadał i wyrysował na mapie części Nowej Holandii (Australia) i Nowej Gwinei.
Dopiero w latach siedemdziesiątych
XVIII wieku
Australia ponownie wzbudziła zainteresowanie. Tym razem za sprawą Anglików, którzy po Holendrach przejęli kontrolę nad szlakami komunikacyjnymi we wschodniej Azji i Oceanii. Pierwszym angielskim odkrywcą w tym rejonie był
James Cook
, który w czasie swoich dwóch wypraw badał wybrzeża Australii: najpierw w
1770
wschodnie wybrzeża, począwszy od
Zatoki Botanicznej
. Następnie przesunął się wzdłuż wybrzeża w kierunku północnym, aż do
Cieśniny Torresa
, gdzie przedarł się przez
Wielką Rafę Koralową
. Na koniec przeszedł cały odcinek północnego wybrzeża.
W czasie swej drugiej wyprawy w
1777
opłynął kontynent od południa. Cook ostatecznie określił rozmiary lądu i udowodnił brak rozleglejszej masy lądowej na południu. Na przełomie wieków za sprawą
Bassa
i
Flindersa
ostatecznie została wykreślona cała linia brzegowa Australii. W
1817
Phillip Parker King jako pierwszy opłynął cały kontynent w czasie jednej wyprawy. W
1814
Matthew Flinders
zaproponował, by wyspę traktować jako piąty
kontynent
i nazwać ją
Australia
. Nowa nazwa przyjęła się i wyparła używaną wcześniej –
Nowa Holandia
.
Wkrótce po odkrywczych badaniach
Jamesa Cooka
rząd brytyjski podjął decyzję o zasiedleniu nowo odkrytego kontynentu
Australii
, powodując się prawdopodobnie m.in. chęcią rekompensaty za utracone w
1775
r. kolonie w
Ameryce Północnej
, które wybiły się wówczas na niepodległość. W pierwszym rzędzie postanowiono w
Nowej Południowej Walii
, jak nazwał Cook odkryty przez siebie nowy kontynent, zorganizować kolonie karne dla skazanych przestępców. Pierwsza
portowa
osada Port Jackson (późniejsze
Sydney
), zaczęła przyjmować skazańców brytyjskich już w
1788
r. Przypadła im pionierska rola w zagospodarowaniu wschodnich wybrzeży Australii. Karczowali oni
lasy
, zagospodarowywali nieużytki, hodowali
owce
na rozległych
sawannach
. Ale przede wszystkim budowali wzdłuż wybrzeży osady, które później przekształciły się w miasta portowe.
W
1793
do Australii przybyli pierwsi wolni osadnicy. Początkowo osadnictwo rozwijało się na żyznych i przyjaznych klimatycznie wschodnich rejonach Australii, w okolicach dzisiejszego Sydney. Od kiedy wyprawa Gregory'ego Baxlanda przekroczyła
Góry Błękitne
i odkryła po ich zachodniej stronie żyzne pastwiska, osadnictwo, a wraz z nim wiedza o wnętrzu kontynentu, zaczęły się szybko rozwijać. Mimo to przez okres około 40 lat od założenia pierwszej osady Wielka Brytania traktowała Australię wyłącznie jako miejsce zsyłki więźniów. Do
1858
r. przewieziono ich z metropolii ponad 160 tysięcy. Właściwa kolonizacja, to jest większy napływ osadników wraz z rodzinami, zaczęła się dopiero po
1830
roku.
Australia w XIX wieku
Na początku
XIX w.
kontynent
australijski
zamieszkiwało ok. 300 tysięcy tubylczej ludności, zwanej
aborygenami
. Żyli oni na bardzo niskim poziomie cywilizacyjnym, podobnym do epoki prehistorycznej, licząc w skali europejskiej. Prowadzili koczowniczy tryb życia, trudniąc się zbieractwem i łowiectwem, a na wybrzeżach rybołówstwem. W szeregu konfliktów europejscy przybysze dokonali masakry aborygenów i wyparli ich ze wschodnich terytoriów w głąb kontynentu.
Wnętrze
Australii
było trudno dostępne, z tego też względu zostało przebadane dopiero w drugiej połowie
XIX w.
Wcześniej rozpoznane zostały wybrzeża, zwłaszcza południowe oraz wschodnie, i na nich w dogodnych miejscach założono wiele portów i przystani. W
1851
r. na terenach w odległości ok. 400 km od wschodnich wybrzeży odkryte zostały bogate pokłady złota. Od tego czasu nastąpiło wielkie przyspieszenie osadnictwa. Ta "
gorączka złota
" sprawiła, że w
1861
r. zamieszkiwało Australię już milion osadników z Europy, głównie z
Wielkiej Brytanii
, i chińskich robotników kontraktowych. Zaś w
1890
r. liczba mieszkańców kontynentu wzrosła do ponad trzech milionów. Administracyjnie Australia podzielona została na 6 stanów, posiadających własne samorządy i zrzeszonych w
Związku Australijskim
, podległym bezpośrednio Koronie Brytyjskiej.
Doświadczenia i wiedza zgromadzone we wcześniejszych wyprawach przyczyniły się do sukcesu projektu budowy transkontynentalnej sieci telegraficznej w latach
1870
-
1872
. Połączyła ona
Port Augusta
na południu z
Darwin
na północy i liczyła 3000 km. Wkrótce wzdłuż linii telegraficznych, przy stacjach przekaźnikowych zaczęły powstawać liczne osady, z których wyruszały kolejne wyprawy, tym razem próbując pokonać kontynent w kierunku równoleżnikowym. Ernest Gilles w
1872
wyruszył w nieudaną wyprawę na zachód. Więcej szczęścia miał Peter Egerton Warburton, który tego samego roku dotarł aż do wybrzeża zachodniego. W tym samym czasie William Gosse był pierwszym Europejczykiem który dotarł do słynnej formacji
Ayers Rock
. W latach
1891
-
1892
David Lindsay prowadził badania
Wielkiej Pustyni Wiktorii
. W
1896
David Carnegie przeszedł z
Kalgoorlie
na południu do
Kimberley
na północy.
Australia w XX wieku
XX-wieczni podróżnicy wyposażeni w samochody, a potem w samoloty mieli ułatwione zadanie w dokonywaniu nowych odkryć geograficznych i do połowy wieku Australia przedstawiała się jako dobrze poznany kontynent.