Japonia Herb Japonii

To jest artykuł z cyklu: Historia Japonii

Mudoki Jōmon Yayoi Yamato Kofun Asuka Nara Heian Kamakura Restauracja Kenmu Muromachi Nanbokuchou Sengoku Azuchi Momoyama Edo Meiji Taishō Shōwa Heisei

Wikiprojekt · Portal · Kategoria ·

Historia Japonii rozpoczęła się od kształtowania się państwa w okresie Kofun , kiedy powstała w Yamato (obecna prefektura Nara ) federacja plemienna stopniowo rozszerzająca kontrolę nad innymi rodami. W ciągu V i VI w. wykształcił się centralny ośrodek władzy – dwór cesarski, ustabilizowała się dynastia cesarska, kontynuowana w linii męskiej (kobiety z rodu cesarskiego też mogły obejmować tron) do dziś. W połowie VI w. kręgi dworskie zapoznały się z buddyzmem . Jednocześnie z nowymi ideami przybyli z kontynentu do Japonii wykształceni mnisi, rzemieślnicy, a wraz z nimi nowe techniki i technologie. Początkowo wpływ buddyzmu był ograniczony, doprowadził jednak do ostrych konfliktów wśród starszyzny rodowej. W 587 , w wyniku walki zbrojnej, zwyciężyło stronnictwo popierające buddyzm z rodem Soga na czele. Ród ten, m.in. dzięki sukcesom gospodarczym oraz mariażom swoich kobiet z władcami, zdominował scenę polityczną.

W 645 przewrót pałacowy (taika-no kaishin 'przewrót wielkiej zmiany') zakończył dominację rodu Soga. Jego przywódcy: książę następca tronu Naka no Ōe oraz Kamatari z rodu Nakatomi, zapoczątkowali reformy zmierzające do obalenia autonomii rodów i wprowadzenia absolutnej władzy cesarskiej. Ziemia miała być własnością cesarza, który wydzielał z niej działki uprawne. Podatki z przydziałów były przeznaczone na utrzymanie rodziny cesarskiej, dworu i administracji. Reformy trwały kilkadziesiąt lat ze względu na trudności natury zewnętrznej (wojna z koreańskim państwem Silla) i wewnętrzne (opór niektórych wielkich rodów, walki z Ajnami na północy kraju).

Dzieło Naka no Ōe, który objął tron w 668 jako cesarz Tenji , kontynuował jego brat cesarz Temmu , a po nim cesarzowa Jitō . Ukoronowaniem ich działalności było ogłoszenie w 702 Taihō-ritsuryō (kodeksu ery Taihō). Uważa się, że od tego czasu Japonia stała się scentralizowanym państwem opartym na normach prawnych (ritsuryō-kokka).

Okres Nara (VIII w.)

Posąg Buddy w Tōdai-ji w Nara

W 710 dwór i administracja przeniosły się do nowej stolicy Nary (formalnie: Heijō-kyō ). Jednym z najważniejszych zadań władzy było wprowadzenie przepisów kodeksowych w taki sposób, aby nie wywołać zamieszek. Przejście od ustroju rodowego do absolutnych rządów cesarskich i ukształtowanie nowych organów władzy wymagało zabiegów dyplomatycznych i organizacyjnych. Kodeks ery Taihō, wzorowany na chińskim ustawodawstwie, wprowadzał instytucje i obyczaje, jakich w Japonii dotychczas nie było. Zarządzanie krajem miało odbywać się przez organy administracji centralnej i prowincjonalnej. Najważniejszym organem stała się Wielka Rada Stanu (Daijō-kan lub Dajō-kan), składająca się z ministrów (daijin), radców cesarskich, kontrolerów i archiwariuszy. Najwyższą pozycję zajmował pierwszy minister (daijō-daijin). Jego powoływanie jednak nie było konieczne. Zawsze byli mianowani ministrowie: lewej strony (sadaijin) i prawej strony (udaijin). Sprawowali oni nadzór nad 8 resortami (po 4 każdy). Sprawami związanymi z shintō zajmował się, cieszący się nieco mniejszym autorytetem, Urząd do spraw Kultu (Jingi-kan).

W prowincjach najwyższą władzę sprawowali gubernatorzy (kokushi, kami) i zarządcy powiatowi (gunji). Wsie podzielono na jednostki równe 50 domostwom. Na ich czele stali sołtysi (sato'osa), odpowiedzialni za pilnowanie spisów ludności, przydzielanie ziemi, ściąganie podatków.

Podatki do skarbu państwa płynęły z państwowych ziem (kokugaryo). Z czasem jednak coraz liczniejsze nadania ziem z immunitetem fiskalnym (za urzędy i rangi dworskie, za zasługi, jako szczególne wyróżnienie, darowizny dla świątyń) zaczęły uszczuplać wpływy skarbu państwa. Aby zapełnić luki budżetowe, rząd podnosił podatki. Wielu chłopów, aby uniknąć nadmiernych obciążeń, uciekało do prowincji, gdzie nie docierał poborca podatkowy. Pustoszały więc niektóre ziemie. Ten proces stopniowo nasilał się, prowadząc do osłabienia władzy cesarskiej.

Okres Nara jest zwany stuleciem kobiet, gdyż z 7 panujących wówczas władców, 4 były kobietami. Zwany jest również rządami buddyzmu , ponieważ buddyjska żarliwość kilkorga władców doprowadziła do rozkwitu buddyjskich instytucji, a kler osiągnął wielkie (niekiedy destrukcyjne) wpływy na ośrodek władzy. Stało się to jedną z przyczyn przeniesienia w 784 stolicy do Nagaoki. W Japonii utrwalił się prymat arystokracji dworskiej. W okresie Nara najsilniej w całych dziejach Japonii zaznaczyły się chińskie (także koreańskie) wpływy na dworze i wśród arystokracji , co przyczyniło się m.in.do rozkwitu architektury i sztuki sakralnej.

Okres Heian (VIII-XII w.)

Heian-kyō

Shikibu Murasaki , autorka Genji monogatari na obrazie malarza z XVII w., Mitsuoki Tosa

W 794 ośrodek władzy cesarskiej został przeniesiony z Nagaoki do nowo zbudowanej stolicy o nazwie Heian-kyō. Instytucje, które powstały w okresie Nara funkcjonowały nadal, ale stawało się coraz bardziej widoczne, że formy władzy, wzorowane na chińskich, nie przystają do japońskiej rzeczywistości. W kodeksowych urzędach zapanował bezwład. Obok już istniejących powoływano więc pozakodeksowe, co powodowało stały rozrost aparatu urzędniczego utrzymywanego z podatków.

Mnożenie się ziem z immunitetem fiskalnym sprawiało, że chłopi, szukając ulg podatkowych, przyłączali swoje działki do takich posiadłości na zasadzie komendacji. W rezultacie powstawały wielkie latyfundia (shōen) nie przynoszące dochodu skarbowi państwa. Posiadaczami największych i najbogatszych latyfundiów stały się z czasem buddyjskie klasztory i świątynie oraz chramy shintoistyczne, a także wielkie rody arystokracji dworskiej (np. Fujiwara ).

Dzięki potędze ekonomicznej oraz więzom powinowactwa z domem cesarskim, Fujiwarowie zdobyli dominację na dworze i w administracji. Od IX w. zaczęła się kształtować nowa forma rządów o nazwie sekkan-seiji ("rządy regentów i kanclerzy"). Fujiwarowie, dziadkowie po kądzieli panującego, pełnili funkcje regentów (sesshō), dopóki cesarze byli niepełnoletni, a także kanclerzy (kampaku) – przy dorosłych władcach. Pełniąc te funkcje, nie pozwalali cesarzom podejmować samodzielnych decyzji. Dojście do władzy cesarza Go-Sanjō (panował w latach 1059 - 1062 ), nie zrodzonego przez córkę z rodu Fujiwarów, zachwiało dominacją rodu. Ostateczne jej osłabienie nastąpiło w XI w., kiedy zaczęła wyrastać ekonomiczna potęga cesarzy po abdykacji . Powstał system insei, który tłumaczony jest jako "rządy cesarzy po abdykacji" lub "rządy z klasztoru", gdyż tam właśnie byli cesarze znajdowali schronienie.

Panujący cesarze nie mogli uczestniczyć w rywalizacji o zdobywanie ziemi, ponieważ zgodnie z założeniem ustrojowym byli właścicielami wszystkich ziem, a wielkie latyfundia powstawały teoretycznie za ich przyzwoleniem. Cesarz, który abdykował, stawał się osobą prywatną i mógł powiększać swój prywatny majątek. Od schyłku XI w. majątki byłych cesarzy rosły. Abdykacje stały się coraz częstsze, oprócz dworu panującego funkcjonował dwór lub dwory (do pięciu) "cesarzy insei". System osłabł u schyłku XII w. w czasie wielkich wstrząsów politycznych, które naruszyły, a następnie zburzyły stary porządek.

Okres Heian był najdłuższym w historii Japonii okresem względnego pokoju (400 lat). Sporadyczne bunty wybuchały daleko od stolicy i były tłumione przez siły lokalne. Od połowy okresu prowincje stały się widownią zaciekłych walk o ziemię i majątki. Przy bezsilności kodeksowych władz cywilnych, lokalni posiadacze musieli zbrojnie chronić swoje dobra lub zbrojnie je poszerzać. Prowincje się militaryzowały; zaczęły powstawać ugrupowania oparte na systemie wasalnym bushidan ("zespoły wojowników"). Przystępowali do nich drobni posiadacze, szukając oparcia u potężniejszych opiekunów. Były to zaczątki kształtowania się i krzepnięcia klasy wojowników (samurajów). Najsilniejsze ugrupowania powstały pod egidą rodów Minamoto i Taira . Ich przedstawiciele pojawiali się w stolicy, gdzie byli angażowani przez dwór panującego i dwory cesarzy po abdykacji. W 1156 w stolicy doszło do zbrojnych zamieszek (Hogen-no ran, "zamieszki ery Hogen"). Powodem były spory wokół kwestii następstwa tronu. W dwóch antagonistycznych stronnictwach (panującego Go-Shirakawy i Sutoku po abdykacji) znaleźli się przedstawiciele rodów Minamoto i Taira. Zwyciężyło stronnictwo Go-Shirakawy, którego oddziałami dowodził Kiyomori Taira. Jego kariera dworska wzbudziła zawiść pomijanego w awansach Yoshitomo Minamoto, co doprowadziło do następnego wybuchu. W 9. miesiącu księżycowym 1159 ( styczeń 1160 ) doszło do walk armii Minamotów i Tairów. Minamotowie ponieśli druzgocącą klęskę i ród Taira wszedł w okres świetności. W 1167 Kiyomori został pierwszym ministrem. Wysokie stanowiska w rządzie i w prowincjach powierzał swoim synom i licznym krewnym. Syn jego córki, która została żoną panującego władcy, w 1182 został cesarzem (w wieku 2 lat).

Dyktatorskie rządy Kiyomoriego trwały do 1180 , kiedy do wojny z Tairami przystąpił Yoritomo Minamoto. Wywiązała się, trwająca 5 lat, wojna obu klanów zwana Gempei-kassen. Stopniowo przewagę zdobywał Yoritomo. W 1183 dwór, uciekając przed zagrażającą stolicy armią, skrył się na Sikoku , a następnie na wyspie Hikoshima w pobliżu Kiusiu . W zatoce Dannoura w ( 1185 ) rozegrała się ostatnia bitwa zwaśnionych stron. Ród Taira poniósł klęskę, a nieletni cesarz Antoku utonął w morzu.

W rezultacie wojny Gempei skończył się prymat arystokracji dworskiej. Zachowała ona jednak prestiż w kulturze. W tej dziedzinie bowiem osiągnięcia okresu Heian nie mają sobie równych. Przetrwały na dworze i wśród arystokracji przez następne okresy, chociaż nastąpił prymat wojowników.

Okres Kamakura (XII-XIV w.)

Inwazja Mongołów na Japonię

Yoritomo Minamoto stał się twórcą nowego porządku – bakufu (rządy spod namiotu). Od początku wojny, działając poza tradycyjnymi strukturami władzy, budował strukturę opartą na wasalach i przyciągał wojowników szafując nadaniami (ziemi, urzędów, funkcji wojskowych). Osiadł w Kamakurze , gdzie ustanowił główną kwaterę armii. Walki na terenie całego kraju prowadzili bracia przyrodni: Yoshitsune i Noriyori, wuj Yuki'ie i kuzyn Yoshinaka Kiso.

W 1192 Yoritomo został siogunem . Jego aparat administracyjny był w zasadzie uformowany. Wszystkie funkcje pełnili wasale rodu (gokenin), zarówno w Kamakurze, jak i w prowincjach, dokąd byli wysyłani jako gubernatorzy wojskowi (shugo) lub komisarze majątków ziemskich (jito). Teoretycznie działali obok tradycyjnie powoływanych władz cywilnych, które jednak stopniowo ulegały atrofii i nie one, lecz wojskowi sprawowali faktyczne rządy.

Trwał dualizm władzy, a wojownicy, nie zawsze legalnie, umacniali swoje pozycje. Z linii Minamoto siogunami byli synowie Yoritomo: Yori'ie (1182-1204) i Sanetomo (1192-1219). Na nich linia wygasła, ale bakufu pozostało żywotne. Następni shogunowie, choć nie pochodzili z rodu Minamoto, funkcjonowali jako zwierzchnicy sieci wasalnej Kamakury . Po rozgrywkach w łonie bakufu, dominującą pozycję zdobyli przedstawiciele rodu Hōjō , pełniący najwyższe funkcje w administracji z tytułem shikken ['regent']. Wprowadzili rodową dyktaturę, rozciągając ją na wszystkie ogniwa władzy samurajów. W 1221 były cesarz Go-Toba (panował 1192-1198) rzucił armię przeciw bakufu (Jōkyū-no ran, zamieszki ery Jōkyū). Jego klęska wzmocniła bakufu i ostatecznie zachwiała autorytetetem tronu.

Do XIII w. władza bakufu pod rządami Hōjō okrzepła. Do ich upadku przyczyniły się najazdy mongolskie w 1274 i 1281 . Z obu Japonia wyszła zwycięsko, ale bakufu zostało osłabione kosztami wojen, a samuraje natarczywie domagali się wynagrodzenia za trudy w walkach. Sytuacja stawała się coraz bardziej napięta. W 1318 tron objął Go-Daigo , który latami spiskował przeciwko bakufu. Spisek wydał się i Go-Daigo w 1331 został pojmany i zesłany na wyspę Oki . Uciekł po kilku miesiącach i ukrył się na wybrzeżu Honsiu . W kraju rozgorzała wojna pomiędzy bakufu a ugrupowaniami procesarskimi. W 1333 jeden z czołowych dowódców bakufu, Takauji Ashikaga , przeszedł na stronę cesarską i skutecznie zaatakował stołeczny garnizon bakufu. Wkrótce padła też Kamakura. Ostatni shikken Hōjō i kilkuset wojów popełniło samobójstwo. Do Kioto tryumfalnie wrócił Go-Daigo. Usiłował wprowadzić reformy, których celem było przywrócenie absolutnej władzy cesarskiej i pozycji arystokracji dworskiej. Po 150 latach prymatu wojowników okazało się to jednak nierealne i doprowadziło do zamieszek. Ashikaga Takauji wystąpił przeciwko cesarzowi. Po walkach, prowadzonych ze zmiennym szczęściem, Go-Daigo ze swoimi stronnikami w 1336 uciekł w góry Yoshino . Tam dał początek tzw. dynastii południowej. W Kioto Takauji osadził na tronie Kōmyō , który zapoczątkował dynastię północną. Podział na 2 dynastie (nan-boku-chō) trwał do 1392 roku. W 1338 Takauji uzyskał od Kōmyō tytuł i uprawnienia sioguna, otwierając okres nowych rządów zw. Ashikaga-bakufu lub Muromachi-bakufu (od nazwy rezydencji tego rodu w Kioto).

Okres Muromachi (XIV-XVI w.)

Portugalczycy w Japonii

Nowa struktura zachowała podział na organy centralne i prowincjonalne. Urzędy centralne wykazywały względną stabilność, ale w prowincjach ciągle następowały przesunięcia. W prowincjach mieli działać wojskowi gubernatorzy (shugo) rekrutujący się spośród wasali domu Ashikaga (fudai-hikan). Niektórzy zasiadali na powierzonych im terenach i tworzyli sieci własnych zależności wasalnych, często przy tym sprzeniewierzając się władzy sioguna. Oprócz funkcji wojskowych, przejęli też funkcje dotychczasowych urzędników cywilnych; nazywa się ich shugo-daimyō. Wielu z nich przenosiło się do Kioto, aby być blisko centrum władzy. W prowincji zostawiali pełnomocników (shugodai), ci zaś często nie byli lojalni i zdobywali własne majątki, nie dbając o interesy suzerena. Z czasem objawiły się 2 płaszczyzny rozgrywek: shugo zwalczali się lub tworzyli alianse na terenie Kioto, podczas gdy shugodai rugowali suzerenów z ich własnych prowincji i rozszerzali zdobycze na ziemie sąsiadów. Te procesy, zwane od końca XIII wieku gekokujō (obalanie wyższych przez niższych), trwały do drugiej połowy XVI w. Jednocześnie słabła władza centralna. Hegemonia Ashikagów była krucha, bo opierała się na sojuszach ze skłóconymi shugo. W całym kraju powstawały autonomiczne rejony pod władaniem shugo lub shugodai. Był to przedostatni etap kształtowania się rozwiniętej formy feudalizmu. Gospodarka typu shōen zanikła, gdyż po reformach Go-Daigo i późniejszych zamieszkach dużo wielkich posiadłości rodu cesarskiego i arystokracji dostało się w ręce wojowników; natomiast pozostałe shugo przywłaszczali sobie pod różnymi pozorami. Posiadaczom shoenów opłaciło się oddać shoen na własność wojownikowi i samemu zadowalać się opłatami.

Okres Muromachi dzieli się na trzy podokresy: formatywny (rządy pierwszych trzech siogunów), rozkwitu (od 3. do 6. sioguna), upadku (od 7. do 15. sioguna). Ostatecznym ciosem dla autorytetu bakufu była wojna, zwana wojną ery Ōnin (Ōnin-no ran), której powodem były spory w rodzie sioguna, w które wmieszały się wielkie rody Hosokawa i Yamana. Wojna toczyła się w Kioto przez 11 lat (1467-77) i zostawiła stolicę w ruinie. Zakończyła się z powodu wyczerpania sił uczestników konfliktu. Odtąd Ashikagowie nie byli w stanie przeciwstawiać się gwałtom i zbrojnym napaściom. Ostatni shogun z tego rodu, Yoshiaki Ashikaga , objął urząd w 1568 , wprowadzony do stolicy przez wojownika Nobunagę Odę . Gdy Yoshiaki popadł w konflikt z Nobunagą w 1573 został wygnany z Kioto. Tę datę uważa się za koniec okresu Muromachi.

W tym okresie nastąpił rozwój miast i - mimo wojen domowych - także wielu dziedzin kultury i sztuki (m.in.: malarstwa tuszowego, kaligrafii, sztuki komponowania ogrodów, widowisk teatralnych, ikebany, ceremonii herbaty).

Okres Azuchi-Momoyama (XVI w.)

Zamek Ōsaka

Tsunenaga Hasekura

Czasy od wojny Ōnin nazywa się sengoku-jidai. W rezultacie procesów gekokujō (niżsi rządzą wyższymi, maluczcy wielkimi) upadały wielkie rody, ich miejsce zajmowały małe rody. W prowincji Owari wydźwignął się ród shugodai - Oda . Jego przedstawiciel, Nobunaga, w 1560 odniósł zwycięstwo nad atakującym go potężnym daimyo Imagawą Yoshimoto . Odtąd przystąpił do umacniania się we własnej prowincji, a następnie do coraz dalszych podbojów. Kolejne 20 lat spędził na ciągłych walkach, stopniowo poszerzając terytorialne zdobycze i trzymając w karbach zarówno wojowników, jak i gminy. Do końca swojego życia podporządkował sobie 20 strategicznie położonych centralnych prowincji. Zginął śmiercią samobójczą osaczony przez armię zdrajcy Mitsuhide Akechi. Nobunaga jako pierwszy rozpoczął proces jednoczenia Japonii. W podporządkowanych prowincjach prowadził spisy ziemi, stosował też tzw. katanagari (polowania na miecze) celem rozbrojenia chłopów i nie poddających się jego władzy zbrojnych ugrupowań religijnych. Niszczył wielkie klasztory buddyjskie, ale utrzymywał dobre stosunki z chrześcijańskimi misjonarzami, którzy zaczęli napływać do Japonii w połowie XVI w.

Proces jednoczenia Japonii kontynuował Toyotomi Hideyoshi , najwybitniejszy dowódca, zawsze lojalny wobec Nobunagi. Walcząc dla niego, dorobił się fortuny i statusu daimyo. Po śmierci Nobunagi stał się czołową postacią na scenie politycznej. W 1583-89 podbił większość kraju, z wyjątkiem rejonu Kanto , gdzie władzę sprawował ród Hojo. W 1590 przystąpił do oblężenia twierdzy Odawara, która poddała się po 3 miesiącach. Z upadkiem Odawary i końcem rodu Hojo cała Japonia poddała się dyktatorskiej władzy Hideyoshiego, który obdzielał ziemią (oddając jej część wasalom jako lenna), arbitralnie przenosił ludzi z miejca na miejsce, dbając, aby osoby niepewne były otoczone przez zaufanych. Swego najpotężniejszego rywala, Tokugawę Ieyasu, przeniósł z prowincji centralnych do Kanto. Władzę absolutną rozciągnął na daimyo, ale zostawił im autonomię zarządzania ich dobrami. W całym kraju prowadził spisy ludności i ziemi, a także tzw. polowania na miecze. Od tej pory tylko samuraje mieli prawo nosić oręż. Chłopi zostali przypisani do ziemi, samuraje zaś musieli się zdeklarować: czy zostają w swoich dobrach, tracąc pozycję samuraja, czy też porzucają ziemię i idą na służbę do swego suzerena i przenoszą się do miasta podzamkowego.

W 1592 i 1598 Hideyoshi pokusił się o podbój Korei. Obie próby zakończyły się niepowodzeniem, a w czasie drugiej wyprawy Hideyoshi zmarł w Momoyamie. Przed śmiercią powołał 5 najpotężniejszych daimyo (gotairo) jako rodzaj rady regencyjnej, której zadaniem było opiekowanie się jego synem, Hideyorim, oraz zapewnienie mu nieuszczuplonej schedy po ojcu. Członkami rady byli: Tokugawa Ieyasu, Maeda Toshiie, Ukita Hideie, Mori Terumoto, Uesugi Kagekatsu. Hideyoshi przyzwał też swoją wcześniej powołaną radę administracyjną (gobugyo) i nakazał członkom obu organów wymienić przysięgi na wierność. Rada składała się z mniej zamożnych, ale zaufanych daimyo. Byli to: Asano Nagamasa, Maeda Gen'i, Natsuka Masaie, Ishida Mitsunari i Mashita Nagamori.

Wkrótce po śmierci Hideyoshiego zaczęły nabrzmiewać konflikty między 10 wybranymi opiekunami. Tłem konfliktów były osobiste zawiści oraz poglądy polityczne (m.in. stosunek do inwazji w Korei). Szczególne zamieszanie wprowadzał Ishida Mitsunari, który żywił obsesyjną nienawiść do Ieyasu i nie szczędził wysiłków, aby podburzyć przeciwko niemu innych daimyo. Uesugi Kagekatsu dążył również do wyeliminowania Ieyasu. Z Osaki, gdzie rezydowała rada, wycofał się do swojej prowincji. W ciągu kilku miesięcy rada gotairo zmniejszyła się do 3 osób, wśród których Ieyasu pod każdym względem nie miał sobie równego. Na przełomie 1599/1600 utworzyły się 2 ośrodki skupiające przeciwników Ieyasu: Omi, gdzie działał Mitsunari, oraz Aizu pod władaniem Kagekatsu. Hasłem obu gromadzonych armii była obrona interesów domu Toyotomi. W 6. miesiącu 1600 Ieyasu ruszył ze swoją armią (50 tys. wojowników) w kierunku Aizu. Korzystając z tego, Mitsunari na czele armii zwanej seigun (armia zachodnia) zaatakowal zamek Ieyasu w Fushimi. Na wieść o tym Ieyasu ze wszystkimi swoimi oddziałami togun (armia wschodnia) zawrócił do prowincji centralnych. Mitsunari po zdobyciu Fushimi wszedł do Osaki, aby stamtąd od początku 9. miesiąca szykować się do czołowego starcia z togun. Ieyasu ustawił swoje oddziały na pozycjach naprzeciw seigun.

Przełomowa w dziejach Japonii bitwa pod Sekigaharą rozpoczęła się 15. dnia 9. miesiąca 1600. Gdy zwycięstwo chyliło się na stronę seigun, wchodzące w jego skład oddziały Kobayakawy przeszły na stronę togun. To zadecydowało o wyniku starcia. Armia Mitsunariego została zdziesiątkowana i rozproszona. Zwycięstwo militarne Ieyasu obrócił w trwałą hegemonię rodu Tokugawa.

Okres Edo (1603-1868)

Edo , Nihonbashi. Ukiyo-e autorstwa Katsushika Hokusai

Hokusai Manga

System władzy stworzony przez Ieyasu Tokugawę ustabilizował się w połowie XVII w. Ośrodkiem władzy było Edo (obecnie Tokio ). Ieyasu przeprowadził konfiskaty i redystrybucję ziemskich własności daimyō, którzy dzielili się na: dziedzicznych wasali (fudai-daimyō), sojuszników Tokugawy sprzed bitwy pod Sekigaharą i zewnętrznych panów (tozama-daimyō), dotychczasowych przeciwników. Ograniczył też prawa i majątek dworu cesarskiego i arystokracji dworskiej, zachowując pozory autorytetu władzy nadrzędnej cesarza.

System polityczny okresu Edo, zwany bakuhan, opierał się na bakufu, ośrodku centralnym i autonomicznych księstwach feudalnych (han; w poł. XVII w. było ich ok. 250), których właściciele-daimyō byli wasalami sioguna. Siogun stał na czele centralnego ośrodka władzy i jemu podlegali wszyscy urzędnicy na szczeblu centralnym i prowincjonalnym.

Kontroli daimyō służyło tzw. zmienne uczestnictwo w służbie (system sankin-kōtai; od 1635). Musieli oni spędzać tyle samo czasu (przeważnie rok) w Edo, co w hanie. W okresie Edo liczba ludności wzrosła z ok. 18 mln do 27 mln. Wprowadzono rygorystyczny podział na 4 warstwy społeczne: samurajów (10-20% całej ludności), chłopów (ok. 80%), rzemieślników i artystów oraz kupców. Poza podziałem znalazł się dwór cesarski z arystokracją dworską, mnisi oraz tzw. nieludzie (hinin, m.in. eta).

Podstawą gospodarki miało być rolnictwo, wspierane przez handel. Na początku XVIII w. nastąpił jednak kryzys japońskiej wsi (obciążenia fiskalne ze strony bakufu i domen, klęski żywiołowe, głód, a także szybki rozwój miast i wzrost popytu miejskich konsumentów).

Na początku okresu Edo Japończycy prowadzili handel z państwami Azji (m.in.: Tonkin i Annam, Syjam, Birma , Kambodża , Tajwan , Filipiny ) oraz z Europejczykami przebywającymi w Japonii (Portugalczycy, Hiszpanie, od 1609 Holendrzy, od 1613 Anglicy). Jednak obawa o przetrwanie rządów Tokugawów, spowodowana ingerencją w życie Japończyków rywalizujących o wpływy Portugalczyków i Hiszpanów (również misjonarzy), doprowadziła do prześladowań chrześcijan (pierwsza egzekucja 1622 ). Po krwawo stłumionym w Shimabarze (Kiusiu) buncie chłopów (przełom 1637 / 1638 , którym broń dostarczyli Portugalczycy, Japonia weszła w okres izolacji ( sakoku ). Jedynymi Europejczykami w Japonii pozostali Holendrzy (tylko na sztucznej wyspie Dejima , u wybrzeża Nagasaki ). Izolacja pogłębiła kryzys gospodarczy, którego przyczyną był też podział społeczeństwa, hamujący naturalne procesy rozwoju i powodujący ubożenie społeczeństwa.

Kryzys spotęgowało zagrożenie z zewnątrz na przełomie XVIII/XIX w., wynikające ze wzrostu zainteresowania Japonią ze strony cudzoziemców: Rosjan, Brytyjczyków, Amerykanów. Ostatecznie w 1854 na skutek działań komandora M.C. Perry'ego, dowódcy eskadry amerykańskich okrętów, Japonia zaczęła otwierać swoje granice. Podpisała traktat o przyjaźni z USA (m.in. otworzyła porty), a następnie z: Wielką Brytanią, Rosją ( 1855 ), Holandią ( 1856 ). W 1858 zawarła traktaty handlowe z: USA (m.in. prawo eksterytorialności), Wielką Brytanią, Rosją, Holandią, Francją , Portugalią ( 1860 ), Prusami ( 1861 ).

Nasiliło to nastroje antycudzoziemskie. Powstał ruch sonnō-jōi ("czcić cesarza, wypędzić barbarzyńców"), na którego czele stanęli samuraje (średnia warstwa) z hanów: Satsuma (m.in. Takamori Saigō , Toshimichi Ōkubo ), Chōshū ( Hirobumi Itō , Aritomo Yamagata ), Tosa ( Taisuke Itagaki ) i Hizen ( Shigenobu Ōkuma , Shimpei Etō).

Ostatecznie Japończycy uznali przewagę cudzoziemców, ruch antycudzoziemski osłabł, nasilił się ruch pro-cesarski, skierowany przeciwko bakufu sonnō-tōbaku ("czcić cesarza, obalić siogunat"). Pod koniec 1867 ostatni siogun z rodu Tokugawa, Yoshinobu ( 1866 -68), zrezygnował ze stanowiska. Na początku 1868 zniesiono urząd sioguna, kończąc tym samym ostatnie rządy wojskowych w Japonii. Nastąpiła restauracja władzy cesarza.

Długi okres pokoju i stabilizacji wpłynął korzystnie na rozwój działalności intelektualnej i sztuki. Rozwijały się konfucjanizm i neokonfucjanizm , umacniające istniejący porządek polityczno-społeczny. W XVII w. zaczęła działać tzw. szkoła narodowa (kokugaku; Mitsukuni Tokugawa), opowiadająca się za powrotem do japońskich wartości narodowych, w tym także czystego shinto. Badano japońską literaturę klasyczną i historię. Na początku XVIII w. rozwinęła się tzw. nauka holenderska (rangaku), obejmująca różne dziedziny wiedzy "Zachodu".

Panorama Edo ze wzgórza 愛宕山 Atagoyama (dzielnice południowe). Na pierwszym planie rezydencje daimyō. Zdjęcie z ok. 1865, fot. F. Beato.

Panorama Edo ze wzgórza 愛宕山 Atagoyama (dzielnice południowe). Na pierwszym planie rezydencje daimyō. Zdjęcie z ok. 1865 , fot. F. Beato .

Okres Meiji (1868-1912)

Meiji konstytucja (29 listopada 1890)

Wojna rosyjsko-japońska ,(8 lutego 1904 do 5 września 1905)

Obejmuje lata panowania cesarza Mutsuhito (przyjęto zasadę dożywotniego panowania, nazwa ery stała się odtąd imieniem pośmiertnym cesarza). Edo przemianowano na Tokio, które po przeprowadzce cesarza z Kioto ( 1869 ) stało się oficjalną stolicą Japonii. W 1868 rozpoczął się proces gwałtownych zmian i modernizacji na wzór zachodni, zw. Restauracją Meiji. Głównymi celami było zlikwidowanie feudalizmu, centralizacja władzy wokół cesarza i przeprowadzenie reform, usuwających zacofanie Japonii wobec świata. Faktycznie państwem zaczęła rządzić oligarchia, czyli młodzi samuraje, aktywni uczestnicy wydarzeń związanych z obaleniem shogunatu. Centralnym organem rządowym stała się Wielka Rada Stanu (Dajokan), sprawująca kontrolę nad instytucjami ustawodawczymi, wykonawczymi i sądowniczymi. Po wielu zmianach jej struktury, w 1885 powstał nowoczesny system gabinetowy. Pierwszym premierem został Ito Hirobumi .

W 1871 zniesiono księstwa (han) i ustanowiono prefektury (72, później 43 i 3 miasta wydzielone). Następnie przystąpiono do realizacji hasła: fukoku-kyohei ("bogaty kraj, silna armia"). Konieczna była poprawa sytuacji gospodarczej. W 1873 zreformowano system finansowy i przeprowadzono reformę podatków od ziemi. Zmieniono strukturę gospodarki, przekształcając Japonię ze słabego kraju rolniczego w szybko rozwijający się kraj przemysłowy (przemysł maszynowy, stoczniowy, włókienniczy). Stworzono ogólnonarodową, nowoczesną armię z poboru ( 1873 ; Yamagata Aritomo). Wprowadzono nowy podział społeczny na: arystokrację (dawni daimyo i kuge), szlachtę (dawni samuraje i urzędnicy bakufu) oraz gmin (chłopi, mieszczanie oraz tzw. nieludzie). Zmodernizowano liczne dziedziny życia. W 1873 wprowadzono kalendarz gregoriański i cofnięto wszystkie antycudzoziemskie zarządzenia. Rząd dążył do unowocześnienia kraju i dostosowania obcych kulturowo wzorów do japońskich realiów i tradycji. Dzięki temu zlikwidowano zacofanie i zachowano narodową tożsamość.

Zmiana systemu politycznego i społecznego doprowadziła do niezadowolenia samurajów i rozłamu w rządzie ( 1872 ). Doszło do wystąpień zbrojnych, tłumionych przez armię rządową (m.in. seinan-senso, 1887 ) oraz do powstania ruchu na rzecz swobód i praw obywatelskich (jiyu-minken-undo), zainicjowanego przez Itagakiego Taisuke. Domagano się demokratyzacji życia politycznego, opracowania konstytucji itp. W 1889 promulgowano Konstytucję Wielkiego Cesarstwa Japonii, która formalnie przekształciła kraj w nowoczesną monarchię konstytucyjną.

Zadbano także o interesy Japonii na arenie międzynarodowej, ochronę jej suwerenności oraz doprowadzono do uzyskania przez nią statusu mocarstwa na Dalekim Wschodzie. Najważniejszym problemem była rewizja nierównoprawnych traktatów z połowy XIX w. Nieudaną próbę podjęto już 1871 , w trakcie pierwszej oficjalnej misji rządowej do Stanów Zjednoczonych i Europy, na której czele stał Iwakura Tomomi. Ostatecznie nastąpiło to dopiero w latach 1894 - 1899 . Wcześniej Japonia zawarła równoprawny układ z Chinami (1871), uzyskała od Rosji Kuryle w zamian za Sachalin (1875), przejęła wyspy Ryukyu (prefektura Okinawa). Różnica zdań na temat Korei doprowadziła do starć zbrojnych z Chinami (1894-95), które pokonane, przekazały Japonii m.in. Płw. Liaotuński, Tajwan i Peskadory. Zmuszona do zwrotu Płw. Liaotuńskiego, który przejęła Rosja, Japonia wypowiedziała jej, zwycięską w rezultacie, wojnę (1904-05), i w wyniku której stała się mocarstwem na Dalekim Wschodzie. Rosja uznała niezależność Korei i szczególne w niej interesy Japonii, scedowała na nią swe prawa do Płw. Liaotuńskiego i Kolei Południowomandżurskiej oraz południowej części Sachalinu.

W czasie wojny doszło do nieoficjalnych kontaktów władz japońskich, którym zależało na osłabieniu armii rosyjskiej, z przedstawicielami Polski, dążącymi do wykorzystania wojny dla dobra Polski. W 1904 Józef Piłsudski i Roman Dmowski odwiedzili Japonię.

Okres Taisho (1912-1926)

Pierwsze Święto Pracy w Japonii (1920)

Trzęsienie ziemi w Tokio (1923)

Okres panowania cesarza Yoshihito , który od 1921, z powodu złego stanu zdrowia, był reprezentowany przez regenta-następcę tronu Hirohito . W czasie tym wzrósł poziom uprzemysłowienia, oświaty, świadomości społecznej i uczestnictwa obywateli w życiu politycznym. Pojawiły się liczne organizacje: prawicowe, nacjonalistyczne, liberalne, lewicowe, socjalistyczne i komunistyczne. Oligarchię Meiji stopniowo zastępowali w rządach członkowie zachowawczych partii politycznych (gł. Seiyukai i Kenseikai), wojskowi (gunbatsu), kręgi finansowe (zaibatsu). W 1918 powstał pierwszy w Japonii rząd partyjny z Harą Takashim, pierwszym "premierem z ludu". Rządy partyjne (1918-22, 1924-32) nie były jeszcze demokratyczne, sprawowały je głównie Seiyukai i Kenseikai, a z powodu ograniczonego prawa wyborczego o składzie parlamentu decydował układ sił politycznych.

Reformy okresu Meiji oraz I wojna światowa przyczyniły się do szybkiego rozwoju przemysłu: ciężkiego (hutnictwo, budowa okrętów), energetycznego, włókienniczego, a więc do wzrostu produkcji przemysłowej i zatrudnienia. W czasie wojny, dzięki nieobecności mocarstw na rynkach dalekowschodnich, znacznie wzrósł eksport japoński (gł. surowy jedwab i wyroby bawełniane). Powrót zachodnich mocarstw na rynki po wojnie, stał się w Japonii przyczyną recesji , którą dodatkowo pogłębiło wielkie trzęsienie ziemi w regionie Kanto (1 września 1923). Rosło niezadowolenie społeczeństwa, powstały związki zawodowe, dochodziło do strajków, demonstracji, rozruchów ludności. Narastał problem agrarny. Domagano się też demokratyzacji życia, zwłaszcza powszechnego prawa wyborczego, które wprowadzono w 1925. Prawo wyborcze (do izby niższej) uzyskali wszyscy mężczyźni powyżej 25 lat. W tym samym roku rząd znacznie ograniczył swobodę zgromadzeń i wolności słowa (ustawa o utrzymaniu porządku publicznego).

W 1914 Japonia przystąpiła do I wojny światowej po stronie aliantów, pokonała Niemcy na Dalekim Wschodzie i zajęła ich posiadłości w Szantungu . W 1915 zmusiła rząd chiński do przyjęcia większości z tzw. 21 żądań, które dotyczyły m.in. przyznania Japonii praw do Shantungu, południowej Mandżurii i wschodniej części Mongolii Wewnętrznej . Na mocy traktatu pokojowego Japonia otrzymała prawa poniemieckie w Shandongu oraz Wyspy Marshalla , Mariany i Karoliny jako mandat klasy C (mandatowe terytoria). Podczas konferencji pokojowej w Wersalu była traktowana jako jedno z pięciu mocarstw. Wtedy też (22 marca 1919) Japonia uznała niepodległość Polski. Wkrótce też nawiązano oficjalne stosunki dyplomatyczne.

W 1918 Japonia, wraz z państwami ententy, wzięła udział, w zakończonej fiaskiem, ekspedycji syberyjskiej na rosyjskim Dalekim Wschodzie, w zamiarze stworzenia na Syberii państwa buforowego, chroniącego ją od ideologii komunistycznej. W 1921-1922, wspólnie z USA, Wielką Brytanią, Francją, Włochami, Belgią, Holandią, Portugalią i Chinami, Japonia uczestniczyła w konferencji waszyngtońskiej i podpisała m.in. następujące traktaty:

• czterech mocarstw o wzajemnym poszanowaniu praw do ich posiadłości na Pacyfiku;
• dziewięciu mocarstw dotyczący Chin, poszanowania ich suwerenności i integralności oraz przestrzegania zasady "drzwi otwartych";
• dotyczący ograniczenia zbrojeń morskich.

Japonia zrzekła się praw do posiadłości w Shandongu. Podpisanie układów było głównie zasługą dyplomacji Shidehary Kijuro, rzecznika pokojowej polityki zagranicznej. W 1925 doszło do normalizacji stosunków z ZSRR.

Okres Shōwa (1926-1989)

Okres panowania cesarza Hirohito mozna podzielić się na trzy podokresy:

• nacjonalizmu i wojny 1926 - 1945 ;
• okupacji 1945 - 1952 ;
• powojenny 1952 - 1989 .

W pierwszym podokresie nastąpił wzrost nastrojów nacjonalistycznych. Przyczyną była zła sytuacja gospodarcza, pogłębiona wielkim kryzysem 1929-1933 oraz wzrost społecznego niezadowolenia. Nacjonaliści uznali, że wynika to z przejęcia przez Japonię zbyt wielu elementów kultury Zachodu i naruszenia japońskiego charakteru narodowego (kokutai). Dążyli oni do Restauracji Shōwa (Shōwa-ishin), czyli przywrócenia władzy cesarza, wyeliminowania złych doradców (m.in. polityków partyjnych, przedstawicieli zaibatsu). Organizowali zamachy, w których zginęło kilkunastu polityków i wojskowych. Uważali też, że Japonia ma do wypełnienia wielką misję dziejową – zaprowadzenia ładu i pokoju w Azji ("Azja dla Azjatów") oraz na świecie.

W 1927 "pokojowego" ministra spraw zagranicznych, Shideharę Kijūrō, zastąpił Tanaka Gi'ichi , zwolennik polityki agresji na kontynencie oraz oddzielenia Mandżurii i Mongolii od reszty Chin, jako obszaru specjalnych interesów Japonii. Jednak w 1928 musiał podać się do dymisji z powodu zamachu na Zhang Zuolina , zorganizowanego w Mandżurii przez Armię Kwantuńską.

Japonia ratyfikowała traktat o wyrzeczeniu się wojny ( pakt Brianda-Kelloga ) i podpisała w Londynie w 1930 układ dotyczący redukcji sił morskich. Wywołało to krytykę rządu, wzrost nastrojów szowinistycznych i spowodowało dojście do władzy zwolenników ekspansji skierowanej na kontynent.

W 1931 rozpoczęto działania zbrojne w Mandżurii ( incydent mandżurski ), będącej ważnym źródłem surowców, rynkiem zbytu, a także obszarem, dzięki któremu można byłoby rozwiązać problem przeludnienia Japonii. Mimo protestów Chin i Ligi Narodów , Armia Kwantuńska rozszerzała działania i 1 III 1932 utworzono w Mandżurii marionetkowe państwo Mandżukuo . Ponieważ Liga uznała, że Mandżuria stanowi integralną część Chin, w 1933 Japonia wystąpiła z Ligi Narodów. W 1936 podpisała z Niemcami pakt antykominternowski .

W 1937 Japonia rozpoczęła działania zbrojne w Chinach, które przekształciły się w wojnę trwającą do 1945 . Do końca 1938 zajęto ważniejsze miasta i linie kolejowe, ale z powodu silnego oporu oddziałów partyzanckich nie objęto kontrolą całych Chin.

Zbyt kosztowna wojna w Chinach, porażka w starciach z ZSRR (Nomonhan 1939), brak surowców, głównie ropy naftowej i rud żelaza, oraz wojna w Europie wpłynęły na zmianę koncepcji dalszych działań zbrojnych z "marszu na północ" na "marsz na południe". Postanowiono stworzyć tzw. Wielką Wschodnioazjatycką Strefę Wspólnego Dobrobytu , w której poza Mandżukuo i Chinami znalazłyby się państwa Azji Południowo-Wschodniej.

W 1938 wprowadzono ustawę o mobilizacji, zwiększając kontrolę państwa i wydatki na cele wojskowe. W 1940 rozwiązano partie polityczne i powołano Stowarzyszenie Wspierania Władzy Cesarskiej (Taisei-yokusan-kai), mające służyć indoktrynacji społeczeństwa.

We wrześniu 1940 podpisano pakt trzech, w którym Japonia uznała rolę przewodnią Niemiec i Włoch w tworzeniu nowego ładu w Europie, a Niemcy i Włochy uznały przywództwo Japonii w tworzeniu nowego porządku w Wielkiej Azji Wschodniej. Po porozumieniu z rządem Vichy oddziały japońskie weszły do północnej części francuskich Indochin. Pomyślnej realizacji "marszu na południe" miał też służyć traktat o neutralności z ZSRR ( 1941 ). Po zajęciu przez Japonię południowych Indochin w lipcu 1941, Amerykanie wprowadzili m.in. embargo na eksport do Japonii ropy naftowej. Zerwano też negocjacje amerykańsko-japońskie.

W dniu 7 grudnia 1941 atakiem japońskich sił lotniczych na amerykańską bazę w Pearl Harbor na Hawajach rozpoczęła się wojna na Pacyfiku , zwana w Japonii jako wojna w Wielkiej Azji Wschodniej. Początkowo Japonia odnosiła zwycięstwa, zajęła Syjam , Filipiny , Malaje , Indonezję, część Nowej Gwinei , Birmę .

Sytuacja zmieniła się gwałtownie po pierwszej klęsce Japonii w bitwie o Midway ( 1942 ). Alianci stopniowo odbierali zdobycze terytorialne Japonii, a wraz z nimi źródła zaopatrzenia w surowce. Do końca 1944 zajęli Guadalcanal , Aleuty , Mariany i Filipiny, a następnie Okinawę (1945). Od 1944 prowadzono bezpośrednie naloty na Wyspy Japońskie. Po zrzuceniu przez Amerykanów bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki w sierpniu 1945 oraz po przystąpieniu ZSRR do wojny przeciwko Japonii, zdecydowano się na bezwarunkową kapitulację, którą podpisano 2 września 1945 (ograniczono terytorium państwa do czterech głównych wysp, Mandżurię i Tajwan przekazano Chinom, Sachalin i Kuryle – ZSRR, Korea odzyskała niepodległość, Okinawa i wyspy Bonin zostały pod okupacją amerykańską).

W 1945 Japonia po raz pierwszy w historii znalazła się pod obcą okupacją. Na czele Dowództwa Sił Sprzymierzonych stanął gen. Douglas MacArthur . Przyjęto zasadę rządów Japończyków, którzy realizowali dyrektywy władz okupacyjnych. W pierwszym okresie okupacji (1945-1948) zajęto się głównie demilitaryzacją , demokratyzacją i decentralizacją . Rozbrojono armię, zdemobilizowano 6,5 mln żołnierzy, zlikwidowano wszystkie instytucje wojskowe i produkcję na cele wojny. Aresztowano osoby odpowiedzialne za wywołanie i prowadzenie wojny. Trybunał Tokijski (1946-1948) osądził 25 głównych przestępców wojennych. Na karę śmierci skazano 7, na dożywocie – 16, na krótsze kary więzienia – 2. Pozostałych przestępców sądziły trybunały lokalne.

W ramach demokratyzacji wypuszczono z więzień działaczy lewicowych, powstały związki zawodowe i partie polityczne. Reaktywowano Japońską Partię Socjalistyczną (Nihon Shakaito) oraz Japońską Partię Komunistyczną (Nihon Kyosanto). Powstały też ugrupowania konserwatywne: Japońska Partia Postępu (Nihon Shinpoto, przekształcona w 1947 w Japońską Partię Demokratyczną, Nihon Minshuto), Japońska Partia Liberalna (Nihon Jiyuto, od 1950 Partia Liberalna Jiyuto) oraz Japońska Partia Współpracy (Nihon Kyodoto).

W pierwszych powojennych wyborach większość miejsc w izbie niższej zdobyła Japońska Partia Liberalna, a premierem został Yoshida Shigeru. Po kolejnych wyborach w 1947 powstał rząd koalicyjny z socjalistą Katayamą Tetsu na czele. Rok później zastąpił go Hitoshi Ashida z Japońskiej Partii Demokratycznej.

Zreformowano system edukacji, wprowadzono rozdział religii od spraw państwowych. W 1947 weszła w życie demokratyczna Konstytucja Japonii. Przeprowadzono reformę rolną.

Po 1948 z powodu nasilającej się zimnej wojny , powstania ChRL oraz wojny koreańskiej nastąpiła zmiana polityki władz okupacyjnych, gdyż tylko Japonia mogła być sojusznikiem USA na Dalekim Wschodzie . Podstawą dalszych reform stała się odbudowa gospodarcza i rehabilitacja Japonii. Amerykanie wprowadzili politykę deflacyjną , ograniczyli reparacje wojenne, udzielili pomocy finansowej i technologicznej, zrezygnowali z likwidacji zaibatsu (przekształcono w keiretsu ). Zakończono czystkę, a partie polityczne zasilili rehabilitowani i wypuszczeni z więzień konserwatywni przedwojenni politycy. W 1949 władzę przejęli konserwatyści, a premierem został ponownie Yoshida. Utworzono Narodową Rezerwę Policji, którą w 1952 przekształcono w Siły Bezpieczeństwa Narodowego, a w 1954 w Japońskie Siły Samoobrony .

Okupacja zakończyła się w 1952 , kiedy wszedł w życie traktat pokojowy, podpisany rok wcześniej w San Francisco przez Japonię, USA oraz 47 innych państw. Traktatu nie podpisał ZSRR oraz inne państwa bloku sowieckiego, w tym Polska (polsko-japońskie stosunki dyplomatyczne wznowiono w II 1957). Japonia i USA zawarły także układ o bezpieczeństwie, gwarantujący stacjonowanie na wyspach wojsk amerykańskich.

Na początku trzeciego podokresu (1952-1989), dzięki pomocy USA, Japonia weszła na drogę szybkiego wzrostu gospodarczego i zaczęła odzyskiwać równoprawną pozycję na arenie międzynarodowej. Sprzyjała temu stabilizacja władzy po konsolidacji w 1955 partii konserwatywnych i powstaniu Partii Liberalno-Demokratycznej (PLD) oraz zjednoczeniu dwóch odłamów Japońskiej Partii Socjalistycznej (JPS). Powstał układ sił, zwany "systemem 1955 roku", w którym PLD była partią rządzącą, a JPS pozostawała w opozycji.

Już w 1953 Japonia pod względem wartości PKB wyprzedziła Włochy , następnie Francję i W. Brytanię (1966) oraz RFN (1967) i stała się trzecią, po USA i ZSRR, potęgą gospodarczą świata. Na początku lat 70. szybki wzrost gospodarczy uległ pewnemu zahamowaniu, m.in. w wyniku kryzysu paliwowego w 1973 . W latach 80. Japonia stała się głównym wierzycielem świata. Wysoka nadwyżka eksportowa (1986, 100 mld USD), doprowadziła jednak do pogorszenia stosunków z USA, które są jej głównym partnerem.

W 1960 podpisano nowy układ o bezpieczeństwie, gwarantujący Japonii ochronę militarną wraz z tzw. parasolem nuklearnym i zezwalający na dalsze stacjonowanie wojsk amerykańskich na wyspach. Dzięki poparciu USA w 1955 Japonia została przyjęta do GATT (obecnie WTO ), a po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z ZSRR (1956) – do ONZ . Negocjacje w sprawie traktatu pokojowego z Rosją nie zostały zakończone z powodu sporu o cztery południowe Wyspy Kurylskie (w nomenklaturze japońskiej: Terytoria Północne).

W latach 60. Japonia, dzięki przekroczeniu założeń planu premiera Ikedy, polegającego na podwojeniu dochodu narodowego, wzmocniła w sposób zasadniczy swoje znaczenie na arenie międzynarodowej i dążyła do zwiększenia roli politycznej. Dużą rolę w tym procesie odegrał premier Satō Eisaku , który doprowadził do normalizacji stosunków z Republiką Korei w 1965 oraz odzyskania okupowanych przez Amerykanów wysp Bonin ( 1968 ) i Okinawy ( 1972 ). W 1972 Japonia odnowiła stosunki dyplomatyczne z Chinami, a w 1978 podpisała z nimi układ o pokoju i przyjaźni. Po wypłaceniu w latach 50. odszkodowań wojennych niektórym państwom azjatyckim ( Birma , Filipiny , Indonezja , Wietnam ), w latach 60. Japonia zaczęła zacieśniać kontakty z państwami Azji Południowo-Wschodniej, wspierając ich rozwój ekonomiczny.

Okres Heisei (od 1989)

Okres panowania obecnego cesarza Akihito . Od początku lat 90. Japonia walczy z nowymi problemami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi, a skandale w sferach rządzących są bezpośrednią przyczyną częstej zmiany gabinetów. Poważnym zachwianiem na scenie politycznej było pozbawienie władzy PLD w 1993 . Po 38 latach ustawicznego przywództwa musiała ona na pewien czas pogodzić się z pełnieniem roli opozycji.

Japonia kontynuuje politykę zagraniczną z ostatnich dekad okresu Shōwa. Najważniejszym jej sojusznikiem pozostają nadal Stany Zjednoczone, a współpraca gospodarcza koncentruje się na państwach Azji- Pacyfiku . Region ten jest głównym dostawcą surowców dla Japonii, konsumentem jej towarów i celem inwestycji. Japonia musi rozwiązać dawne problemy wiążące się z II wojną światową, zwłaszcza w stosunkach z Chinami i Koreą Południową , dotyczących m.in. interpretacji faktów historycznych (np. w podręcznikach do historii), problemu odszkodowań i przeprosin dla kobiet pracujących w domach publicznych.

Japonia utrzymuje stabilne stosunki z państwami Europy Zachodniej i stopniowo wchodzi na rynki Europy Wschodniej i Środkowej. Inwestuje również w Polsce (Philips Matsushita, Isuzu Motors , NSK , Toyota , Sharp , Sumitomo ). Dąży do zawarcia traktatu pokojowego z Rosją.

Epoki w historii Japonii

• Mudoki (do XII tysiąclecia przed naszą erą)
• Jōmon 縄文 (od XII tysiąclecia p.n.e. do ok. 300 przed naszą erą)
• Yayoi 弥生 (od ok. 300 przed naszą erą – do ok. 300 naszej ery)
• Yamato 大和 (250-710)
  • Kofun 古墳 (250-538)
  • Asuka 飛鳥 (538-710)
• Nara 奈良 (710-794) – nazwa epoki od ówczesnej stolicy Japonii – Nara
• Heian 平安 (794-1192) – czas dominacji rodu Fujiwara , pod koniec epoki następuje spadek znaczenia rodu Fujiwara, następuje wojna rodów Minamoto i Taira
• Kamakura 鎌倉 (1192-1333) – czas rządów szogunów z rodu Minamoto
• Muromachi 室町 (1333-1560)
• Azuchi Momoyama 安土桃山 (1560-1600)
• Edo 江戸 (1600-1868) – okres rządu szogunów z rodu Tokugawa w Edo
• Japonia współczesna
  • Meiji 明治 (1868-1912) – okres rządów cesarza Meiji
  • Taishō 大正 (1912-1926) – okres rządów cesarza Taishō
  • Shōwa 昭和 (1926-1989) – po II wojnie światowej cesarze ponownie utracili realną władzę w Japonii
  • Heisei 平成 (1989 do dziś) – czas rządów cesarza Akihito

Zobacz też

• Mongolskie inwazje na Japonię
• Historia Azji
• Historia
• Japonia

Bibliografia