Druga wojna domowa w Sudanie
Data	1983 - 2005
Miejsce	Sudan Południowy
Wynik	W sprawie niepodległości Sudanu Południowego planowane jest referendum w 2011 roku[1]. Prezydent Sudanu Południowego, Salva Kiir oskarża północne Siły Zbrojne Sudanu (SAF) o próbę wywołania nowego konfliktu, mającego opóźnić lub uniemożliwić referendum w sprawie secesji[2].
Strony konfliktu Sudan Ludowa Armia Wyzwolenia Sudanu (SPLA), Front Wschodni (Sudan) Dowódcy Omar al-Baszir , Dżafar Muhammad an-Numajri, Sadiq al-Mahdi John Garang

Druga wojna domowa w Sudanie - konflikt, który rozpoczął się w 1983 roku, choć był w dużej mierze kontynuacją pierwszej wojny domowej w Sudanie, trwającej od 1955 do 1972 roku. Walki trwały w przeważającej części w południowym Sudanie; sam konflikt był jednym z najdłużej trwających i śmiercionośnych wojen XX wieku . Około 1,5 miliona cywilów zginęło w południowym Sudanie, a ponad 4 miliony zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów^[3]. Śmiertelność wśród mieszkańców cywilnych była najwyższa od czasów od II wojny światowej ^[4]. Konflikt oficjalnie zakończył się wraz z podpisaniem porozumienia pokojowego w stolicy Kenii - Nairobi , w styczniu 2005 roku^[3].

Geneza konfliktu

Konflikt ten ma źródła wielowiekowej walce pomiędzy Sudanem południowym, w większości zamieszkałym przez chrześcijańsko - animistyczną ludność murzyńską, a arabską północą. Królestwa powstałe w oparciu o Nil , wielokrotnie toczyły wojny z plemionami zamieszkującymi Sudan Południowy. Co najmniej od XVII wieku , próbowano przejąć tereny obfite w pastwiska, umożliwiające wypas bydła^[5].

Gdy Sudan został włączony w obręb Imperium Brytyjskiego jako kolonia, administracja w północnych i południowych prowincjach była prowadzona oddzielnie, powodując dalsze podziały wśród ludności. Południowa cześć kraju była bardziej podobna do innych kolonii wschodniej Afryki - Kenii , Tanganiki czy Ugandy ; natomiast północny Sudan miał więcej wspólnego z arabskim Egiptem .

Jednakże w 1946 roku administracja brytyjska rozpoczęła próbę integracji obu regionów. Arabski został językiem urzędowym na terenie całego kraju. Południowa elita, mówiąca w języku angielskim, zaakceptowała zmianę, pod warunkiem szerokiej autonomii oraz własnego rządu^[6]. Po dekolonizacji większość władzy pozostała w rękach północnych elit, z siedzibą w Chartumie , wywołując niezadowolenie na południu.

W 1955 roku, rozgoryczenie spowodowane dominacją arabskich muzułmanów , doprowadziło do buntu wśród żołnierzy w południowej prowincji Ekwatoria . Rebelianci zarzucali rządowi w Chartumie nie wywiązanie się z obietnicy złożonej Wielkiej Brytanii - stworzenia systemu federalnego . Przez następne 17 lat, w południowych prowincjach dochodziło do wielu protestów społecznych oraz postulatów żądających regionalnych autonomii lub bezwarunkowych secesji .

Kolejnym czynnikiem konfliktogennym było nierównomierne występowanie zasobów naturalnych w Sudanie, w którym to właśnie na południu istnieją znaczne zasoby ropy naftowej . Przychody ze sprzedażny ropy stanowią około 70% eksportu w Sudanie. Ze względu na liczne dopływy rzeki Nil i większą liczbę opadów, a tym samym większy dostęp do wody ziemia w Sudanie południowym jest bardziej urodzajna, w przeciwieństwie do północy kraju znajdującego się na skraju Sahary . Chęć północy do kontroli nad tymi zasobami, a na południu sprzeciw i ochrona własnych zasobów, w dużej mierze przyczyniła się do wojny. Równolegle w czasie trwania konfliktu, dochodziło do starć między głównymi plemionami południa, Dinków i Nuerów ^[3].

Rozpoczęcie konfliktu

Sudan Południowy

Ten chroniczny stan rebelii wobec rządu centralnego został zawieszony w 1972 roku, po podpisaniu w Addis Abeba porozumienia, przyznającemu mieszkańcom południowego Sudanu szerokiej autonomii regionalnej w sprawach wewnętrznych. W 1976 roku, po nieudanym zamachu stanu, o którego przygotowanie oskarżono wywiad libijski, Sudan zerwał stosunki dyplomatyczne z Trypolisem . Wzmożono także terror wobec opozycji. W 1983 roku, w ramach kampanii islamizacji kraju, Prezydent Dżafar Muhammad an-Numajri zadeklarował przekształcenie Sudanu w republikę islamską; dzieląc południową prowincje na trzy regiony, jednocześnie wprowadzając islamskie prawo szariatu na tym obszarze. Posunięcie to było kontrowersyjna, nawet wśród muzułmańskiej społeczności.

Dnia 26 kwietnia 1983 roku, prezydent Numajri ogłosił stan wyjątkowy , po części w celu zapewnienia, iż prawo szariatu jest przestrzegane. Większość zagwarantowanych konstytucyjnych praw podstawowych zostało zawieszonych. Na północy, w nagłych wypadkach sądy orzekały w trybie przyśpieszonym w sprawach karnych. Dochodziło do amputowania kończyn za kradzież oraz posiadanie zakazanego alkoholu. Osoby o innym wyznaniu niż islamskie również zostały poddane tym restrykcjom. Wydarzenia te oraz inne wieloletnie krzywdy, doprowadziły do wznowienia wojny domowej.

Ludowa Armia Wyzwolenia Sudanu (SPLA) została założona w 1983 roku jako ruch partyzancki działający na południu kraju, głównie rekrutujący się spoza kręgów arabskich. Jej głównym celem była walka przeciwko władzy centralnej oraz próba ustanowienia niezależnego państwa w południowym Sudanie, pod kierownictwem tejże grupy. Jej liderem oraz założycielem był John Garang .

We wrześniu 1984 roku, prezydent Numajri ogłosił koniec stanu wyjątkowego oraz koniec przyśpieszonych rozpraw sądowych, jednakże wkrótce zostały uchwalone nowe prawa dotyczące postępowań sądowych, legalizujące wiele praktyk które były stosowane w czasie stanu wyjątkowego. Pomimo publicznych zapewnień prezydenta, że prawa nie-muzułmanów będą respektowane, mieszkańcy południa oraz dysydenci pozostali niechętni władzy w Chartumie.

Dostawy broni

Sudan pozyskiwał broń dla swoich wojsk z różnych krajów. Po uzyskaniu niepodległości, głównym dostawcą broni wraz ze szkoleniami była Wielka Brytania. Jednak w wyniku wojny sześciodniowej w 1967 roku, stosunki między oboma krajami uległy ochłodzeniu, podobnie jak i ze Stanami Zjednoczonymi oraz RFN .

Od 1968 do 1972 roku, ze Związku Radzieckiego jaki i państw bloku wschodniego , płynęła duża pomoc militarna, pod warunkiem pomocy technicznej i szkoleń dla wojsk Sudanu. W tym czasie liczebność wojska wzrosła z około 18.000 do 50.000 ludzi. Duża liczba czołgów, samolotów oraz artylerii została nabyta i wprowadzona do użycia do końca 1980 roku.

Do ochłodzenia stosunków między obiema stronami doszło po zamachu stanu w 1972 roku, wtedy też rząd w Chartumie rozpoczął dążenie do dywersyfikacji swoich dostawców. Związek Radziecki nadal pozostał głównym dostawcą broni do 1977 roku, kiedy to jawne poparcie marksistów w Etiopii doprowadziło do zerwania współpracy. Wtedy też Chińska Republika Ludowa stała się głównym dostawcą uzbrojenia w późnych latach siedemdziesiątych.

Także sąsiedni Egipt był ważnym partnerem wojskowym w latach siedemdziesiątych, zapewniając dostęp do rakiet, załóg tankowców, sprzętu wojskowego i innych.

Dostawy broni z zachodnich krajów zostały wznowione w połowie lat siedemdziesiątych. Stany Zjednoczone rozpoczęły sprzedaż broni około 1976 roku, chcąc przeciwdziałać sowieckiemu wsparciu dla marksistowskich Etiopczyków i Libijczyków^[7].

1985 - 1991

John Garang, założyciel oraz przywódca Ludowej Armii Wyzwolenia Sudanu

Początek 1985 roku przyniósł poważne niedobory paliwa i chleba w Chartumie, rosnące siły rebelii na południu, suszę, głód oraz coraz trudniejsze warunki życia. Na początku kwietnia, podczas nieobecności prezydenta Numajriego w kraju, w odpowiedzi na wzrost cen na chleb i innych produktów wybuchły masowe demonstracje.

W dniu 6 kwietnia, kilku wyższych oficerów wojskowych prowadzonych przez gen. Abd er-Rahman Suwar ad-Dahab przeprowadziło zamach stanu. Wśród pierwszych dekretów nowego rządu było zawieszenie konstytucji z 1983 roku, uznającej Sudan za islamskie państwo oraz rozwiązania partii prezydenta Numajriego - Sudańskiej Unii Socjalistycznej (ang. Sudan Socialist Union, SSU)

Jednakże, ustawy wprowadzające prawo szariatu nie zostały zawieszone. Powołano piętnastoosobową wojskową radę przejściową, pod przewodnictwem gen. Suwar ad-Dahab. W porozumieniu z nieformalną konfederacją partii politycznych, związków zawodowych, organizacji zawodowych, znanej jako "Gathering", konfederacja ta mianowała tymczasową radę ministrów, pod przewodnictwem premiera Al-Dżazuli Dafalla .

Wybory odbyły się w kwietniu 1986 roku, wojskowa rada zrzekła się zgodnie z obietnicą władzy na rzecz legalnie wybranego rządu. Nowy rząd kierowany przez premiera Sadiq al-Mahdiego z Partii Umma, składał się z koalicji partii Umma, Demokratycznej Partii Unionistów (DUP) (dawniej Partii Narodowo-Unionistycznej, NUP) Islamskiego Frontu Narodowego (NIF) oraz kilku innych partii z południa. Koalicja ta rozwiązywała się i ponownie powstawała kilka razy w ciągu najbliższych kilku lat, z Sadiq al-Mahdim i jego partią Umma na czele.

W maju 1986 , rząd Sadiq al-Mahdigo rozpoczął negocjacje pokojowe z Ludową Armią Wyzwolenia Sudanu (SPLA), kierowaną przez płk. Johna Garanga . W tym samym roku SPLA oraz wiele innych partii politycznych Sudanu spotkało się w Etiopii oraz wystosowało wspólnie deklarację "Koka Dam", wzywającą do zniesienia islamskiego prawa konstytucyjnego i zwołania konferencji. W 1988 roku, SPLA i DUP zgodziła się na plan pokojowy, zakładający zniesienie paktów wojskowych z Egiptem oraz Libią , zamrożenie prawa islamskiego ( szariatu ), zakończenie stanu wyjątkowego wraz z zawieszeniem broni. Plan przewidywał także zwołanie Zgromadzenia Konstytucyjnego.

W tym okresie wojny domowej, rośnie liczba zabitych, a stan gospodarki nadal się pogarsza. Gdy ceny podstawowych towarów zostały zwiększone w 1988 roku, doszło do zamieszek, w wyniku których podwyżki anulowano. Gdy premier Sadiq al-Mahdi odmówił zatwierdzenia planu pokojowego osiągniętego przez Demokratyczną Partię Unionistów (DUP) i SPLA w listopadzie 1988 roku, DUP opuścił rząd. Nowy rząd składał się zasadniczo z partii Umma i islamskich fundamentalistów z Islamskiego Frontu Narodowego (NIF)

W lutym 1989 roku, wojsko postawiło ultimatum premierowi Sadiq al-Mahdiemu - mógł podpisać porozumienie pokojowe lub zostać pozbawiony władzy silą. Premier zdecydował się powołać nowy rząd z DUP i podpisał porozumienie wynegocjowane przez SPLA/DUP. Zgromadzenie Konstytucyjne było wstępnie planowane na wrzesień 1989 roku.

Jednakże dnia 30 czerwca 1989 roku, kilku oficerów wojskowych pod przewodnictwem płk. Omar al-Baszira , dokonuje zamachu staniu. Przy wsparciu Islamskiego Frontu Narodowego, rozwiązuje rząd na którego miejsce powstaje muzułmańsko-arabska junta wojskowa składająca się z 15 funkcjonariuszy (zmniejszona do 12 w 1991 roku). Omar al-Baszir zostaje jednocześnie prezydentem, premierem i szefem narodowych sił zbrojnych.

Nowy rząd zakazał działalności związkom zawodowym, partiom politycznym oraz innych "nie-religijnych" instytucji. Około 78.000 członków wojska, policji i administracji cywilnej zostało usuniętych ze stanowisk w celu przekształcenia instytucji podległych rządowi.

W marcu 1991 roku,zostaje wprowadzony nowy kodeks karny, zakładający zbiorową odpowiedzialność za indywidualne przestępstwa oraz drakońskie kary tj. ukamienowanie , krzyżowanie czy amputacje rąk i nóg^[8]. Chociaż oficjalnie prowincje południowe były zwolnione z tych sankcji islamskich, ustawa z 1991 roku przewiduje możliwość przyszłego stosowania tego prawa na południu. W 1993 roku rząd rozpoczął przenoszenie wszystkich nie-muzułmańskich sędziów z południa na północ, zastępując ich muzułmańskimi odpowiednikami.

1991-2001

Szacuje się, że aż 200.000 mieszkańców Sudanu Południowego zostało wziętych do niewoli, głównie podczas najazdów wojsk północnych na miasteczka i wsie. Pod pretekstem walki z rebeliantami, rząd Sudanu rozmieścił na południu milicje oraz regularne siły zbrojne, które miały za zadanie notoryczne ataki i rajdy na wioski w celu pozyskania niewolników i bydła^[9].

SPLA kontrolowało kilka dużych obszarów takich jak Ekwatoria, Bahr al-Ghazal oraz A'ali an-Nil ; prowadziła także operacje w południowej części Darfuru , Kordofanu czy dorzeczu Nilu Błękitnego . Pod kontrolą rządu było kilka największych miast leżących ma południu, w tym Dżube , Wau oraz Malakal . Nieformalne zawieszenie broni trwające od maja, zostało pogwałcone w październiku 1989 roku.

W sierpniu 1991 roku, w wyniku wewnętrznej niezgody pomiędzy rebeliantami, przeciwnicy pułkownika Garanga utworzyli stojący w opozycji do SPLA - Ruch Niepodległości Sudanu Południowego. Na czele organizacji stanęli Riek Machar i Lam Akol.

Osama bin Laden i jego organizacja Al Kaida przeniosła się do Sudanu w 1991 roku. To tutaj doszło do pierwszych zamachów terrorystycznych przeprowadzonych przez Al Kaide.

W 1990 - 1991 roku rząd Sudanu poparł Saddama Husseina podczas wojnie w Zatoce Perskiej . To wymusiło rewizje postawy Stanów Zjednoczonych wobec Sudanu. Administracja Bill Clintona wstrzymała inwestycje oraz zatrzymała dopływ gotówki z sąsiednich krajów. USA rozpoczęły izolacje Sudanu na arenie międzynarodowej.

We wrześniu 1992 roku, William Nyuon Bany utworzył drugi odłam rebeliantów, a w lutym 1993 , pod przewodnictwem Kerubino Kwanyin Boli powstała trzecia rebeliancka frakcja. W dniu 5 kwietnia 1993 roku, trzy dysydenckie frakcje rebeliantów ogłosiły powstanie koalicji podczas konferencji prasowej w stolicy Kenii, Nairobi .

Od 1993 roku, przywódcy Erytrei , Etiopii , Ugandy oraz Kenii rozpoczęli realizowane inicjatywy na rzecz pokoju w Sudanie pod egidą Międzyrządowej Organizacji Rozwoju (IGAD), jednakże inicjatywa ta nie odniosła spodziewanych rezultatów. Pomimo niepowodzeń, IGAD sporządziło 1994 roku Deklarację Zasad (DOP), której celem było określenie podstawowych elementów niezbędnych do sprawiedliwego i pokojowego rozstrzygnięcia konfliktu tj. stosunek pomiędzy religią a państwem, podziału władzy, podziału majątku, oraz prawa do samorządności na południu. Rząd Sudanu nie podpisał DOP do 1997 roku, gdy go do tego zmusiła seria przegranych bitew z SPLA.

W 1995 roku, koalicja wewnętrznych oraz zagranicznych partii opozycyjnych z północy i południa utworzyła Narodowy Sojusz Demokratyczny (NDA), jako główną organizacje anty-rządową, która mogłaby doprowadzić do wybuchu kolejnej wojny domowej, tym razem na północy.

W 1996 roku Osama bin Laden został wydalony z Sudanu, a jego organizacja przeniosła się do Afganistanu .

W 1997 roku, rząd podpisał szereg umów z koalicją rebeliantów, kierowaną przez byłego porucznika Rieka Machara , pod hasłem "Pokój z Within". Porozumienie obejmowało prowincje Chartum, rebeliantów z Gór Nubijskich oraz miasto Kodok (Faszoda), zakładało ono zakończanie konfliktu zbrojnego z rządem lub współpracę rebeliantów w walce przeciwko SPLA. Wielu przywódców rebeliantów przeniosło się do Chartumu , gdzie rozpoczęli marginalną pracę w administracji centralnej lub współpracowali z rządem w operacjach wojskowych. Porozumienie zostało podpisane równolegle z Deklarację Zasad (DOP) proponowaną przez IGAD.

W lipcu 2000 roku, powstała libijsko-egipska inicjatywa, wzywająca do stworzenia rządu tymczasowego, podziału władzy, reformy konstytucyjnej oraz wolnych wyborów. Przywódcy południa sprzeciwili się tej inicjatywie, ponieważ nie zwierała kwestii relacji między religią a państwem oraz prawa samostanowienia dla południa. Została także skrytykowana jako bardziej ukierunkowana na ochronę interesów bezpieczeństwa Egiptu , dążącego do jedności w Sudanie.

Pomoc zagraniczna

Pomoc humanitarna dla Sudanu w ramach Operation Lifeline Sudan (OLS)

W marcu 1989 roku rząd Sadiq al-Mahdigo uzgodnił z Organizacją Narodów Zjednoczonych oraz ofiarodawcami szczegóły planu o nazwie Operation Lifeline Sudan (OLS), w ramach którego ok. 100.000 ton żywności zostanie dostarczonych do obu walczących stron . Faza druga operacji została zatwierdzona przez rząd, jak i SPLA w marcu 1990 roku. W 1991 roku, Sudan nawiedziła dwuletnia susza , powodując niedobór żywności w całym kraju.

USA, ONZ oraz wiele innych krajów próbowało wspomóc i skoordynować pomoc międzynarodową zarówno dla północnego i południowego Sudanu. Jednakże, ze względu na łamanie praw człowieka przez Sudan oraz pro-iracką politykę wobec wojny w zatoce perskiej, zdobycie środków humanitarnych dla Sudanu było utrudnione.

Porozumienie

W 2003 roku podczas rozmów pokojowych między rebeliantami a rządem poczyniono znaczne postępy. Na początku 2004 roku obie strony uzgodniły, że w wyniku ostatecznego traktatu pokojowego, południowy Sudan będzie cieszyć się szeroką autonomią przez okres sześciu lat, a po upływie tego czasu, odbędzie się referendum w sprawie niepodległości^[1].

Ponadto dochody z sprzedaży ropy naftowej zostaną podzielone równo pomiędzy rządem a rebeliantami w ciągu sześcioletniego okresu przejściowego. Chęci strony rządowej, aby spełnić te obietnice, zostały zakwestionowane przez niektórych obserwatorów, także status trzech centralnych i wschodnich prowincji pozostał nierozstrzygnięty podczas negocjacji.

Umowa została podpisana w dniu 9 stycznia 2005 roku w Nairobi . Traktat pokojowy zakłada :

• Sześcioletnią autonomie dla Sudanu południowego, a następnie referendum w sprawie niepodległości^[3].
• Obie strony konfliktu połączą swoje siły zbrojne oraz zredukują do 39.000 żołnierzy po upływie sześciu lat, jeżeli w referendum zwyciężą przeciwnicy secesji .
• Przychody z pól naftowych zostaną podzielone po połowie^[3].
• W razie fiaska referendum ludność południa ma uzyskać sprawiedliwą reprezentację w rządzie centralnym (30% stanowisk) i południowych prowincjach (45% stanowisk). Nie zostanie również objęta szariatem^[3].

Konsekwencje humanitarne konfliktu

Trwająca wojna domowa wymusiła ucieczkę ponad 4 milionów mieszkańców południa. Niektórzy uciekli do większych miast, takich jak Dżuba , inni uciekli daleko na północ, a nawet do Etiopii, Kenii, Ugandy czy Egiptu. Osoby te nie były w stanie zdobywać żywność lub zarabiać na siebie, w wyniku czego niedożywienie i głód stał się powszechny.W ciągu 21 lat w konflikcie zginęło ok. 1.5 mln ludzi^[3].

Brak inwestycji na południu kraju spowodowało pojawienie się tzn. "straconych pokoleń", nie posiadających możliwości edukacyjnych, dostępu do podstawowych usług opieki zdrowotnej i niskiej perspektywy produktywnego zatrudnienia w małych i słabych gospodarkach na południu lub północy.

Porozumienie osiągnięte w 2005 roku nie obejmowało konfliktu w Darfurze .

Front Wschodni (organizacja)

Trzy prowincje w których działalność prowadzą rebelianci

Jest to koalicja grup zbrojnych działających we wschodnim Sudanie przy granicy z Erytreą. Właśnie z tej organizacji w styczniu 2005 roku wystąpiła Sudańska Ludowa Armia Wyzwolenia, która podpisała porozumienie kończące drugą wojnę domową w Sudanie^[10].

Członkowie Frontu Wschodniego protestują przeciwko nierównościom w redystrybucji zysków z wydobycia ropy naftowej czerpanych przez rząd w Chartumie. Grozili oni przerwaniem dostaw ropy ze złóż do portu morskiego w Port Sudan oraz zaatakowaniem planowanej budowy drugiej rafinerii ropy naftowej w tym mieście. Władze Sudanu zareagowały wzmocnieniem obecności wojsk w tej części kraju^[10].

Wsparcie Frontowi udzielały początkowe władze Erytrei , ale później postanowiły one wspomóc obie strony w rozwiązaniu konfliktu. W połowie 2006 władze Sudanu oraz przedstawiciele Frontu rozpoczęli dwustronne negocjacje w Asmarze , które 14 października 2006 roku zakończyły się podpisaniem porozumienia pokojowego. Zakłada ono podział władzy i zysków z ropy naftowej na poziomie regionalnym i krajowym oraz przyszłe połączenie trzech stanów Morze Czerwone , Kassala i Al-Kadarif w jedną jednostkę administracyjną^[10].

Zobacz też

• Bitwa pod Malakal

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Background Q & A: The Darfur Crisis - Rada Stosunków Międzynarodowych , 2004
• Zdjęcia dokumentujące powrót uchodźców po 21 letniej wojnie (BBC News)