Karykatura
Cecila Rhodesa
, brytyjskiego polityka i kolonializatora Afryki
Imperializm (
łac.
imperialis - "imperium", "władza") – polityka państw o statusie lub aspiracjach
mocarstwowych
, zmierzająca do rozszerzenia ich wpływów politycznych, militarnych, gospodarczych i kulturalnych na obszary do nich nie należące. Jest to również okres historyczny zapoczątkowany w ostatniej ćwierci XIX wieku, odznaczający się światową dominacją kilku wielkich mocarstw. W myśli marksistowskiej, to najwyższe stadium rozwoju kapitalistycznej formacji społeczno-ekonomicznej.
W dawnych czasach imperializm odwoływał się do idei uniwersalistycznych. Państwo to miało być dobre dla każdego narodu, plemienia, religii, kultury która nie była antypaństwowa (według władz). Przykładem może być
Persja Achemenidów
, Imperium Aleksandra Wielkiego czy
Imperium Rzymskie
a nawet Imperium Napoleona. Po
Wiośnie Ludów
imperializm porzucił idee uniwersalistyczne na rzecz idei
nacjonalistycznych
. Zaczęło się wynaradawianie finansowane z funduszy państwowych. Jako przykład można podać
rusyfikację
czy
germanizację
ziem polskich w czasie zaborów. Dodać można też chęć obniżenia poziomu intelektualnego danego regionu. Dobrym przykładem byłoby
Imperium Brytyjskie
, w którym wielu uzdolnionych i utalentowanych tubylców z kolonii albo zabijano (kolonie w Ameryce) albo sprowadzano taką osobę do
metropolii
(Indie).
W polityce zagranicznej imperializm cechuje się ekspansywnością i interwencjonizmem dyplomatycznym. Ekspansjonizm związany jest z chęcią powiększenia granic lub wpływów państwa i ustanowienie swojego porządku (Francja Napoleońska). Często kontynuowanie podbojów jest wymuszone przez czynniki wewnętrzne bardziej, niż przez czynniki zewnętrzne. Przykładem może być Imperium Tureckie i
Janczarzy
, którzy wraz ze
Spahisami
naciskali na dwór sułtański, aby prowadzić wojny. Interwencjonizm dyplomatyczny powiązany jest z utrzymaniem hegemonii lub niedopuszczaniem do powstania ewentualnego zagrożenia (brytyjska doktryna równowagi europejskiej).
Pierwsze teorie imperializmu pojawiły się pod koniec
XIX wieku
. Według nich szybki
rozwój
państw kolonialnych wynikał z eksploatacji należących do nich kolonii. Zwolennikami takiego poglądu byli przede wszystkim
Włodzimierz Lenin
i
Róża Luksemburg
. Według Lenina imperializm był szczytowym stadium
kapitalizmu
(praca pt. Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu z
1917
roku). Obecnie mianem imperializmu określa się głównie wojowniczą politykę
USA
wobec
Afganistanu
,
Iraku
czy
Iranu
,
Rosji
wobec
Czeczenii
,
Izraela
wobec
Autonomii Palestyńskiej
. Według
marksistów
możliwe są również imperializmy:
brytyjski
,
francuski
,
niemiecki
, (przede wszystkim w ujęciu historycznym, głównie w odniesieniu do ich byłych kolonii). Członków rządów krajów imperialistycznych, bądź ich zwolenników nazywa się (w tej ideologii) imperialistami.
Zobacz też